Framtíð heilbrigðisþjónustu á Íslandi Teitur Guðmundsson skrifar 6. nóvember 2012 06:00 Íslenska heilbrigðiskerfið er í vanda statt og í mörg horn er að líta. Undanfarið hafa ítrekað birst fréttir af tækjabúnaði sem er úreltur og úr sér genginn, landflótti lækna og starfsánægja þeirra er einnig til umfjöllunar og áhyggjur af mönnun í framtíðinni bæði á sjúkrahúsum og í heilsugæslu hefur litað umræðuna. Mikið er fjallað um nýjan Landspítala og nauðsyn eða ónauðsyn hans og svona mætti lengi telja. Stéttarígur og hagsmunapot koma svo ofan á allt saman til að flækja þessa mynd enn frekar. Niðurskurður og hagræðing af hálfu stjórnvalda gera svo þann sem er leikmaður eða notandi heilbrigðisþjónustunnar, en einnig heilbrigðisstarfsmenn, ringlaða vegna stöðugra breytinga, til dæmis í greiðsluþátttöku lyfja og sjúkrakostnaðar. Þá einnig vegna þess umhverfis sem heilbrigðisstarfsmenn starfa í og þess öryggisleysis sem tengist fjárlagafrumvarpi hvers árs, en það lítur dagsins ljós rétt fyrir árslok að jafnaði og leggur á herðar stjórnenda stofnana og fyrirtækja oftsinnis flókin úrlausnarefni. Þeir sem starfa við rekstur vita að stöðugleiki er mikilvægur og einnig sá möguleiki að geta markað stefnu og framtíðarsýn sem hægt er að vinna markvisst að. Það er þó ekki einfalt þegar skórinn kreppir og peningarnir eru ekki til. Þegar horft er til baka virðist þó ekki skipta máli hvort það er góðæri eða hallæri, við virðumst ekki horfa nægilega langt og skýrt fram á við og má nefna tækjakaup á Landspítala sem er bara eitt af mörgum dæmum hér um. Við höfum haft fjóra ráðherra á fjórum árum sem stýra málaflokknum, fengið erlenda sérfræðinga hingað, sett á laggirnar nefndir, mótað stefnu og þannig mætti halda áfram, en hvar stöndum við nú tæpum fjórum árum eftir hrun og hvert erum við að fara? Hvert viljum við fara? Hver eru brýnustu vandamálin og hvernig leysum við þau? Þetta eru auðvitað stórar spurningar og svörin ekki einföld. Ég ætla að leggja mig fram um að útlista nokkrar hugmyndir til framtíðar sem umræðugrundvöll í þessari stuttu grein en þetta er ekki tæmandi yfirlit yfir það sem þarf að skoða og líklega mjög viðkvæmt fyrir suma. En framtíðarskipan heilbrigðismála verður að snúast um þann sem notar þjónustuna ekki síður en þann sem hana veitir. Það er ljóst að mönnun heilbrigðisþjónustunnar er stærsta einstaka vandamálið hérlendis og það sem við eigum að horfa til þegar við skipuleggjum heilbrigðiskerfi framtíðarinnar. Við þurfum að taka sársaukafullar ákvarðanir um það hvar verði veitt þjónusta læknis á landsbyggðinni og hvernig. Eigum við að innleiða aftur héraðsskyldu eða setja ábyrgð ákveðinna svæða í hendur stærri eininga sem geta sent mannskap í styttri tíma í senn? Við eigum að nýta okkur í því efni tækniþróunina og fjarskipti auk þess sem hjúkrunarfræðingar og bráðaliðar myndu sinna frum- og bráðaþjónustu á þeim stöðum með stuðningi læknis í gegnum fjarskiptatækni. Ég sé fyrir mér miðlæga þjónustu lækna sem gæti sinnt miklu af því sem fram fer í dag á stofu í gegnum tölvu og myndsíma, en svipuð módel eru til að mynda þegar í notkun í Ástralíu, sem glímir við svipuð vandamál og við í formi fjarlægða og mönnunar. Þá einnig að tekið yrði upp eitt miðlægt vaktakerfi fyrir allt landið varðandi fyrirspurnir sjúklinga utan hefðbundins vinnutíma, bráðatilvik ættu áfram heima hjá 112 en almenn ráðgjöf lækna og hjúkrunarfræðinga kæmi í gegnum annað númer. Rafrænar tímabókanir á landsvísu og eftirlit með innköllunum auk gæðaeftirlits þjónustu gæti farið fram að vissu leyti á slíkan hátt. Þá þyrfti að vera öflug netgátt sem hefði svipaða virkni fyrir þá sem eru vel tölvufærir þar sem þeir gætu nálgast upplýsingar og átt samskipti. Samtengd rafræn sjúkraskrá og lyfjagagnagrunnur er forsenda þessa og verður að vera algert forgangsatriði. Það eru reyndar blikur á lofti með það núna, en við höfum verið að ræða þetta undanfarinn áratug og það er einfaldlega til skammar fyrir þá sem stjórna heilbrigðiskerfinu hérlendis að ekki skuli vera búið að þessu fyrir löngu síðan. Ekki síst vegna þess að líklega meira en 90% allra þeirra sem veita heilbrigðisþjónustu hérlendis nota sama tölvukerfið og mörg héruð hafa verið samtengd innbyrðis svo árum skiptir, samanber Austurland, Norðurland og Vesturland. Það þarf að horfa til smæðar landsins og skilgreina og kostnaðargreina hvaða sérfræðilæknaþjónustu við veitum hér og hvað við eigum að sækja til útlanda. Þar koma til erfiðar ákvarðanir m.t.t. tækjakaupa og aðbúnaðar, en hann verður að vera fyrsta flokks fyrir þá sem munu starfa hér. Umfang þjónustunnar á Íslandi er líklega ekki nægjanlegt til að viðhalda sérþekkingu ýmissa sérgreina læknisfræðinnar og það þarf einfaldlega að ræða það opinskátt. Þá þarf að horfast í augu við það að læknar með ákveðna sérmenntun og þekkingu koma ekki til Íslands vegna aðbúnaðar, launa eða rannsóknartækifæra í dag, heldur fyrst og fremst af fjölskylduástæðum. Við höfum notið ómetanlega góðs af því Íslendingar en getum við gert ráð fyrir því áfram? Ég leyfi mér að efast um það. Þá er það augljóslega hamlandi að mínu viti að fyrir lækna er í raun bara einn atvinnuveitandi, sem er ríkið, en það þarf að skoða sérstaklega með tilliti til atvinnumöguleika þeirra hérlendis í framtíðinni. Mögulega liggja sóknarfæri í þessari stöðu en okkur hefur ekki enn tekist að fullvinna þau fram að þessu. Okkur sárvantar lækna með þjálfun í heimilislækningum og almennum lyflækningum, sem eiga að vera í framvarðarsveit heilbrigðiskerfisins. Við þurfum einnig að auka teymisvinnu við hjúkrunarfræðinga enn frekar en nú með því að nýta sérfræðiþekkingu þeirra, en í Bandaríkjunum hafa svokallaðar „Nurse Practitioners“ verið mikilvægur hlekkur í heilbrigðiskerfinu í mörg ár og slíkt fyrirkomulag mætti innleiða hér. Þá er mikilvægt að tengja betur saman sjúkraþjálfun, endurhæfingu og læknisþjónustu á svipuðum nótum og gert hefur verið erlendis, þar sem fyrsti viðkomustaður vegna stoðkerfisvandamála er hjá sjúkraþjálfara en ekki lækni. Af mörgu er að taka og augljóslega ekki hægt að tæpa á öllu í einni grein, sem gefur tilefni til framhaldsgreinar um þessi málefni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Teitur Guðmundsson Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun Skoðun Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Sjá meira
Íslenska heilbrigðiskerfið er í vanda statt og í mörg horn er að líta. Undanfarið hafa ítrekað birst fréttir af tækjabúnaði sem er úreltur og úr sér genginn, landflótti lækna og starfsánægja þeirra er einnig til umfjöllunar og áhyggjur af mönnun í framtíðinni bæði á sjúkrahúsum og í heilsugæslu hefur litað umræðuna. Mikið er fjallað um nýjan Landspítala og nauðsyn eða ónauðsyn hans og svona mætti lengi telja. Stéttarígur og hagsmunapot koma svo ofan á allt saman til að flækja þessa mynd enn frekar. Niðurskurður og hagræðing af hálfu stjórnvalda gera svo þann sem er leikmaður eða notandi heilbrigðisþjónustunnar, en einnig heilbrigðisstarfsmenn, ringlaða vegna stöðugra breytinga, til dæmis í greiðsluþátttöku lyfja og sjúkrakostnaðar. Þá einnig vegna þess umhverfis sem heilbrigðisstarfsmenn starfa í og þess öryggisleysis sem tengist fjárlagafrumvarpi hvers árs, en það lítur dagsins ljós rétt fyrir árslok að jafnaði og leggur á herðar stjórnenda stofnana og fyrirtækja oftsinnis flókin úrlausnarefni. Þeir sem starfa við rekstur vita að stöðugleiki er mikilvægur og einnig sá möguleiki að geta markað stefnu og framtíðarsýn sem hægt er að vinna markvisst að. Það er þó ekki einfalt þegar skórinn kreppir og peningarnir eru ekki til. Þegar horft er til baka virðist þó ekki skipta máli hvort það er góðæri eða hallæri, við virðumst ekki horfa nægilega langt og skýrt fram á við og má nefna tækjakaup á Landspítala sem er bara eitt af mörgum dæmum hér um. Við höfum haft fjóra ráðherra á fjórum árum sem stýra málaflokknum, fengið erlenda sérfræðinga hingað, sett á laggirnar nefndir, mótað stefnu og þannig mætti halda áfram, en hvar stöndum við nú tæpum fjórum árum eftir hrun og hvert erum við að fara? Hvert viljum við fara? Hver eru brýnustu vandamálin og hvernig leysum við þau? Þetta eru auðvitað stórar spurningar og svörin ekki einföld. Ég ætla að leggja mig fram um að útlista nokkrar hugmyndir til framtíðar sem umræðugrundvöll í þessari stuttu grein en þetta er ekki tæmandi yfirlit yfir það sem þarf að skoða og líklega mjög viðkvæmt fyrir suma. En framtíðarskipan heilbrigðismála verður að snúast um þann sem notar þjónustuna ekki síður en þann sem hana veitir. Það er ljóst að mönnun heilbrigðisþjónustunnar er stærsta einstaka vandamálið hérlendis og það sem við eigum að horfa til þegar við skipuleggjum heilbrigðiskerfi framtíðarinnar. Við þurfum að taka sársaukafullar ákvarðanir um það hvar verði veitt þjónusta læknis á landsbyggðinni og hvernig. Eigum við að innleiða aftur héraðsskyldu eða setja ábyrgð ákveðinna svæða í hendur stærri eininga sem geta sent mannskap í styttri tíma í senn? Við eigum að nýta okkur í því efni tækniþróunina og fjarskipti auk þess sem hjúkrunarfræðingar og bráðaliðar myndu sinna frum- og bráðaþjónustu á þeim stöðum með stuðningi læknis í gegnum fjarskiptatækni. Ég sé fyrir mér miðlæga þjónustu lækna sem gæti sinnt miklu af því sem fram fer í dag á stofu í gegnum tölvu og myndsíma, en svipuð módel eru til að mynda þegar í notkun í Ástralíu, sem glímir við svipuð vandamál og við í formi fjarlægða og mönnunar. Þá einnig að tekið yrði upp eitt miðlægt vaktakerfi fyrir allt landið varðandi fyrirspurnir sjúklinga utan hefðbundins vinnutíma, bráðatilvik ættu áfram heima hjá 112 en almenn ráðgjöf lækna og hjúkrunarfræðinga kæmi í gegnum annað númer. Rafrænar tímabókanir á landsvísu og eftirlit með innköllunum auk gæðaeftirlits þjónustu gæti farið fram að vissu leyti á slíkan hátt. Þá þyrfti að vera öflug netgátt sem hefði svipaða virkni fyrir þá sem eru vel tölvufærir þar sem þeir gætu nálgast upplýsingar og átt samskipti. Samtengd rafræn sjúkraskrá og lyfjagagnagrunnur er forsenda þessa og verður að vera algert forgangsatriði. Það eru reyndar blikur á lofti með það núna, en við höfum verið að ræða þetta undanfarinn áratug og það er einfaldlega til skammar fyrir þá sem stjórna heilbrigðiskerfinu hérlendis að ekki skuli vera búið að þessu fyrir löngu síðan. Ekki síst vegna þess að líklega meira en 90% allra þeirra sem veita heilbrigðisþjónustu hérlendis nota sama tölvukerfið og mörg héruð hafa verið samtengd innbyrðis svo árum skiptir, samanber Austurland, Norðurland og Vesturland. Það þarf að horfa til smæðar landsins og skilgreina og kostnaðargreina hvaða sérfræðilæknaþjónustu við veitum hér og hvað við eigum að sækja til útlanda. Þar koma til erfiðar ákvarðanir m.t.t. tækjakaupa og aðbúnaðar, en hann verður að vera fyrsta flokks fyrir þá sem munu starfa hér. Umfang þjónustunnar á Íslandi er líklega ekki nægjanlegt til að viðhalda sérþekkingu ýmissa sérgreina læknisfræðinnar og það þarf einfaldlega að ræða það opinskátt. Þá þarf að horfast í augu við það að læknar með ákveðna sérmenntun og þekkingu koma ekki til Íslands vegna aðbúnaðar, launa eða rannsóknartækifæra í dag, heldur fyrst og fremst af fjölskylduástæðum. Við höfum notið ómetanlega góðs af því Íslendingar en getum við gert ráð fyrir því áfram? Ég leyfi mér að efast um það. Þá er það augljóslega hamlandi að mínu viti að fyrir lækna er í raun bara einn atvinnuveitandi, sem er ríkið, en það þarf að skoða sérstaklega með tilliti til atvinnumöguleika þeirra hérlendis í framtíðinni. Mögulega liggja sóknarfæri í þessari stöðu en okkur hefur ekki enn tekist að fullvinna þau fram að þessu. Okkur sárvantar lækna með þjálfun í heimilislækningum og almennum lyflækningum, sem eiga að vera í framvarðarsveit heilbrigðiskerfisins. Við þurfum einnig að auka teymisvinnu við hjúkrunarfræðinga enn frekar en nú með því að nýta sérfræðiþekkingu þeirra, en í Bandaríkjunum hafa svokallaðar „Nurse Practitioners“ verið mikilvægur hlekkur í heilbrigðiskerfinu í mörg ár og slíkt fyrirkomulag mætti innleiða hér. Þá er mikilvægt að tengja betur saman sjúkraþjálfun, endurhæfingu og læknisþjónustu á svipuðum nótum og gert hefur verið erlendis, þar sem fyrsti viðkomustaður vegna stoðkerfisvandamála er hjá sjúkraþjálfara en ekki lækni. Af mörgu er að taka og augljóslega ekki hægt að tæpa á öllu í einni grein, sem gefur tilefni til framhaldsgreinar um þessi málefni.
Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun
Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun
Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun