Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 16. mars 2025 11:01 Ef einhver persóna einkennir sagnaarf Biblíunnar, þá er það Davíð, en hann er táknmyndin sem sameinar gyðinga og gyðingdóm í Davíðsstjörnunni, og sá sem guðspjöllin rekja ætterni Jesú til. „Hann Davíð var lítill drengur“ Sagan af Davíð hefst með látlausum hætti, en Davíð var fjárhirðir og yngsti sonur í átta drengja hópi. Samúel spámaður fór til Betlehem að leita framtíðarkonungs og fær Ísaí til að sýna sér syni sína. „Samúel sagði við Ísaí: […] „Eru þetta allir synir þínir?“ Hann svaraði: „Þann yngsta vantar enn því að hann situr yfir fénu.“ [...] Ísaí sendi þá mann eftir Davíð sem var rauðbirkinn, fagureygur og vel vaxinn. [...] Samúel tók þá olíuhornið og smurði hann.“ Sú hugmynd að smyrja menn um höfuðið sem táknmynd um konungdóm er enn við lýði og nærtækasta dæmið er þegar Karl þriðji Bretakonungur tók við krúnunni, en hann var þá smurður af biskupum í Westminster Abbey. Ólíkt Karli, hafði Davíð þó engar forsendur til að verða konungur, hann var yngstur og af fjárbændum kominn en ekki hefðafólki. Tónlist skipar stóran sess í sögu Davíðs og við hann er Sálmabók Biblíunnar kennd. Það næsta sem gerist í sögunni er að konungurinn, sem var ókunnugt um smurningu Davíðs, kallar eftir tónlistarmanni í höllina og leitað er til Davíðs sem gengur í hirðina. Þegar konungi leið illa „tók Davíð hörpuna og lék á hana“. Davíð og Golíat Hápunkturinn í bernskufrásögn Davíðs er síðan at hans við ofurefli, þegar hann mætir Golíat á vígvellinum. Átökin við grannþjóð Filistea höfðu stigmagnast og orðaskakið á milli heranna hefur endurómað í gegnum átakasögu mannkyns, þegar valdsmenn berja sér í brjóst og undirbúa að fórna mannslífum í eftirsókn eftir meiri völdum. Lýsingin á Golíat er mögnuð og andstæðurnar gætu ekki verið skýrari, smaladrengurinn og hörpuleikarinn ungi á móti hólmgöngumanni Filistea. „Hann var sex og hálf alin á hæð. Hann hafði eirhjálm á höfði og bar hreisturbrynju úr eir sem var fimm þúsund siklar að þyngd. Á leggjum hafði hann brynhosur úr eir og á herðum sér bjúgsverð úr eir. Skaftið á spjóti hans var digurt sem vefjarrifur og járnoddur þess var sex hundruð siklar á þyngd. Maður fór fyrir honum og bar skjöld hans.“ Það var við ofurefli að etja. Hugrekki Davíðs er jafnframt lýst í sömu andrá og ótta samlanda hans, „Þú ert aðeins unglingur. En hann hefur verið hermaður allt frá æskuárum.“ Davíð svaraði: „Þjónn þinn hefur verið fjármaður hjá föður sínum. Þegar ljón eða björn kom og tók lamb úr hjörðinni elti ég hann og felldi og reif síðan lambið úr gini hans.[...] „Drottinn, sem bjargaði mér úr klóm ljóna og bjarna, mun einnig bjarga mér frá Filisteanum.“ Niðurlagið þekkja flestir, Davíð neitaði herklæðum heldur mætti Golíat í fötum fjárhirðis „stakk hendinni í töskuna, tók úr henni stein og slöngvaði og hæfði Filisteann í ennið. [...] Þannig sigraði Davíð Filisteann með slöngvu og steini.“ Hugrekki hins smáa Aðdráttarafl þessarar sögu er slíkt að hún hefur endurómað í gegnum aldirnar, í listum og bókmenntum. Þau sem þekkja Harry Potter kannast við stefið um hinn útvalda dreng og það ofurefli sem hann átti við að etja, en sú saga er einungis nýlegt dæmi um viðtökustef þessarar táknmyndar. Á undan Harry Potter kom Hringadróttinssaga, þar sem Fróði er hin ólíklega hetja, og svo mætti lengi telja. Erindi sögunnar við samtímann er margþætt en mig langar að nefna tvo þætti sérstaklega, annarsvegar um hugrekki Davíðs og hinsvegar um valdaójafnvægi þeirra Davíðs og Golíats. Davíð sýnir í þessari sögu mannkosti sem eru verðugir að sækjast eftir, hugrekki, útsjónasemi og seiglu. Hugrekki er ein af höfuðdyggðum fornaldar og ekki síður mikilvæg á okkar dögum, en hugrekki er ekki óttaleysi – heldur getan til að mæta ógnum, þrátt fyrir að vera hræddur. Hugrekki Davíðs birtist meðal annars í því að hann leyfði sér að berskjalda sig og í gegnum það fann hann styrk sinn, á meðan Golíat var brynjaður að fullu kom Davíð til dyranna eins og hann var klæddur – bókstaflega. Félagsráðgjafinn og metsöluhöfundurinn Brené Brown hefur í bókum sínum og fyrirlestrum fjallað ítarlega um berskjöldun sem uppsprettu hugrekkis og máttinn í því að koma til dyranna eins og maður er klæddur. Ein af bókum hennar nefnist Daring Greatly, og þar fjallar hún um hvernig rækta megi hugrekki til að takast á við hvað sem er. Í fyrri bók nefnir hún þætti sem við getum ræktað í okkar fari, á borð við heilindi, umhyggju fyrir okkur sjálfum, seiglu og þakklæti, en í þessari bók staðhæfir hún að fúsleiki okkar til að gangast við eigin veikleika, að berskjalda okkur, ákvarði það hugrekki sem við getum kallað fram“. Páll postuli orðaði hið sama, þegar hann sagði: Náð mín nægir þér því að mátturinn fullkomnast í veikleika. Að mæta valdi með hugrekki Þá að valdi. Eðli valds er að hæða og hræða, halda þér í skefjum til að valdshafar geti haldið völdum. Það leikrit heldur áfram í óbreyttri mynd frá fornöld til okkar daga, með hersýningum, opinberum heimsóknum og orðaskaki, en mannréttindabarátta liðinnar alda er full af fyrirmyndum, fólki sem fæddist ekki til forréttinda en reis þrátt fyrir það upp, gegn því óréttlæti sem því var sýnt. Í Bandaríkjunum bjó Rósa Parks, þeldökk kona í suðurríkjum bandaríkjanna sem stóð í hárinu á samfélagi sem vildi aðgreina hana frá forréttindafólkinu. Hún neitaði að setjast aftast í strætó og hrinti þannig af stað réttindabaráttu svartra á 6. áratugnum. Davíð sem stóð berskjölduð gegn Golíat. Malala Yousafzai, skólastúlka í Afganistan, sem sagði frá reynslu sinni undir Talibönum og var skotin í höfuðið fyrir vikið á leið í skólann. Hún er talsmaður og táknmynd baráttu kvenna til menntunar í Mið-Austurlönd og yngsti friðarverðlaunahafi Nóbels. Davíð sem stóð berskjölduð gegn Golíat. Frá Torgi hins himneska friðar til Stonewall má finna dæmi um ólíklegar hetjur, sem mættu yfirvöldum berskjölduð og af hugrekki og breyttu heiminum. Valdið heldur áfram að sýna vald sitt og yfirburði, en okkur sem eigum þess kost ber að halda baráttunni áfram og berskjalda okkur í hugrekki, líkt og smaladrengurinn og hörpuleikarinn rauðbirkni forðum. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Trúmál Mest lesið Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Ekkert réttlætir þjóðarmorð Ísraela í Palestínu Sveinn Þórhallsson Skoðun Kallið þið þetta fjölbreytni? Hermann Borgar Jakobsson Skoðun Slúbbertar í skjóli BSRB Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Eitt eilífðar smáblóm með titrandi tár Katrín Matthíasdóttir Skoðun Bæjarstjórinn í Kópavogi hendir fyrir vagninn Gunnar Gylfason Skoðun Mannúðarkrísa af mannavöldum Ingólfur Gíslason Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal Skoðun Að vinda ofan af gullhúðun Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Hvað þýðir það að vera úr sömu sveit? Margrét Ágústa Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Stormurinn gegn stóðhryssunni Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Kallið þið þetta fjölbreytni? Hermann Borgar Jakobsson skrifar Skoðun Til varnar Eyjafjöllum - og Íslandi öllu Pétur Jónasson skrifar Skoðun Réttlætið sem refsar Jóni Hjálmar Vilhjálmsson skrifar Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm með titrandi tár Katrín Matthíasdóttir skrifar Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Bæjarstjórinn í Kópavogi hendir fyrir vagninn Gunnar Gylfason skrifar Skoðun Ábyrg ferðamennska Hlynur Aðalsteinsson ,Josephine Lilian Roloff skrifar Skoðun Að vinda ofan af gullhúðun Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Hvað þýðir það að vera úr sömu sveit? Margrét Ágústa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Mannúðarkrísa af mannavöldum Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Ekkert réttlætir þjóðarmorð Ísraela í Palestínu Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Slúbbertar í skjóli BSRB Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Ég er kominn heim Askur Hrafn Hannesson skrifar Skoðun Þetta með tungumálin eru ekki bara orðin Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Kennum innflytjendum íslensku! Kristjana Þórdís Jónsdóttir,Sigrún Eiríksdóttir,Sigrún Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skreytt með stolnum fjöðrum Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Er garðurinn þinn alveg grænn? Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar Skoðun Fimm svikasögur úr raunveruleikanum Brynja María Ólafsdóttir skrifar Skoðun Atlagan að almenna íbúðakerfinu Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Umfang þjáningarinnar á Gasa langt umfram þau úrræði sem hjálparstofnanir hafa yfir að ráða Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ísrael – hundrað augu fyrir eitt auga Halldór Reynisson skrifar Skoðun Laxmenn Landsvirkjunar Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Eru samfélagsmiðlar að gera okkur narsissísk eða bara að sýna hverja við verðlaunum? Zoe Christi Ann Moulder skrifar Sjá meira
Ef einhver persóna einkennir sagnaarf Biblíunnar, þá er það Davíð, en hann er táknmyndin sem sameinar gyðinga og gyðingdóm í Davíðsstjörnunni, og sá sem guðspjöllin rekja ætterni Jesú til. „Hann Davíð var lítill drengur“ Sagan af Davíð hefst með látlausum hætti, en Davíð var fjárhirðir og yngsti sonur í átta drengja hópi. Samúel spámaður fór til Betlehem að leita framtíðarkonungs og fær Ísaí til að sýna sér syni sína. „Samúel sagði við Ísaí: […] „Eru þetta allir synir þínir?“ Hann svaraði: „Þann yngsta vantar enn því að hann situr yfir fénu.“ [...] Ísaí sendi þá mann eftir Davíð sem var rauðbirkinn, fagureygur og vel vaxinn. [...] Samúel tók þá olíuhornið og smurði hann.“ Sú hugmynd að smyrja menn um höfuðið sem táknmynd um konungdóm er enn við lýði og nærtækasta dæmið er þegar Karl þriðji Bretakonungur tók við krúnunni, en hann var þá smurður af biskupum í Westminster Abbey. Ólíkt Karli, hafði Davíð þó engar forsendur til að verða konungur, hann var yngstur og af fjárbændum kominn en ekki hefðafólki. Tónlist skipar stóran sess í sögu Davíðs og við hann er Sálmabók Biblíunnar kennd. Það næsta sem gerist í sögunni er að konungurinn, sem var ókunnugt um smurningu Davíðs, kallar eftir tónlistarmanni í höllina og leitað er til Davíðs sem gengur í hirðina. Þegar konungi leið illa „tók Davíð hörpuna og lék á hana“. Davíð og Golíat Hápunkturinn í bernskufrásögn Davíðs er síðan at hans við ofurefli, þegar hann mætir Golíat á vígvellinum. Átökin við grannþjóð Filistea höfðu stigmagnast og orðaskakið á milli heranna hefur endurómað í gegnum átakasögu mannkyns, þegar valdsmenn berja sér í brjóst og undirbúa að fórna mannslífum í eftirsókn eftir meiri völdum. Lýsingin á Golíat er mögnuð og andstæðurnar gætu ekki verið skýrari, smaladrengurinn og hörpuleikarinn ungi á móti hólmgöngumanni Filistea. „Hann var sex og hálf alin á hæð. Hann hafði eirhjálm á höfði og bar hreisturbrynju úr eir sem var fimm þúsund siklar að þyngd. Á leggjum hafði hann brynhosur úr eir og á herðum sér bjúgsverð úr eir. Skaftið á spjóti hans var digurt sem vefjarrifur og járnoddur þess var sex hundruð siklar á þyngd. Maður fór fyrir honum og bar skjöld hans.“ Það var við ofurefli að etja. Hugrekki Davíðs er jafnframt lýst í sömu andrá og ótta samlanda hans, „Þú ert aðeins unglingur. En hann hefur verið hermaður allt frá æskuárum.“ Davíð svaraði: „Þjónn þinn hefur verið fjármaður hjá föður sínum. Þegar ljón eða björn kom og tók lamb úr hjörðinni elti ég hann og felldi og reif síðan lambið úr gini hans.[...] „Drottinn, sem bjargaði mér úr klóm ljóna og bjarna, mun einnig bjarga mér frá Filisteanum.“ Niðurlagið þekkja flestir, Davíð neitaði herklæðum heldur mætti Golíat í fötum fjárhirðis „stakk hendinni í töskuna, tók úr henni stein og slöngvaði og hæfði Filisteann í ennið. [...] Þannig sigraði Davíð Filisteann með slöngvu og steini.“ Hugrekki hins smáa Aðdráttarafl þessarar sögu er slíkt að hún hefur endurómað í gegnum aldirnar, í listum og bókmenntum. Þau sem þekkja Harry Potter kannast við stefið um hinn útvalda dreng og það ofurefli sem hann átti við að etja, en sú saga er einungis nýlegt dæmi um viðtökustef þessarar táknmyndar. Á undan Harry Potter kom Hringadróttinssaga, þar sem Fróði er hin ólíklega hetja, og svo mætti lengi telja. Erindi sögunnar við samtímann er margþætt en mig langar að nefna tvo þætti sérstaklega, annarsvegar um hugrekki Davíðs og hinsvegar um valdaójafnvægi þeirra Davíðs og Golíats. Davíð sýnir í þessari sögu mannkosti sem eru verðugir að sækjast eftir, hugrekki, útsjónasemi og seiglu. Hugrekki er ein af höfuðdyggðum fornaldar og ekki síður mikilvæg á okkar dögum, en hugrekki er ekki óttaleysi – heldur getan til að mæta ógnum, þrátt fyrir að vera hræddur. Hugrekki Davíðs birtist meðal annars í því að hann leyfði sér að berskjalda sig og í gegnum það fann hann styrk sinn, á meðan Golíat var brynjaður að fullu kom Davíð til dyranna eins og hann var klæddur – bókstaflega. Félagsráðgjafinn og metsöluhöfundurinn Brené Brown hefur í bókum sínum og fyrirlestrum fjallað ítarlega um berskjöldun sem uppsprettu hugrekkis og máttinn í því að koma til dyranna eins og maður er klæddur. Ein af bókum hennar nefnist Daring Greatly, og þar fjallar hún um hvernig rækta megi hugrekki til að takast á við hvað sem er. Í fyrri bók nefnir hún þætti sem við getum ræktað í okkar fari, á borð við heilindi, umhyggju fyrir okkur sjálfum, seiglu og þakklæti, en í þessari bók staðhæfir hún að fúsleiki okkar til að gangast við eigin veikleika, að berskjalda okkur, ákvarði það hugrekki sem við getum kallað fram“. Páll postuli orðaði hið sama, þegar hann sagði: Náð mín nægir þér því að mátturinn fullkomnast í veikleika. Að mæta valdi með hugrekki Þá að valdi. Eðli valds er að hæða og hræða, halda þér í skefjum til að valdshafar geti haldið völdum. Það leikrit heldur áfram í óbreyttri mynd frá fornöld til okkar daga, með hersýningum, opinberum heimsóknum og orðaskaki, en mannréttindabarátta liðinnar alda er full af fyrirmyndum, fólki sem fæddist ekki til forréttinda en reis þrátt fyrir það upp, gegn því óréttlæti sem því var sýnt. Í Bandaríkjunum bjó Rósa Parks, þeldökk kona í suðurríkjum bandaríkjanna sem stóð í hárinu á samfélagi sem vildi aðgreina hana frá forréttindafólkinu. Hún neitaði að setjast aftast í strætó og hrinti þannig af stað réttindabaráttu svartra á 6. áratugnum. Davíð sem stóð berskjölduð gegn Golíat. Malala Yousafzai, skólastúlka í Afganistan, sem sagði frá reynslu sinni undir Talibönum og var skotin í höfuðið fyrir vikið á leið í skólann. Hún er talsmaður og táknmynd baráttu kvenna til menntunar í Mið-Austurlönd og yngsti friðarverðlaunahafi Nóbels. Davíð sem stóð berskjölduð gegn Golíat. Frá Torgi hins himneska friðar til Stonewall má finna dæmi um ólíklegar hetjur, sem mættu yfirvöldum berskjölduð og af hugrekki og breyttu heiminum. Valdið heldur áfram að sýna vald sitt og yfirburði, en okkur sem eigum þess kost ber að halda baráttunni áfram og berskjalda okkur í hugrekki, líkt og smaladrengurinn og hörpuleikarinn rauðbirkni forðum. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar
Skoðun Kennum innflytjendum íslensku! Kristjana Þórdís Jónsdóttir,Sigrún Eiríksdóttir,Sigrún Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar
Skoðun Umfang þjáningarinnar á Gasa langt umfram þau úrræði sem hjálparstofnanir hafa yfir að ráða Stella Samúelsdóttir skrifar
Skoðun Eru samfélagsmiðlar að gera okkur narsissísk eða bara að sýna hverja við verðlaunum? Zoe Christi Ann Moulder skrifar