Kreppa og króna Hannes Hólmsteinn Gissurarson skrifar 3. október 2008 06:00 Þegar heimskreppan barst hingað um 1930, urðu ummæli Ásgeirs Ásgeirssonar, síðar forseta Íslands, fræg: „Kreppan er eins og vindurinn. Enginn veit, hvaðan hún kemur eða hvert hún fer." En nú er vitað, hvaðan heimskreppan á fjórða áratug kom. Rannsóknir Miltons Friedmans sýndu, að hún stafaði ekki síst af mistökum í stjórn peningamála í Bandaríkjunum. Í stað þess að auka framboð peninga í miðjum samdrætti minnkuðu peningamálayfirvöld það og breyttu þannig niðursveiflu í kreppu. Síðan gerðu ríki heims illt verra með haftastefnu sinni. Ríkið hafði brugðist. En hver er kveikjan að núverandi lánsfjárkreppu? Umfram allt undirmálslánin í Bandaríkjunum, og þau stöfuðu af því, að bandarísku húsnæðislánasjóðirnir nutu óbeinnar ríkisábyrgðar og fóru ógætilega í lánveitingum. Þessir sjóðir höfðu mikil ítök í Washington, ekki síst í forystusveit demókrata. Vogunarsjóðir keyptu „vafninga" með þessum undirmálslánum húsnæðislánasjóðanna, af því að þeim var með reglugerðum torvelduð margvísleg önnur arðbær starfsemi. Lánsfjárkreppan er því ekki kapítalismanum að kenna, heldur óskynsamlegum ríkisafskiptum. Það breytir því ekki, að margir kapítalistar urðu uppvísir að hamslausri græðgi og fullkominni fífldirfsku. Þegar Davíð Oddsson varaði við þessu fyrir nokkrum árum, var hann sakaður um að leggja fæð á framtakssama einstaklinga. En aðalatriðið er það, að undir eðlilegum kringumstæðum sér kapítalisminn um að veita græðginni í farvegi, sem nytsamlegir eru öðru fólki, og leyfa djörfum mönnum að halda áfram rekstri, en fífldjörfum að hætta honum. Þegar það tekst ekki, er það oftast að kenna einhverri bilun í regluverkinu, of miklum ríkisafskiptum. Það var þó ekki fráleitt að líkja kreppu við storm. Við getum litlu breytt, þótt þess verði að gæta, að allt fjúki ekki um koll. Og storminum mun slota. Mikilvægt er að rjúka ekki upp til handa og fóta og gera eitthvað óskynsamlegt. Það væri til dæmis engin lausn á núverandi vanda að taka upp evru. Skuldir minnka ekki, þótt skráðar séu í evrum. Sjálfsagt er að skoða það síðar meir að taka upp evru, og mætti raunar gera það óbeint, eins og mörg eyríki í Karíbahafi nota Bandaríkjadal. Notkun evru hefði sömu kosti og galla og fastgengisstefnan áður. Áköfustu stuðningsmenn evrunnar verða að svara tveimur spurningum. Nú er verið að nota krónuna til að lækka laun, sem er nauðsynlegt í þrengingum okkar. Hvernig á að lækka laun við evru? Þegar ég spyr evrusinna, svara þeir, að ekki þurfi að lækka laun eftir upptöku evru. Einmitt, og þá verður alltaf gott veður, svo að hús þurfa ekki að vera fokheld. Hin spurningin er, hvað tryggi, að evran verði stöðugur gjaldmiðill til langs tíma litið. Góður vilji evrópskra ráðamanna? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hannes Hólmsteinn Gissurarson Mest lesið Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Styrkjum stöðu leigjenda Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun
Þegar heimskreppan barst hingað um 1930, urðu ummæli Ásgeirs Ásgeirssonar, síðar forseta Íslands, fræg: „Kreppan er eins og vindurinn. Enginn veit, hvaðan hún kemur eða hvert hún fer." En nú er vitað, hvaðan heimskreppan á fjórða áratug kom. Rannsóknir Miltons Friedmans sýndu, að hún stafaði ekki síst af mistökum í stjórn peningamála í Bandaríkjunum. Í stað þess að auka framboð peninga í miðjum samdrætti minnkuðu peningamálayfirvöld það og breyttu þannig niðursveiflu í kreppu. Síðan gerðu ríki heims illt verra með haftastefnu sinni. Ríkið hafði brugðist. En hver er kveikjan að núverandi lánsfjárkreppu? Umfram allt undirmálslánin í Bandaríkjunum, og þau stöfuðu af því, að bandarísku húsnæðislánasjóðirnir nutu óbeinnar ríkisábyrgðar og fóru ógætilega í lánveitingum. Þessir sjóðir höfðu mikil ítök í Washington, ekki síst í forystusveit demókrata. Vogunarsjóðir keyptu „vafninga" með þessum undirmálslánum húsnæðislánasjóðanna, af því að þeim var með reglugerðum torvelduð margvísleg önnur arðbær starfsemi. Lánsfjárkreppan er því ekki kapítalismanum að kenna, heldur óskynsamlegum ríkisafskiptum. Það breytir því ekki, að margir kapítalistar urðu uppvísir að hamslausri græðgi og fullkominni fífldirfsku. Þegar Davíð Oddsson varaði við þessu fyrir nokkrum árum, var hann sakaður um að leggja fæð á framtakssama einstaklinga. En aðalatriðið er það, að undir eðlilegum kringumstæðum sér kapítalisminn um að veita græðginni í farvegi, sem nytsamlegir eru öðru fólki, og leyfa djörfum mönnum að halda áfram rekstri, en fífldjörfum að hætta honum. Þegar það tekst ekki, er það oftast að kenna einhverri bilun í regluverkinu, of miklum ríkisafskiptum. Það var þó ekki fráleitt að líkja kreppu við storm. Við getum litlu breytt, þótt þess verði að gæta, að allt fjúki ekki um koll. Og storminum mun slota. Mikilvægt er að rjúka ekki upp til handa og fóta og gera eitthvað óskynsamlegt. Það væri til dæmis engin lausn á núverandi vanda að taka upp evru. Skuldir minnka ekki, þótt skráðar séu í evrum. Sjálfsagt er að skoða það síðar meir að taka upp evru, og mætti raunar gera það óbeint, eins og mörg eyríki í Karíbahafi nota Bandaríkjadal. Notkun evru hefði sömu kosti og galla og fastgengisstefnan áður. Áköfustu stuðningsmenn evrunnar verða að svara tveimur spurningum. Nú er verið að nota krónuna til að lækka laun, sem er nauðsynlegt í þrengingum okkar. Hvernig á að lækka laun við evru? Þegar ég spyr evrusinna, svara þeir, að ekki þurfi að lækka laun eftir upptöku evru. Einmitt, og þá verður alltaf gott veður, svo að hús þurfa ekki að vera fokheld. Hin spurningin er, hvað tryggi, að evran verði stöðugur gjaldmiðill til langs tíma litið. Góður vilji evrópskra ráðamanna?
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun