

Um skipun og lausn ráðherra
Í greininni vísaði Skúli m.a. til þeirrar kenningar sem Svanur Kristjánsson prófessor hefur sett fram um að forseti geti með tilteknum hætti, einhliða, sett af sitjandi forsætisráðherra og ríkisstjórn og skipað nýja og að nýr forsætisráðherra, þannig skipaður, geti síðan með lögmætum hætti gert tillögu til forseta um þingrof og nýjar kosningar. Telur Skúli að slík atburðarás geti fræðilega átt sér stað innan ramma núgildandi stjórnskipunar.
Af þessu tilefni er ástæða til að árétta að ákvörðun um að veita forsætisráðherra og ríkisstjórn hans lausn frá störfum er stjórnarathöfn með sama hætti og skipun forsætisráðherra. Slíkar athafnir getur forseti ekki viðhaft nema með atbeina ráðherra eins og kunnugt er, sbr. 13., 15. og 19. gr. stjórnarskrárinnar. Það leiðir af eðli máls, auk þess sem fyrir því er skýr stjórnskipunarvenja, að nýr forsætisráðherra verður ekki skipaður nema sá sem fyrir situr hafi áður beðist lausnar frá því embætti. Af þessari reglu leiðir að það er sitjandi forsætisráðherra á hverjum tíma sem einn hefur rétt til að gera tillögu til forseta Íslands um lausn sína eða annarra ráðherra frá embætti.
Sitjandi forsætisráðherra er hins vegar bundinn af þingræðisreglunni í þessum efnum en samkvæmt henni er honum skylt að biðjast lausnar fyrir sig og ráðuneyti sitt ef Alþingi samþykkir vantraust á hann eða ríkisstjórn hans. Í öðrum tilvikum er það alfarið undir mati forsætisráðherra sjálfs komið hvort og hvenær hann biðst lausnar. Það er fyrst þegar lausnarbeiðni er fram komin sem vald forseta á þessu sviði verður virkt, þ.e. valdið til að úthluta stjórnarmyndunarumboði og skipa nýjan forsætisráðherra. Við meðferð þess valds verður forseti ætíð að gæta að vilja þjóðþingsins samanber áður nefnda grundvallarreglu stjórnskipunar okkar, þingræðisregluna.
En aftur að þeirri ályktun Skúla að sú atburðarás geti fræðilega átt sér stað sem kenning Svans lýsir. Þau tilvik eru kunn í okkar stjórnskipunarsögu að nauðsynlegt hefur þótt að víkja frá gildandi stjórnskipan. Nægir þar að nefna þingsályktanir sem Alþingi samþykkti árið 1940 við þær aðstæður að óvinveittur her hafði hernumið Danmörku í seinni heimstyrjöldinni. Í þeim fólst einhliða ákvörðun Alþingis um að flytja konungsvaldið í málefnum Íslands, samkvæmt stjórnarskrá, heim frá Danmörku og fela það sérstökum ríkisstjóra. Þessar ákvarðanir áttu sér ekki stoð í þágildandi stjórnarskrá en voru engu að síður taldar gildar vegna þeirra neyðarréttaraðstæðna sem uppi voru.
Fræðilega má sjá fyrir sér þær aðstæður að sitjandi forsætisráðherra geri sér svo illa grein fyrir stöðu sinni og skyldum að hann neiti að biðjast lausnar, enda þótt Alþingi Íslendinga hafi lýst vantrausti á hann. Yrði hann þá ber að broti á stjórnskipunarreglum landsins. Fallast má á að við slíkar aðstæður kynni forseti Íslands að hafa heimild, með vísan til þingræðisreglurnar og á grundvelli stjórnskipulegs neyðarréttar, að taka einhliða ákvörðun um að veita sitjandi forsætisráðherra lausn frá embætti og skipa nýjan. Meginatriðið er hins vegar að undir öllum eðlilegum kringumstæðum yrði litið svo á að einhliða ákvörðun forseta Íslands um skipun nýs forsætisráðherra án þess að fyrir lægi lausnarbeiðni frá sitjandi forsætisráðherra væri markleysa ein og ógild, sbr. 19. gr. stjórnarskrárinnar. Sama myndi gilda um aðrar ákvarðanir forseta sem teknar kynnu að vera með atbeina slíks aðila.
Skoðun

Gleymdu að vanda sig
Vanda Sigurgeirsdóttir skrifar

Vindhögg Viðskiptaráðs
Finnbjörn A. Hermannsson skrifar

Skref aftur á bak fyrir konur með endómetríósu
Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar

Staða leikskólamála í Reykjanesbæ
Guðný Birna Guðmundsdóttir skrifar

Gervigreindaraðstoð: Kennarinn endurheimtir dýrmætan tíma
Björgmundur Guðmundsson skrifar

Tökum höndum saman áður en það er of seint
Karólína Helga Símonardóttir skrifar

PWC – Traustsins verðir?
Björn Thorsteinsson skrifar

Rasismi útskýrir stuðning við þjóðarmorð
Ingólfur Gíslason skrifar

Skuldin við jörðina: Kolefnisstjórnun skiptir sköpum
Nótt Thorberg skrifar

Pólitískar kreddur á kostnað skattgreiðenda
Kristinn Karl Brynjarsson skrifar

Þetta eru börnin sem ég hef áhyggjur af í skólakerfinu
Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar

Óttumst við það að vera frjálsar manneskjur í frjálsu landi?
Arnar Þór Jónsson skrifar

Loftslagsváin bíður ekki
Ívar Kristinn Jasonarson skrifar

Hvers vegna að kenna leiklist?
Rannveig Björk Þorkelsdóttir,Jóna Guðrún Jónsdóttir skrifar

Jafnt aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu fyrir öll
Telma Sigtryggsdóttir skrifar

Svikin loforð í leikskólamálum Reykjanesbæjar
Gígja Sigríður Guðjónsdóttir skrifar

Heilbrigðiskerfið í bakkgír
Ingibjörg Isaksen skrifar

Blóðrautt norðanáhlaup
Snæbjörn Guðmundsson skrifar

Í vítahring stöðnunnar og úreldra vísinda
Björn Ólafsson skrifar

,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB)
Þorsteinn Sæmundsson skrifar

Við erum réttindalaus
Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar

Raunir ríka fólksins og bænir þess
Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar

Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan
María Rut Kristinsdóttir skrifar

Talið við okkur áður en þið talið um okkur
Ian McDonald skrifar

Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin
Antonio Guterres skrifar

Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum?
Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar

Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar
Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar

Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli?
Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar

Óður til Sigga sjéní
Ingvi Þór Georgsson skrifar

Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland
Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar