Að bjarga íslenskunni Guðmundur Andri Thorsson skrifar 18. nóvember 2013 06:15 Sérlega vel tókst til með verðlaun Jónasar Hallgrímssonar að þessu sinni og var allt í anda skáldsins góða: Jórunn Sigurðardóttir er eldsál sem hefur fjallað af ástríðu um bókmenntir í útvarpið um árabil og notaði aldeilis tækifærið til að lesa þeim pistilinn sem vilja sjoppuvæða þá stofnun sem hún starfar fyrir, Ríkisútvarpið. Og Ljóðaslammið hjá Borgarbókasafninu er eitt skemmtilegasta framtak seinni ára í því að efla áhuga og vitund ungs fólks um möguleika og erindi ljóðlistarinnar. Og ekki síst: það er löngu tímabært að vekja rækilega athygli á því þjóðþrifastarfi sem sinnt er af Máltæknisetri við furðu lítinn skilning og hvað þá stuðning þeirra stjórnmálamanna sem við búum við. Í þessu starfi er fremstur í flokki Eiríkur Rögnvaldsson, prófessor í íslenskri málfræði við HÍ, sem annars er kunnur fyrir frjálslyndi sitt í málfarsefnum og andstöðu við málumvöndunarmenn. En hann er samt sá maður sem nú stendur í fararbroddi við að bjarga íslenskunni. Um það snýst starf Máltækniseturs. Löngun til að íslenskan dugi áfram í nýju umhverfi. Vonandi verður þessi viðurkenning til að opna augu stjórnmálamannanna sem virðast vilja láta reka á reiðanum í þessu sem öðru. Vonandi nota þeir nú 350 ára afmæli Árna Magnússonar, sem á sínum tíma bjargaði íslenskum menningarverðmætum frá glötun, og fara að styðja myndarlega starfsemi Máltækniseturs sem gæti bjargað íslenskri tungu í því nýja samfélagi sem við okkur blasir á nýrri öld.„Sími sem skilur þig“Við munum í nálægri framtíð nota einhvers konar vélmenni til þess að létta undir með okkur við ýmis úrlausnarefni daglegrar tilveru, stór og smá. Við munum tala við tækin í æ ríkari mæli eftir því sem fram líða stundir. Við munum gefa þeim skipanir og þau síðan bregðast við. Málið snýst um það hvort barnabörnin okkar nota íslensku þegar þau tala við ryksuguna sína, sláttuvélina, símann eða bílinn, sem vonandi á einhvern tímann eftir að komast af því 19. aldar stigi sem honum hefur verið haldið á fram á síðustu ár. Nú er ástandið þannig að ekki má einu sinni vekja athygli á því að Samsung-símar skilja okkur þegar við tölum íslensku við þá en símar frá Apple gera það ekki. Auglýsing sem vakti athygli á þessari grundvallarstaðreynd á spaugilegan hátt var umsvifalaust bönnuð af samkeppnisyfirvöldum, rétt eins og þetta eigi að vera feimnismál eða skipti engu máli. En þetta skiptir máli. Þetta skiptir höfuðmáli. Sagan kennir okkur að tungumál þarf að nota á sem flestum sviðum tilverunnar eigi það að lifa. Hvers vegna ættum við að láta framtíðina ráðast af dyntum einhverra millistjórnenda hjá Apple-fyrirtækinu eða öðrum slíkum heimsvaldafyrirtækjum sem vilja að öll mannleg starfsemi fari fram á þeim forsendum sem þeim þóknast að útdeila – og rukka svo fyrir. Ef við tölum alltaf ensku við ryksuguna okkar, bílinn, sláttuvélina, uppþvottavélina og sturtuna og ef við notum alltaf ensku í umhverfi tölvu og síma og tækni – þá hefur enskan þokast inn á ný svið tilveru okkar, tekið yfir svið þar sem við notuðum áður íslensku. Svona deyja tungumál. Á því færri sviðum sem þau eru notuð er þeim mun meiri hætta á því að þau trénist upp og deyi. Þau deyja ekki úr þágufallssýki eða hljóðvillu heldur af notkunarleysi. Þau deyja þegar þau eru bara til hátíðarbrigða, bara til spari. Tungumálið er því aðeins lifandi að það sé notað í daglegu lífi í hinu allra hversdagslegasta samhengi.Frumskylda íslenskra stjórnmálamanna Og er það ekki allt í lagi, spyrja sennilega einhverjir – þó að íslenskan hverfi? Nei. Ef við Íslendingar varðveitum ekki þetta tungumál gerir það enginn annar. Þá fara menningarverðmæti forgörðum. Mannkynið verður einu tungumálinu fátækara, einum hugsunarhættinum, einni tegundinni af mennsku og aðferð við að fást við heiminn. Þegar tungumál deyr hverfur með því heill menningarheimur. Íslenskan er verðmæti í sjálfu sér. Það er frumskylda íslenskra stjórnmálamanna að stuðla að því að íslenska lifi áfram við nýjar aðstæður. Þetta er hægt að gera og aðrar þjóðir allt í kringum okkur gera þetta unnvörpum: það þarf að safna orðaforða og tæknivæða hann. Þetta er tímafrekt nákvæmnisverk sem kallar á vissa sérþekkingu – en þetta er alveg gerlegt. Það þarf viðhorfsbreytingu hjá sumum fyrirtækjum, eins og til að mynda Apple á Íslandi sem á ekki að lögsækja keppinauta fyrir að benda á að þeir eru komnir fram úr þeim á því sviði að aðlaga umhverfi sitt íslenskri tungu – heldur að mæta þeim í samkeppni og gera betur. Stjórnmálamennirnir og embættismennirnir í Menntamálaráðuneytinu verða að rumska. Til að hægt sé að inna af hendi þetta starf þarf sem sé svolitla peninga – alls ekki mikla; við erum ekkert að tala um jarðgangakostnað hér. Eins og málum er háttað um þessar mundir fær þessi starfsemi ekki neitt fé – ekki krónu. Það fær ekki heldur neitt úr rannsóknarsjóðum enda ekki hægt að sýna fram á að frumlegar niðurstöður komi út úr starfinu: allt liggur fyrir um það sem þarf að gera. Og þá er bara að drífa í þessu. Það er ekki nóg að veita mönnum verðlaun og klapp á bakið. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson skrifar Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Sjá meira
Sérlega vel tókst til með verðlaun Jónasar Hallgrímssonar að þessu sinni og var allt í anda skáldsins góða: Jórunn Sigurðardóttir er eldsál sem hefur fjallað af ástríðu um bókmenntir í útvarpið um árabil og notaði aldeilis tækifærið til að lesa þeim pistilinn sem vilja sjoppuvæða þá stofnun sem hún starfar fyrir, Ríkisútvarpið. Og Ljóðaslammið hjá Borgarbókasafninu er eitt skemmtilegasta framtak seinni ára í því að efla áhuga og vitund ungs fólks um möguleika og erindi ljóðlistarinnar. Og ekki síst: það er löngu tímabært að vekja rækilega athygli á því þjóðþrifastarfi sem sinnt er af Máltæknisetri við furðu lítinn skilning og hvað þá stuðning þeirra stjórnmálamanna sem við búum við. Í þessu starfi er fremstur í flokki Eiríkur Rögnvaldsson, prófessor í íslenskri málfræði við HÍ, sem annars er kunnur fyrir frjálslyndi sitt í málfarsefnum og andstöðu við málumvöndunarmenn. En hann er samt sá maður sem nú stendur í fararbroddi við að bjarga íslenskunni. Um það snýst starf Máltækniseturs. Löngun til að íslenskan dugi áfram í nýju umhverfi. Vonandi verður þessi viðurkenning til að opna augu stjórnmálamannanna sem virðast vilja láta reka á reiðanum í þessu sem öðru. Vonandi nota þeir nú 350 ára afmæli Árna Magnússonar, sem á sínum tíma bjargaði íslenskum menningarverðmætum frá glötun, og fara að styðja myndarlega starfsemi Máltækniseturs sem gæti bjargað íslenskri tungu í því nýja samfélagi sem við okkur blasir á nýrri öld.„Sími sem skilur þig“Við munum í nálægri framtíð nota einhvers konar vélmenni til þess að létta undir með okkur við ýmis úrlausnarefni daglegrar tilveru, stór og smá. Við munum tala við tækin í æ ríkari mæli eftir því sem fram líða stundir. Við munum gefa þeim skipanir og þau síðan bregðast við. Málið snýst um það hvort barnabörnin okkar nota íslensku þegar þau tala við ryksuguna sína, sláttuvélina, símann eða bílinn, sem vonandi á einhvern tímann eftir að komast af því 19. aldar stigi sem honum hefur verið haldið á fram á síðustu ár. Nú er ástandið þannig að ekki má einu sinni vekja athygli á því að Samsung-símar skilja okkur þegar við tölum íslensku við þá en símar frá Apple gera það ekki. Auglýsing sem vakti athygli á þessari grundvallarstaðreynd á spaugilegan hátt var umsvifalaust bönnuð af samkeppnisyfirvöldum, rétt eins og þetta eigi að vera feimnismál eða skipti engu máli. En þetta skiptir máli. Þetta skiptir höfuðmáli. Sagan kennir okkur að tungumál þarf að nota á sem flestum sviðum tilverunnar eigi það að lifa. Hvers vegna ættum við að láta framtíðina ráðast af dyntum einhverra millistjórnenda hjá Apple-fyrirtækinu eða öðrum slíkum heimsvaldafyrirtækjum sem vilja að öll mannleg starfsemi fari fram á þeim forsendum sem þeim þóknast að útdeila – og rukka svo fyrir. Ef við tölum alltaf ensku við ryksuguna okkar, bílinn, sláttuvélina, uppþvottavélina og sturtuna og ef við notum alltaf ensku í umhverfi tölvu og síma og tækni – þá hefur enskan þokast inn á ný svið tilveru okkar, tekið yfir svið þar sem við notuðum áður íslensku. Svona deyja tungumál. Á því færri sviðum sem þau eru notuð er þeim mun meiri hætta á því að þau trénist upp og deyi. Þau deyja ekki úr þágufallssýki eða hljóðvillu heldur af notkunarleysi. Þau deyja þegar þau eru bara til hátíðarbrigða, bara til spari. Tungumálið er því aðeins lifandi að það sé notað í daglegu lífi í hinu allra hversdagslegasta samhengi.Frumskylda íslenskra stjórnmálamanna Og er það ekki allt í lagi, spyrja sennilega einhverjir – þó að íslenskan hverfi? Nei. Ef við Íslendingar varðveitum ekki þetta tungumál gerir það enginn annar. Þá fara menningarverðmæti forgörðum. Mannkynið verður einu tungumálinu fátækara, einum hugsunarhættinum, einni tegundinni af mennsku og aðferð við að fást við heiminn. Þegar tungumál deyr hverfur með því heill menningarheimur. Íslenskan er verðmæti í sjálfu sér. Það er frumskylda íslenskra stjórnmálamanna að stuðla að því að íslenska lifi áfram við nýjar aðstæður. Þetta er hægt að gera og aðrar þjóðir allt í kringum okkur gera þetta unnvörpum: það þarf að safna orðaforða og tæknivæða hann. Þetta er tímafrekt nákvæmnisverk sem kallar á vissa sérþekkingu – en þetta er alveg gerlegt. Það þarf viðhorfsbreytingu hjá sumum fyrirtækjum, eins og til að mynda Apple á Íslandi sem á ekki að lögsækja keppinauta fyrir að benda á að þeir eru komnir fram úr þeim á því sviði að aðlaga umhverfi sitt íslenskri tungu – heldur að mæta þeim í samkeppni og gera betur. Stjórnmálamennirnir og embættismennirnir í Menntamálaráðuneytinu verða að rumska. Til að hægt sé að inna af hendi þetta starf þarf sem sé svolitla peninga – alls ekki mikla; við erum ekkert að tala um jarðgangakostnað hér. Eins og málum er háttað um þessar mundir fær þessi starfsemi ekki neitt fé – ekki krónu. Það fær ekki heldur neitt úr rannsóknarsjóðum enda ekki hægt að sýna fram á að frumlegar niðurstöður komi út úr starfinu: allt liggur fyrir um það sem þarf að gera. Og þá er bara að drífa í þessu. Það er ekki nóg að veita mönnum verðlaun og klapp á bakið.
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar