Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar 22. júlí 2025 07:31 Svona virkar lýðræði einfaldlega ekki. Þetta er ekki sigur, heldur kúgun. Hér var beitt málþófi – aðferð sem lýðræðinu ber ekki að líða nema í mjög afmörkuðum og alvarlegum tilvikum. Málþóf er valdníðsla minnihlutans gagnvart meirihlutanum. Það er aðgerð sem lýsir vanvirðingu við lýðræðislegt ferli og dregur úr trausti til þingsins. Málþóf getur átt rétt á sér – en aðeins við sérstakar aðstæður: Þegar gjá er milli þings og þjóðar. Þegar verið er að eyða almannafé í gæluverkefni eða þegar ígrundaðar ákvarðanir eru fjarverandi. Þegar lög ganga gegn stjórnarskrá. Í slíkum tilvikum á markmiðið að vera að ná samkomulagi við stjórnvöld – eða knýja fram þjóðaratkvæði. Það er leiðin sem lýðræðið krefst. Í nýlegu tilviki – þar sem mál var tafið og þinghald framlengt án árangurs – var ekki gerð nein krafa um þjóðaratkvæði. Þvert á móti var sendur sá boðskapur, eins og formaður Sjálfstæðisflokksins orðaði það: „Við hleypum þessu máli aldrei í gegn.“ Það er ekki lýðræði – það er valdníðsla. Það er pólitískt ofbeldi. Aðferðirnar skipta máli Það sem hér á sér stað snýst ekki um hvort málið hafi verið gott eða slæmt. Sjálfur tel ég að frumvarpið hafi komið allt of seint fram, verið illa undirbúið og líklegt til að valda sjávarbyggðum skaða. En það réttlætir ekki aðferðirnar. Aðferðafræðin – valdníðslan – er það sem skiptir máli í þessu samhengi. Við þurfum ekki að leita langt til að sjá dæmi um rangar aðferðir. Gordon Brown, þáverandi forsætisráðherra Bretlands, setti Ísland á lista yfir hryðjuverkaríki eftir hrun. Ekki vegna þess að hann trúði að við ættum heima þar – heldur einfaldlega af því að hann gat það. Slík valdbeiting er ranglát og öfug. Hún breytir umræðu í einhliða ákvörðun. Hún kallar yfir sig hatrömm viðbrögð. Viljum við ganga þá leið? Lýðræðið krefst ábyrgrar ákvarðanatöku Málþóf stjórnarandstöðunnar nú var réttlætt með því að frumvarpið væri skaðlegt. Kannski var það rétt mat – en lýðræðisleg leið til að bregðast við slíku er að krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu og hugsanlega með því að fella ríkisstjórnina. Það eru lögmætar leiðir. Stundum hefur andóf minnihluta leitt til þess að ríkisstjórnir hafa boðað kosningar – lagt mál í hendur kjósenda. Ef það hefði gerst nú, hefði stjórnarandstaðan þurft að standa með því. En ef til vill hefði það farið á annan veg. Útgerðin hefur nefnilega – með framkomu sinni – grafið undan trúverðugleika í þessum málum: Flutningur kvóta úr byggðarlögum án bóta, yfirlýsingar um eignarhald á auðlindinni, greiðsla óhóflegrar arðsemi og kvótakaup á uppsprengdu verði sem hluta hefði átt að beina til ríkisins. Þetta skapar málinu sérstaka stöðu. Hún kallar fram órökréttar ákvarðanir byggðar á fortíð – ekki framtíð. Umræðan á að ráða, ekki stöðvunin Ég ber mikla virðingu fyrir lýðræðinu – og tel að það eigi að verja með öllu sem maður hefur. Um það fjallar þessi grein. Menn voru einfaldlega ekki sammála um málið – en lýðræðið krefst umræðu og röksemda, ekki stöðvunar. Ef ekkert samkomulag næst, þá á að kjósa. Tískan sem hættuleg getur orðið Miðflokkurinn hefur aukið fylgi sitt með málþófi gegn Orkupakkanum– en þar var krafan skýr: þjóðaratkvæði. Það gaf málstaðnum réttmæti. En nú telja margir að málþóf sé einfaldlega leiðin til vinsælda. Það er hættuleg þróun. Stjórnarandstaðan fór nærri mörkum hins leyfilega. Kristrún hefði getað ákveðið að slíta þingi og boða til kosninga – og samkvæmt dagatali hefðu þær getað farið fram 23. ágúst. Þá hefði þetta eina mál orðið miðpunktur kosningabaráttunnar. Hefði það verið í hag minni flokkanna? Líklega ekki. Nú verður andstaðan að útskýra málþóf sitt – annars gæti reynst torvelt að sannfæra almenning um að kjósa gegn inngöngu í ESB. Hún mun þurfa að sýna fram á að hún standi vörð um auðlindina fyrir þjóðina – en nú lítur það út fyrir að hún standi vörð um fyrirtækin (einkahgsmuni). Þetta gæti snúist gegn henni – ekki bara núna, heldur um langa framtíð. Hver sem vill má vera ánægður með það – en stjórnaranstæðingar þess tima. gætu þurft að naga neglurnar upp í kviku. Pandóruboxið hefur nú verið opna vegna þess að menn vita ekki sinn vitjunartíma. Undirritaður hefur alla tíð kosið einn af stjórnarandstöðuflokkunum sem nú eiga sæti á þingi. Höfundur er löggiltur fasteignasali. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Einar G. Harðarson Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen Skoðun Skoðun Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg skrifar Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir skrifar Sjá meira
Svona virkar lýðræði einfaldlega ekki. Þetta er ekki sigur, heldur kúgun. Hér var beitt málþófi – aðferð sem lýðræðinu ber ekki að líða nema í mjög afmörkuðum og alvarlegum tilvikum. Málþóf er valdníðsla minnihlutans gagnvart meirihlutanum. Það er aðgerð sem lýsir vanvirðingu við lýðræðislegt ferli og dregur úr trausti til þingsins. Málþóf getur átt rétt á sér – en aðeins við sérstakar aðstæður: Þegar gjá er milli þings og þjóðar. Þegar verið er að eyða almannafé í gæluverkefni eða þegar ígrundaðar ákvarðanir eru fjarverandi. Þegar lög ganga gegn stjórnarskrá. Í slíkum tilvikum á markmiðið að vera að ná samkomulagi við stjórnvöld – eða knýja fram þjóðaratkvæði. Það er leiðin sem lýðræðið krefst. Í nýlegu tilviki – þar sem mál var tafið og þinghald framlengt án árangurs – var ekki gerð nein krafa um þjóðaratkvæði. Þvert á móti var sendur sá boðskapur, eins og formaður Sjálfstæðisflokksins orðaði það: „Við hleypum þessu máli aldrei í gegn.“ Það er ekki lýðræði – það er valdníðsla. Það er pólitískt ofbeldi. Aðferðirnar skipta máli Það sem hér á sér stað snýst ekki um hvort málið hafi verið gott eða slæmt. Sjálfur tel ég að frumvarpið hafi komið allt of seint fram, verið illa undirbúið og líklegt til að valda sjávarbyggðum skaða. En það réttlætir ekki aðferðirnar. Aðferðafræðin – valdníðslan – er það sem skiptir máli í þessu samhengi. Við þurfum ekki að leita langt til að sjá dæmi um rangar aðferðir. Gordon Brown, þáverandi forsætisráðherra Bretlands, setti Ísland á lista yfir hryðjuverkaríki eftir hrun. Ekki vegna þess að hann trúði að við ættum heima þar – heldur einfaldlega af því að hann gat það. Slík valdbeiting er ranglát og öfug. Hún breytir umræðu í einhliða ákvörðun. Hún kallar yfir sig hatrömm viðbrögð. Viljum við ganga þá leið? Lýðræðið krefst ábyrgrar ákvarðanatöku Málþóf stjórnarandstöðunnar nú var réttlætt með því að frumvarpið væri skaðlegt. Kannski var það rétt mat – en lýðræðisleg leið til að bregðast við slíku er að krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu og hugsanlega með því að fella ríkisstjórnina. Það eru lögmætar leiðir. Stundum hefur andóf minnihluta leitt til þess að ríkisstjórnir hafa boðað kosningar – lagt mál í hendur kjósenda. Ef það hefði gerst nú, hefði stjórnarandstaðan þurft að standa með því. En ef til vill hefði það farið á annan veg. Útgerðin hefur nefnilega – með framkomu sinni – grafið undan trúverðugleika í þessum málum: Flutningur kvóta úr byggðarlögum án bóta, yfirlýsingar um eignarhald á auðlindinni, greiðsla óhóflegrar arðsemi og kvótakaup á uppsprengdu verði sem hluta hefði átt að beina til ríkisins. Þetta skapar málinu sérstaka stöðu. Hún kallar fram órökréttar ákvarðanir byggðar á fortíð – ekki framtíð. Umræðan á að ráða, ekki stöðvunin Ég ber mikla virðingu fyrir lýðræðinu – og tel að það eigi að verja með öllu sem maður hefur. Um það fjallar þessi grein. Menn voru einfaldlega ekki sammála um málið – en lýðræðið krefst umræðu og röksemda, ekki stöðvunar. Ef ekkert samkomulag næst, þá á að kjósa. Tískan sem hættuleg getur orðið Miðflokkurinn hefur aukið fylgi sitt með málþófi gegn Orkupakkanum– en þar var krafan skýr: þjóðaratkvæði. Það gaf málstaðnum réttmæti. En nú telja margir að málþóf sé einfaldlega leiðin til vinsælda. Það er hættuleg þróun. Stjórnarandstaðan fór nærri mörkum hins leyfilega. Kristrún hefði getað ákveðið að slíta þingi og boða til kosninga – og samkvæmt dagatali hefðu þær getað farið fram 23. ágúst. Þá hefði þetta eina mál orðið miðpunktur kosningabaráttunnar. Hefði það verið í hag minni flokkanna? Líklega ekki. Nú verður andstaðan að útskýra málþóf sitt – annars gæti reynst torvelt að sannfæra almenning um að kjósa gegn inngöngu í ESB. Hún mun þurfa að sýna fram á að hún standi vörð um auðlindina fyrir þjóðina – en nú lítur það út fyrir að hún standi vörð um fyrirtækin (einkahgsmuni). Þetta gæti snúist gegn henni – ekki bara núna, heldur um langa framtíð. Hver sem vill má vera ánægður með það – en stjórnaranstæðingar þess tima. gætu þurft að naga neglurnar upp í kviku. Pandóruboxið hefur nú verið opna vegna þess að menn vita ekki sinn vitjunartíma. Undirritaður hefur alla tíð kosið einn af stjórnarandstöðuflokkunum sem nú eiga sæti á þingi. Höfundur er löggiltur fasteignasali.
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar
Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar