Kynjamyndir nýfrjálshyggjunnar 9. febrúar 2009 06:00 Þorgerður Einarsdóttir og Sigríður Þorgeirsdóttir skrifa Tími hins óhefta nýfrjálshyggjukapítalisma er liðinn, hinni dýrkeyptu tilraun lauk með hruni sem nálgast þjóðargjaldþrot. Hvað við tekur er algjörlega háð því hvaða skilning við leggjum í það sem gerðist og hvernig okkur tekst að gera það upp. Eitt af því sem nauðsynlegt er að kryfja er hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar um konur og karla og afleiðingar hennar. Hið alþjóðlega fjármálakerfi sem nú er í rúst var leikvöllur karla. Konur eiga 1% eigna í heiminum, vinna 2/3 hluta allra vinnustunda en fá aðeins 10% af tekjum heims. Hér á landi eru ranglætið ekki jafnstórbrotið. Launamunur kynja er 16%, langt umfram Evrópumeðaltal og hefur staðið í stað um árabil. Erfiðara er að meta eignamun kynjanna því hann er reiknaður út frá skattframtölum þar sem hjón telja fram saman. Konur geta því átt talsverðan auð á pappírnum eins og fréttir undanafarið um „afsöl“ eigna til eiginkvenna sýna. Karlar er hins vegar í meirihluta þeirra sem hafa ráðstöfunarvald yfir auðnum. Það voru einsleitir karlahópar sem rústuðu fjármálakerfinu. En þegar upp er staðið axla þeir ekki ábyrgð; þeir eru ekki „persónulega ábyrgir.“ Föðurlegri ábyrgð og umhyggju er greinilega ábótavant í karlímynd nýfrjálshyggjunnar. Karlar eru um 82% þingmanna í heiminum. Á Íslandi, sem talið er í fremstu röð heimsins í kynjajafnrétti, eru karlar um tveir þriðju þingmanna, ráðherra, sveitarstjórnarmanna, 71% stjórnenda og embættismanna, 80% stjórnarmanna og stjórnarformanna fyrirtækja, í miklum meirihluta í stjórnum samtaka atvinnulífsins og nær einráðir í fjölmiðlum. Nýlegar rannsóknir á viðhorfum unglinga til jafnréttis sýna mikið afturhvarf síðastliðinn áratug. Þetta rímar illa við staðhæfingar um að allt sé á réttri leið en hins vegar í góðu samræmi við kennisetningar nýfrjálshyggjunnar sem afneitar því að félagsleg kerfi og mynstur viðhaldi karlveldi. Það heitir gjarnan að kyn skipti ekki máli heldur hæfni einstaklingsins þótt samfélagið sé órækur vitnisburður um annað. Konur áttu litla hlutdeild í „íslenska efnahagsundrinu“. Þær voru ekki taldar búa yfir þeirri áhættusækni og „snilld“ sem til þurfti. Þá sjaldan þeim var boðið til leiks var það á forsendum ráðandi afla. Fræðimenn hafa bent á að hnattvæðing viðskipta- og fjármálakerfisins var ekki kynhlutlaus heldur nærðist á óorðuðum karlmennskuhugmyndum um áræðni, djörfung og arðsemi. „Það er mikilvægt að vera óhræddur“ sagði Hannes Smárason í viðtali við Morgunblaðið 10/3 2006, það væri lykilatriði „að útiloka allar tilfinningar gagnvart fyrirtækjum sem slíkum, með því móti væri hægt að taka hagkvæmar ákvarðanir...“. Þetta er skólabókardæmi um tungutak nýfrjálshyggjunnar. Köld rökhyggja, skilvirkni og samkeppni kallast á við hugmyndir um vinnusemi, iðni og fingrafimi sem leiða hugann að hlýðnum konum við færiband: Karlmennska í stjórnun, kvenleiki við framleiðslu. Með forseta landsins og ráðamenn í fylkingarbrjósti var þessi hugmyndafræði tekin út á ystu nöf. Í gagnrýnislausri upphafningu á „viðskiptasnillingunum“ var Íslandi útrásarinnar líkt við gullaldir Feneyja endurreisnartímans og Róm og Aþenu til forna. Eftir að margir þeirra hafa verið afhjúpaðir sem fjármála-ólígarkar verðum við að sætta okkur við samlíkingar við spillingargreni fyrrum Austantjaldslanda. Önnur birtingarmynd á hinni kynjuðu hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar er sú ýkta og mótsagnakennda kvenímynd sem birtist okkur í varaforsetaefni repúblikana. Sarah Palin bræðir saman andstæða póla kvenleikans; margra barna móðir með fortíð sem klappstýra og fegurðardrottning, móðir og kynvera í senn, en sem slík þjónandi og fylgispök við kerfið. Hugmyndafræðilega var hún dygg gæslukona kerfisins, hlynnt stríðsrekstri, byssueign og dauðarefsingum, á móti fóstureyðingum og hjónaböndum samkynhneigðra – í hrópandi mótsögn við allt sem kvennahreyfingin hefur staðið fyrir í áratugi. En þótt nýfrjálshyggjukapítalisminn hafi brotlent er ekki sjálfgefið að nýtt og betra rísi á rústum hans. Við þurfum að gera upp við þá pólitík, gildismat og hagstjórn sem skapaði hér grundvöll fyrir óhefta gróðahyggju, blekkingar og rányrkju náttúruauðlinda. Við þurfum að hafna kvótum sem færa körlum meirihluta auðs og valda, og tryggja jafna aðkomu kynjanna að endurreisninni. En höfðatölujafnrétti er ekki nóg, því ekki er nóg að fjölga einungis konum í áhrifastöðum. Við þurfum að takast á við kynjapólitískt inntak hugmyndanna, hvernig menningarbundnar hugmyndir um karlmennsku og kvenleika geta viðhaldið valdatengslum og ranglátu kerfi. Kvenímynd nýfrjálshyggjunnar kallast á við hinn gjaldþrota útrásarvíking, þau eru birtingarform á sömu hugmyndafræði. Það sýnir að jöfn höfðatala er ekki nóg því konur geta þjónað mikilvægu hlutverki í að viðhalda kerfi sem heldur þeim niðri. Við þurfum uppgjör við allt þetta til að get byggt upp hið nýja Ísland í þágu okkar allra. Höfundar eru dósentar við Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorgerður Einarsdóttir Mest lesið Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Þorgerður Einarsdóttir og Sigríður Þorgeirsdóttir skrifa Tími hins óhefta nýfrjálshyggjukapítalisma er liðinn, hinni dýrkeyptu tilraun lauk með hruni sem nálgast þjóðargjaldþrot. Hvað við tekur er algjörlega háð því hvaða skilning við leggjum í það sem gerðist og hvernig okkur tekst að gera það upp. Eitt af því sem nauðsynlegt er að kryfja er hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar um konur og karla og afleiðingar hennar. Hið alþjóðlega fjármálakerfi sem nú er í rúst var leikvöllur karla. Konur eiga 1% eigna í heiminum, vinna 2/3 hluta allra vinnustunda en fá aðeins 10% af tekjum heims. Hér á landi eru ranglætið ekki jafnstórbrotið. Launamunur kynja er 16%, langt umfram Evrópumeðaltal og hefur staðið í stað um árabil. Erfiðara er að meta eignamun kynjanna því hann er reiknaður út frá skattframtölum þar sem hjón telja fram saman. Konur geta því átt talsverðan auð á pappírnum eins og fréttir undanafarið um „afsöl“ eigna til eiginkvenna sýna. Karlar er hins vegar í meirihluta þeirra sem hafa ráðstöfunarvald yfir auðnum. Það voru einsleitir karlahópar sem rústuðu fjármálakerfinu. En þegar upp er staðið axla þeir ekki ábyrgð; þeir eru ekki „persónulega ábyrgir.“ Föðurlegri ábyrgð og umhyggju er greinilega ábótavant í karlímynd nýfrjálshyggjunnar. Karlar eru um 82% þingmanna í heiminum. Á Íslandi, sem talið er í fremstu röð heimsins í kynjajafnrétti, eru karlar um tveir þriðju þingmanna, ráðherra, sveitarstjórnarmanna, 71% stjórnenda og embættismanna, 80% stjórnarmanna og stjórnarformanna fyrirtækja, í miklum meirihluta í stjórnum samtaka atvinnulífsins og nær einráðir í fjölmiðlum. Nýlegar rannsóknir á viðhorfum unglinga til jafnréttis sýna mikið afturhvarf síðastliðinn áratug. Þetta rímar illa við staðhæfingar um að allt sé á réttri leið en hins vegar í góðu samræmi við kennisetningar nýfrjálshyggjunnar sem afneitar því að félagsleg kerfi og mynstur viðhaldi karlveldi. Það heitir gjarnan að kyn skipti ekki máli heldur hæfni einstaklingsins þótt samfélagið sé órækur vitnisburður um annað. Konur áttu litla hlutdeild í „íslenska efnahagsundrinu“. Þær voru ekki taldar búa yfir þeirri áhættusækni og „snilld“ sem til þurfti. Þá sjaldan þeim var boðið til leiks var það á forsendum ráðandi afla. Fræðimenn hafa bent á að hnattvæðing viðskipta- og fjármálakerfisins var ekki kynhlutlaus heldur nærðist á óorðuðum karlmennskuhugmyndum um áræðni, djörfung og arðsemi. „Það er mikilvægt að vera óhræddur“ sagði Hannes Smárason í viðtali við Morgunblaðið 10/3 2006, það væri lykilatriði „að útiloka allar tilfinningar gagnvart fyrirtækjum sem slíkum, með því móti væri hægt að taka hagkvæmar ákvarðanir...“. Þetta er skólabókardæmi um tungutak nýfrjálshyggjunnar. Köld rökhyggja, skilvirkni og samkeppni kallast á við hugmyndir um vinnusemi, iðni og fingrafimi sem leiða hugann að hlýðnum konum við færiband: Karlmennska í stjórnun, kvenleiki við framleiðslu. Með forseta landsins og ráðamenn í fylkingarbrjósti var þessi hugmyndafræði tekin út á ystu nöf. Í gagnrýnislausri upphafningu á „viðskiptasnillingunum“ var Íslandi útrásarinnar líkt við gullaldir Feneyja endurreisnartímans og Róm og Aþenu til forna. Eftir að margir þeirra hafa verið afhjúpaðir sem fjármála-ólígarkar verðum við að sætta okkur við samlíkingar við spillingargreni fyrrum Austantjaldslanda. Önnur birtingarmynd á hinni kynjuðu hugmyndafræði nýfrjálshyggjunnar er sú ýkta og mótsagnakennda kvenímynd sem birtist okkur í varaforsetaefni repúblikana. Sarah Palin bræðir saman andstæða póla kvenleikans; margra barna móðir með fortíð sem klappstýra og fegurðardrottning, móðir og kynvera í senn, en sem slík þjónandi og fylgispök við kerfið. Hugmyndafræðilega var hún dygg gæslukona kerfisins, hlynnt stríðsrekstri, byssueign og dauðarefsingum, á móti fóstureyðingum og hjónaböndum samkynhneigðra – í hrópandi mótsögn við allt sem kvennahreyfingin hefur staðið fyrir í áratugi. En þótt nýfrjálshyggjukapítalisminn hafi brotlent er ekki sjálfgefið að nýtt og betra rísi á rústum hans. Við þurfum að gera upp við þá pólitík, gildismat og hagstjórn sem skapaði hér grundvöll fyrir óhefta gróðahyggju, blekkingar og rányrkju náttúruauðlinda. Við þurfum að hafna kvótum sem færa körlum meirihluta auðs og valda, og tryggja jafna aðkomu kynjanna að endurreisninni. En höfðatölujafnrétti er ekki nóg, því ekki er nóg að fjölga einungis konum í áhrifastöðum. Við þurfum að takast á við kynjapólitískt inntak hugmyndanna, hvernig menningarbundnar hugmyndir um karlmennsku og kvenleika geta viðhaldið valdatengslum og ranglátu kerfi. Kvenímynd nýfrjálshyggjunnar kallast á við hinn gjaldþrota útrásarvíking, þau eru birtingarform á sömu hugmyndafræði. Það sýnir að jöfn höfðatala er ekki nóg því konur geta þjónað mikilvægu hlutverki í að viðhalda kerfi sem heldur þeim niðri. Við þurfum uppgjör við allt þetta til að get byggt upp hið nýja Ísland í þágu okkar allra. Höfundar eru dósentar við Háskóla Íslands.
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun