Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar 22. júlí 2025 07:31 Svona virkar lýðræði einfaldlega ekki. Þetta er ekki sigur, heldur kúgun. Hér var beitt málþófi – aðferð sem lýðræðinu ber ekki að líða nema í mjög afmörkuðum og alvarlegum tilvikum. Málþóf er valdníðsla minnihlutans gagnvart meirihlutanum. Það er aðgerð sem lýsir vanvirðingu við lýðræðislegt ferli og dregur úr trausti til þingsins. Málþóf getur átt rétt á sér – en aðeins við sérstakar aðstæður: Þegar gjá er milli þings og þjóðar. Þegar verið er að eyða almannafé í gæluverkefni eða þegar ígrundaðar ákvarðanir eru fjarverandi. Þegar lög ganga gegn stjórnarskrá. Í slíkum tilvikum á markmiðið að vera að ná samkomulagi við stjórnvöld – eða knýja fram þjóðaratkvæði. Það er leiðin sem lýðræðið krefst. Í nýlegu tilviki – þar sem mál var tafið og þinghald framlengt án árangurs – var ekki gerð nein krafa um þjóðaratkvæði. Þvert á móti var sendur sá boðskapur, eins og formaður Sjálfstæðisflokksins orðaði það: „Við hleypum þessu máli aldrei í gegn.“ Það er ekki lýðræði – það er valdníðsla. Það er pólitískt ofbeldi. Aðferðirnar skipta máli Það sem hér á sér stað snýst ekki um hvort málið hafi verið gott eða slæmt. Sjálfur tel ég að frumvarpið hafi komið allt of seint fram, verið illa undirbúið og líklegt til að valda sjávarbyggðum skaða. En það réttlætir ekki aðferðirnar. Aðferðafræðin – valdníðslan – er það sem skiptir máli í þessu samhengi. Við þurfum ekki að leita langt til að sjá dæmi um rangar aðferðir. Gordon Brown, þáverandi forsætisráðherra Bretlands, setti Ísland á lista yfir hryðjuverkaríki eftir hrun. Ekki vegna þess að hann trúði að við ættum heima þar – heldur einfaldlega af því að hann gat það. Slík valdbeiting er ranglát og öfug. Hún breytir umræðu í einhliða ákvörðun. Hún kallar yfir sig hatrömm viðbrögð. Viljum við ganga þá leið? Lýðræðið krefst ábyrgrar ákvarðanatöku Málþóf stjórnarandstöðunnar nú var réttlætt með því að frumvarpið væri skaðlegt. Kannski var það rétt mat – en lýðræðisleg leið til að bregðast við slíku er að krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu og hugsanlega með því að fella ríkisstjórnina. Það eru lögmætar leiðir. Stundum hefur andóf minnihluta leitt til þess að ríkisstjórnir hafa boðað kosningar – lagt mál í hendur kjósenda. Ef það hefði gerst nú, hefði stjórnarandstaðan þurft að standa með því. En ef til vill hefði það farið á annan veg. Útgerðin hefur nefnilega – með framkomu sinni – grafið undan trúverðugleika í þessum málum: Flutningur kvóta úr byggðarlögum án bóta, yfirlýsingar um eignarhald á auðlindinni, greiðsla óhóflegrar arðsemi og kvótakaup á uppsprengdu verði sem hluta hefði átt að beina til ríkisins. Þetta skapar málinu sérstaka stöðu. Hún kallar fram órökréttar ákvarðanir byggðar á fortíð – ekki framtíð. Umræðan á að ráða, ekki stöðvunin Ég ber mikla virðingu fyrir lýðræðinu – og tel að það eigi að verja með öllu sem maður hefur. Um það fjallar þessi grein. Menn voru einfaldlega ekki sammála um málið – en lýðræðið krefst umræðu og röksemda, ekki stöðvunar. Ef ekkert samkomulag næst, þá á að kjósa. Tískan sem hættuleg getur orðið Miðflokkurinn hefur aukið fylgi sitt með málþófi gegn Orkupakkanum– en þar var krafan skýr: þjóðaratkvæði. Það gaf málstaðnum réttmæti. En nú telja margir að málþóf sé einfaldlega leiðin til vinsælda. Það er hættuleg þróun. Stjórnarandstaðan fór nærri mörkum hins leyfilega. Kristrún hefði getað ákveðið að slíta þingi og boða til kosninga – og samkvæmt dagatali hefðu þær getað farið fram 23. ágúst. Þá hefði þetta eina mál orðið miðpunktur kosningabaráttunnar. Hefði það verið í hag minni flokkanna? Líklega ekki. Nú verður andstaðan að útskýra málþóf sitt – annars gæti reynst torvelt að sannfæra almenning um að kjósa gegn inngöngu í ESB. Hún mun þurfa að sýna fram á að hún standi vörð um auðlindina fyrir þjóðina – en nú lítur það út fyrir að hún standi vörð um fyrirtækin (einkahgsmuni). Þetta gæti snúist gegn henni – ekki bara núna, heldur um langa framtíð. Hver sem vill má vera ánægður með það – en stjórnaranstæðingar þess tima. gætu þurft að naga neglurnar upp í kviku. Pandóruboxið hefur nú verið opna vegna þess að menn vita ekki sinn vitjunartíma. Undirritaður hefur alla tíð kosið einn af stjórnarandstöðuflokkunum sem nú eiga sæti á þingi. Höfundur er löggiltur fasteignasali. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Einar G. Harðarson Mest lesið Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson Skoðun Viðreisn lætur verkin tala Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Skoðun Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Viðreisn lætur verkin tala Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Sumt er bara ekki hægt að rökræða Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Vaxtamunarviðskipti láta aftur á sér kræla Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Græðgin í forgrunni Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Greiningar eða lausnir – hvort vegur þyngra? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Sterk staða Hafnarfjarðar Orri Björnsson skrifar Skoðun Bless bless jafnlaunavottun Sigríður Margrét Oddsdóttir skrifar Skoðun Miðstýrt skólakerfi eða fjölbreytni með samræmdu gæðamati? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Heiðursgestur Viðreisnar vill heimsveldi Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Veðmál barna – hættulegur leikur sem hægt er að stöðva Jóhann Steinar Ingimundarson skrifar Skoðun Allt leikur í umburðarlyndi – eða hvað? Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Lyfjafræðingar - traustur stuðningur í flóknum heimi Sigurbjörg Sæunn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þvílíkt „plan“ fyrir íslensk heimili Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Ísland og móðurplanta með erindi Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háttvirta nýja þingkonan, María Rut Kristinsdóttir Ólafur Grétar Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðadagur krabbameinsrannsókna – eitthvað sem mig varðar? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Villa um fyrir bæjarbúum Vilhjálmur Árnason skrifar Sjá meira
Svona virkar lýðræði einfaldlega ekki. Þetta er ekki sigur, heldur kúgun. Hér var beitt málþófi – aðferð sem lýðræðinu ber ekki að líða nema í mjög afmörkuðum og alvarlegum tilvikum. Málþóf er valdníðsla minnihlutans gagnvart meirihlutanum. Það er aðgerð sem lýsir vanvirðingu við lýðræðislegt ferli og dregur úr trausti til þingsins. Málþóf getur átt rétt á sér – en aðeins við sérstakar aðstæður: Þegar gjá er milli þings og þjóðar. Þegar verið er að eyða almannafé í gæluverkefni eða þegar ígrundaðar ákvarðanir eru fjarverandi. Þegar lög ganga gegn stjórnarskrá. Í slíkum tilvikum á markmiðið að vera að ná samkomulagi við stjórnvöld – eða knýja fram þjóðaratkvæði. Það er leiðin sem lýðræðið krefst. Í nýlegu tilviki – þar sem mál var tafið og þinghald framlengt án árangurs – var ekki gerð nein krafa um þjóðaratkvæði. Þvert á móti var sendur sá boðskapur, eins og formaður Sjálfstæðisflokksins orðaði það: „Við hleypum þessu máli aldrei í gegn.“ Það er ekki lýðræði – það er valdníðsla. Það er pólitískt ofbeldi. Aðferðirnar skipta máli Það sem hér á sér stað snýst ekki um hvort málið hafi verið gott eða slæmt. Sjálfur tel ég að frumvarpið hafi komið allt of seint fram, verið illa undirbúið og líklegt til að valda sjávarbyggðum skaða. En það réttlætir ekki aðferðirnar. Aðferðafræðin – valdníðslan – er það sem skiptir máli í þessu samhengi. Við þurfum ekki að leita langt til að sjá dæmi um rangar aðferðir. Gordon Brown, þáverandi forsætisráðherra Bretlands, setti Ísland á lista yfir hryðjuverkaríki eftir hrun. Ekki vegna þess að hann trúði að við ættum heima þar – heldur einfaldlega af því að hann gat það. Slík valdbeiting er ranglát og öfug. Hún breytir umræðu í einhliða ákvörðun. Hún kallar yfir sig hatrömm viðbrögð. Viljum við ganga þá leið? Lýðræðið krefst ábyrgrar ákvarðanatöku Málþóf stjórnarandstöðunnar nú var réttlætt með því að frumvarpið væri skaðlegt. Kannski var það rétt mat – en lýðræðisleg leið til að bregðast við slíku er að krefjast þjóðaratkvæðagreiðslu og hugsanlega með því að fella ríkisstjórnina. Það eru lögmætar leiðir. Stundum hefur andóf minnihluta leitt til þess að ríkisstjórnir hafa boðað kosningar – lagt mál í hendur kjósenda. Ef það hefði gerst nú, hefði stjórnarandstaðan þurft að standa með því. En ef til vill hefði það farið á annan veg. Útgerðin hefur nefnilega – með framkomu sinni – grafið undan trúverðugleika í þessum málum: Flutningur kvóta úr byggðarlögum án bóta, yfirlýsingar um eignarhald á auðlindinni, greiðsla óhóflegrar arðsemi og kvótakaup á uppsprengdu verði sem hluta hefði átt að beina til ríkisins. Þetta skapar málinu sérstaka stöðu. Hún kallar fram órökréttar ákvarðanir byggðar á fortíð – ekki framtíð. Umræðan á að ráða, ekki stöðvunin Ég ber mikla virðingu fyrir lýðræðinu – og tel að það eigi að verja með öllu sem maður hefur. Um það fjallar þessi grein. Menn voru einfaldlega ekki sammála um málið – en lýðræðið krefst umræðu og röksemda, ekki stöðvunar. Ef ekkert samkomulag næst, þá á að kjósa. Tískan sem hættuleg getur orðið Miðflokkurinn hefur aukið fylgi sitt með málþófi gegn Orkupakkanum– en þar var krafan skýr: þjóðaratkvæði. Það gaf málstaðnum réttmæti. En nú telja margir að málþóf sé einfaldlega leiðin til vinsælda. Það er hættuleg þróun. Stjórnarandstaðan fór nærri mörkum hins leyfilega. Kristrún hefði getað ákveðið að slíta þingi og boða til kosninga – og samkvæmt dagatali hefðu þær getað farið fram 23. ágúst. Þá hefði þetta eina mál orðið miðpunktur kosningabaráttunnar. Hefði það verið í hag minni flokkanna? Líklega ekki. Nú verður andstaðan að útskýra málþóf sitt – annars gæti reynst torvelt að sannfæra almenning um að kjósa gegn inngöngu í ESB. Hún mun þurfa að sýna fram á að hún standi vörð um auðlindina fyrir þjóðina – en nú lítur það út fyrir að hún standi vörð um fyrirtækin (einkahgsmuni). Þetta gæti snúist gegn henni – ekki bara núna, heldur um langa framtíð. Hver sem vill má vera ánægður með það – en stjórnaranstæðingar þess tima. gætu þurft að naga neglurnar upp í kviku. Pandóruboxið hefur nú verið opna vegna þess að menn vita ekki sinn vitjunartíma. Undirritaður hefur alla tíð kosið einn af stjórnarandstöðuflokkunum sem nú eiga sæti á þingi. Höfundur er löggiltur fasteignasali.
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ríkisstjórnarinnar: Innleiðum birgðaskyldu á eldsneyti Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun Rétt skal vera rétt um gatnamót við Höfðabakka og Bæjarháls Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir skrifar
Skoðun Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun NATO riðar til falls en hvað þýðir það fyrir skilnaðarbarnið Ísland? Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættum við að stunda geðrækt, rétt eins og líkamsrækt? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar
Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir Skoðun
Háskólasamfélagið geri skyldu sína strax, stjórnvöld hafa brugðist Auður Magndís Auðardóttir,Elí Hörpu og Önundar,Eyrún Ólöf Sigurðardóttir,Helga Ögmundardóttir,Íris Ellenberger,Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Katrín Pálmad. Þorgerðardóttir Skoðun
Þúsundir kusu Sönnu Anna Bentína Hermansen Einarsdóttir,Ármann Hákon Gunnarsson,Baldvin Björgvinsson,Brynja Guðnadóttir,Haraldur Ingi Haraldsson,Jón Hallur Haraldsson,Kolbrún Erna Pétursdóttir,Ólafur H. Ólafsson,Rakel Hildardóttir,Sigrún Jónsdóttir Skoðun