Sagnaarfur Biblíunnar – Umhverfisvernd og syndaflóð Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 28. nóvember 2024 09:31 Í Ummyndunum Óvíðs, einu höfuðverka latneskra bókmennta, segir frá sköpun heimsins, þar sem Guð skapar reiðu úr óreiðu, og gullöld þar sem náttúran var í jafnvægi. Í þýðingu Kristján Árnasonar hljómar lýsingin þannig: „Áður en haf og hauður og hvelfdur himinninn skildust að, var ásýnd gervallar náttúrunnar ein og hin sama […]. En úr þessari flækju greiddi einhver Guð eða mildari náttúra með því að skilja jörð og haf frá löndum og heiðan upphimin frá gufuhvolfinu.“ Síðan segir: „Í upphafi var gullöld, og þá tíðkuðust engar hefndir, en menn virtu af sjálfsdáðum lög og rétt. […] Þá var eilíft vor, og þýðir vestanvindar blésu hlýju lofti yfir akrana sem höfðu vaxið ósánir. Brátt bar óplægð jörðin ávöxt, og óræktaðir akrarnir urðu hvítir af kornöxum. Mjólk flæddi í stríðum straumum og ódáinsveigar, og gult hunang draup af grænum eikum.“ Stórsaga Óvíðs heldur áfram og fjallar um synd mannanna og það að Júpíter og guðaþingið samþykkja að drekkja mannkyni í syndaflóði. Um afstöðu Guðanna segir „Sumir gerðu góðan róm að þessum orðum Júpíters og kyntu með því undir bræði hans, aðrir samsinntu með lófataki. En að meta mannkynið einskis var þeim þyrnir í augum.“ Úr varð að mannkyni er drekkt í flóði, dýrin spretta aftur upp úr moldinni eins og ekkert væri en mannkynið fær nýtt upphaf í gegnum Devkalíon og Pyrru. Þau bjargast á báti og um þau segir: „þá var ekki uppi neinn betri maður né ráðvandaðri en hann né nokkur guðhræddari kona en hún“. Syndaflóð Ummyndanirnar eru mun yngri en frásagnir Gamla testamentisins og því blasir við sú ályktun að Óvíð hafi þekkt grískar þýðingar þeirra, en fæstir fræðimenn eru þó á því máli. Fleiri hafa bent á Hesíod, einn af höfuðskáldum Grikkja, sem og nærausturlenskar frásagnir sem innihalda frásagnir af flóðum, á borð við Gilgameskviðu, sem segir frá guðþingi er ákvað að drekkja mannkyni vegna þess hávaða sem mannkynið veldur. Hávaði mannkyns eða ófriður er eitt af meginstefjum kviðunnar og í sögunni smíðar Utnapishtim bát ætlað að bjarga „öllum lifandi verum“ á meðan mannkynið allt verður að leir. Utnapishtim og kona hans komast í guðatölu og mannkynið heldur áfram undan þeim. Fleiri sambærilegar sögur hafa varðveist í slitrum frá hinni fornu Mesópótamíu. Hver sem tengsl þessara sagna eru, er ljóst að stefið um syndaflóð var útbreitt í hinum forna heimi og því vaknar spurningin hvað kallar á slíka sögu. Hjá Óvíð er ástæðan „stríð og átök manna á milli“, í Gilgameskviðu ófriður mannanna og í sögunni af Nóa „að illska mannanna var mikil orðin á jörðinni og að allar hneigðir þeirra og langanir snerust ætíð til ills.“ Þó Örkin hans Nóa sé ein þekktasta táknmyndin úr Biblíunni í barnamenningu, með ótal leikföngum og teikningum af Nóa í örkinni, þá er sagan með engum hætti barnasaga: „Þá iðraðist [Guð] þess að hafa skapað mennina á jörðinni og hann hryggðist í hjarta sínu og sagði: ,Ég vil afmá mennina, sem ég skapaði, af jörðinni, bæði menn og kvikfé, skriðdýr og fugla himins, því að mig iðrar þess að hafa gert þá.‘“ Sú guðsmynd og sá mannskilningur sem hér er dreginn upp er sláandi, en ég vil draga fram þrjár víddir í þessari táknsögu sem eiga erindi inn í okkar samtíma. Umhverfisvernd og syndaflóð Sú fyrsta snertir það samband sem allar þessar sögur segja vera á milli hegðunar mannkyns og náttúruhamfara. Samhengi biblíusögunnar hefst með sköpuninni, „Í upphafi skapaði Guð himin og jörð [...] en andi Guðs sveif yfir vötnunum.“ Þá var maðurinn settur „í aldingarðinn Eden til að yrkja hann og gæta hans“, en hann bregst hlutverki sínu og við tekur saga sem einkennist af syndafalli, bræðramorði og illsku. Þegar kemur að flóðinu hefur illskan tekið yfir og afleiðingin eru hamfarir: „Jörðin var spillt í augum Guðs og full ranglætis. [...] Guð sagði við Nóa: ,Ég hef ákveðið endalok allra manna á jörðinni því að jörðin er full orðin af ranglæti þeirra vegna.‘“ Þessi táknsaga hefur aldrei átt meira erindi en sökum ágangs okkar og græðgi, fjölgar flóðum um allan heim með tilheyrandi þjáningu. Mannkynið hefur á tveimur öldum valdið því að yfir milljón tegunda er í útrýmingarhættu og lífmassi villtra dýra hefur fallið um 90% á jörðinni. Nóaflóðið er tilraun til að endurheimta þann aldingarð sköpunarinnar sem lýst er í upphafi 1. Mósebókar og það er brýnasta erindi okkar í samtímanum. Ekkert viðfangsefni stjórnmála, menningar eða atvinnulífs, er brýnna en að bjarga því sem bjargað verður í lífríki jarðar, áður en að flóðið gleypir okkur öll. Nói hlýddi Guði og niðurstaðan var nýtt upphaf. Spámenn okkar daga, vísindasamfélagið, hafa talað skýrt en við þurfum táknsögur til að takast á við þann veruleika og þar er engin táknsaga öflugri en hugmyndin um syndaflóð. Nói og örkin hans Önnur víddin sem ég vil draga fram er persóna Nóa, en sagan segir að „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð. Hann gekk með Guði.“ Mannsskilningur Biblíunnar er sá, að sköpun Guðs sé góð, „Guð skapaði manninn eftir sinni mynd. [...] Hann skapaði þau karl og konu. Guð blessaði þau. Og Guð sagði við þau: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur og fyllið jörðina, [...] og sjá, það var harla gott.“ En maðurinn er breyskur, fallinn og hneigist til illsku, haldi hann sér ekki að hinu góða. Það er sagan af syndafalli, af bræðramorði, og af þeirri illsku sem Biblíunni er tíðrætt um að sinna ekki þeim sem þurfa þess við. „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð“ og útvalinn af Guði, en þrátt fyrir það var örkin varla fyrr lent á fjallinu en Nói „varð drukkinn [af víni]“ og gengur fram af fjölskyldu sinni með framferði sínu. Hinn útvaldi maður Guðs var ekki fullkominn maður, frekar en nein okkar erum fullkomin, og því eigum við annarsvegar að hætta leitinni að fullkomnum leiðtogum, og hinsvegar að bera ábyrgð þrátt fyrir breyskleika okkar. Þriðja, og síðasta víddin, sem ég vil benda á er sú von sem sagan af Nóa boðar. Flóðið hopaði og það skjól sem örkin veitti hefur kirkjan tekið upp sem sína táknmynd, þess vegna er kirkjurými kallað kirkjuskip. Guð skilur Nóa eftir með varnaðarorð og fyrirheiti, varnaðarorðin varða illsku mannsins og fyrirheitið: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur, verið fjölmenn á jörðinni og margfaldist á henni. Ég stofna nú til sáttmála við ykkur og niðja ykkar og allar lifandi skepnur sem með ykkur eru. Aldrei framar mun flóð koma og eyða jörðina. Boga minn hef ég sett í skýin. Hann skal vera tákn sáttmálans milli mín og jarðarinnar.“ Ábyrgð okkar er að endurheimta samfélag sem lifir í jafnvægi við náttúruna, svo við köllum ekki yfir okkur annað syndaflóð, í þetta sinn af eigin völdum. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Trúmál Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Vísindi, hugvit og seigla – hugsum stórt og svo stærra! Sandra Mjöll Jónsdóttir-Buch Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Í Ummyndunum Óvíðs, einu höfuðverka latneskra bókmennta, segir frá sköpun heimsins, þar sem Guð skapar reiðu úr óreiðu, og gullöld þar sem náttúran var í jafnvægi. Í þýðingu Kristján Árnasonar hljómar lýsingin þannig: „Áður en haf og hauður og hvelfdur himinninn skildust að, var ásýnd gervallar náttúrunnar ein og hin sama […]. En úr þessari flækju greiddi einhver Guð eða mildari náttúra með því að skilja jörð og haf frá löndum og heiðan upphimin frá gufuhvolfinu.“ Síðan segir: „Í upphafi var gullöld, og þá tíðkuðust engar hefndir, en menn virtu af sjálfsdáðum lög og rétt. […] Þá var eilíft vor, og þýðir vestanvindar blésu hlýju lofti yfir akrana sem höfðu vaxið ósánir. Brátt bar óplægð jörðin ávöxt, og óræktaðir akrarnir urðu hvítir af kornöxum. Mjólk flæddi í stríðum straumum og ódáinsveigar, og gult hunang draup af grænum eikum.“ Stórsaga Óvíðs heldur áfram og fjallar um synd mannanna og það að Júpíter og guðaþingið samþykkja að drekkja mannkyni í syndaflóði. Um afstöðu Guðanna segir „Sumir gerðu góðan róm að þessum orðum Júpíters og kyntu með því undir bræði hans, aðrir samsinntu með lófataki. En að meta mannkynið einskis var þeim þyrnir í augum.“ Úr varð að mannkyni er drekkt í flóði, dýrin spretta aftur upp úr moldinni eins og ekkert væri en mannkynið fær nýtt upphaf í gegnum Devkalíon og Pyrru. Þau bjargast á báti og um þau segir: „þá var ekki uppi neinn betri maður né ráðvandaðri en hann né nokkur guðhræddari kona en hún“. Syndaflóð Ummyndanirnar eru mun yngri en frásagnir Gamla testamentisins og því blasir við sú ályktun að Óvíð hafi þekkt grískar þýðingar þeirra, en fæstir fræðimenn eru þó á því máli. Fleiri hafa bent á Hesíod, einn af höfuðskáldum Grikkja, sem og nærausturlenskar frásagnir sem innihalda frásagnir af flóðum, á borð við Gilgameskviðu, sem segir frá guðþingi er ákvað að drekkja mannkyni vegna þess hávaða sem mannkynið veldur. Hávaði mannkyns eða ófriður er eitt af meginstefjum kviðunnar og í sögunni smíðar Utnapishtim bát ætlað að bjarga „öllum lifandi verum“ á meðan mannkynið allt verður að leir. Utnapishtim og kona hans komast í guðatölu og mannkynið heldur áfram undan þeim. Fleiri sambærilegar sögur hafa varðveist í slitrum frá hinni fornu Mesópótamíu. Hver sem tengsl þessara sagna eru, er ljóst að stefið um syndaflóð var útbreitt í hinum forna heimi og því vaknar spurningin hvað kallar á slíka sögu. Hjá Óvíð er ástæðan „stríð og átök manna á milli“, í Gilgameskviðu ófriður mannanna og í sögunni af Nóa „að illska mannanna var mikil orðin á jörðinni og að allar hneigðir þeirra og langanir snerust ætíð til ills.“ Þó Örkin hans Nóa sé ein þekktasta táknmyndin úr Biblíunni í barnamenningu, með ótal leikföngum og teikningum af Nóa í örkinni, þá er sagan með engum hætti barnasaga: „Þá iðraðist [Guð] þess að hafa skapað mennina á jörðinni og hann hryggðist í hjarta sínu og sagði: ,Ég vil afmá mennina, sem ég skapaði, af jörðinni, bæði menn og kvikfé, skriðdýr og fugla himins, því að mig iðrar þess að hafa gert þá.‘“ Sú guðsmynd og sá mannskilningur sem hér er dreginn upp er sláandi, en ég vil draga fram þrjár víddir í þessari táknsögu sem eiga erindi inn í okkar samtíma. Umhverfisvernd og syndaflóð Sú fyrsta snertir það samband sem allar þessar sögur segja vera á milli hegðunar mannkyns og náttúruhamfara. Samhengi biblíusögunnar hefst með sköpuninni, „Í upphafi skapaði Guð himin og jörð [...] en andi Guðs sveif yfir vötnunum.“ Þá var maðurinn settur „í aldingarðinn Eden til að yrkja hann og gæta hans“, en hann bregst hlutverki sínu og við tekur saga sem einkennist af syndafalli, bræðramorði og illsku. Þegar kemur að flóðinu hefur illskan tekið yfir og afleiðingin eru hamfarir: „Jörðin var spillt í augum Guðs og full ranglætis. [...] Guð sagði við Nóa: ,Ég hef ákveðið endalok allra manna á jörðinni því að jörðin er full orðin af ranglæti þeirra vegna.‘“ Þessi táknsaga hefur aldrei átt meira erindi en sökum ágangs okkar og græðgi, fjölgar flóðum um allan heim með tilheyrandi þjáningu. Mannkynið hefur á tveimur öldum valdið því að yfir milljón tegunda er í útrýmingarhættu og lífmassi villtra dýra hefur fallið um 90% á jörðinni. Nóaflóðið er tilraun til að endurheimta þann aldingarð sköpunarinnar sem lýst er í upphafi 1. Mósebókar og það er brýnasta erindi okkar í samtímanum. Ekkert viðfangsefni stjórnmála, menningar eða atvinnulífs, er brýnna en að bjarga því sem bjargað verður í lífríki jarðar, áður en að flóðið gleypir okkur öll. Nói hlýddi Guði og niðurstaðan var nýtt upphaf. Spámenn okkar daga, vísindasamfélagið, hafa talað skýrt en við þurfum táknsögur til að takast á við þann veruleika og þar er engin táknsaga öflugri en hugmyndin um syndaflóð. Nói og örkin hans Önnur víddin sem ég vil draga fram er persóna Nóa, en sagan segir að „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð. Hann gekk með Guði.“ Mannsskilningur Biblíunnar er sá, að sköpun Guðs sé góð, „Guð skapaði manninn eftir sinni mynd. [...] Hann skapaði þau karl og konu. Guð blessaði þau. Og Guð sagði við þau: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur og fyllið jörðina, [...] og sjá, það var harla gott.“ En maðurinn er breyskur, fallinn og hneigist til illsku, haldi hann sér ekki að hinu góða. Það er sagan af syndafalli, af bræðramorði, og af þeirri illsku sem Biblíunni er tíðrætt um að sinna ekki þeim sem þurfa þess við. „Nói var réttlátur og vandaður maður á sinni tíð“ og útvalinn af Guði, en þrátt fyrir það var örkin varla fyrr lent á fjallinu en Nói „varð drukkinn [af víni]“ og gengur fram af fjölskyldu sinni með framferði sínu. Hinn útvaldi maður Guðs var ekki fullkominn maður, frekar en nein okkar erum fullkomin, og því eigum við annarsvegar að hætta leitinni að fullkomnum leiðtogum, og hinsvegar að bera ábyrgð þrátt fyrir breyskleika okkar. Þriðja, og síðasta víddin, sem ég vil benda á er sú von sem sagan af Nóa boðar. Flóðið hopaði og það skjól sem örkin veitti hefur kirkjan tekið upp sem sína táknmynd, þess vegna er kirkjurými kallað kirkjuskip. Guð skilur Nóa eftir með varnaðarorð og fyrirheiti, varnaðarorðin varða illsku mannsins og fyrirheitið: „Verið frjósöm, fjölgið ykkur, verið fjölmenn á jörðinni og margfaldist á henni. Ég stofna nú til sáttmála við ykkur og niðja ykkar og allar lifandi skepnur sem með ykkur eru. Aldrei framar mun flóð koma og eyða jörðina. Boga minn hef ég sett í skýin. Hann skal vera tákn sáttmálans milli mín og jarðarinnar.“ Ábyrgð okkar er að endurheimta samfélag sem lifir í jafnvægi við náttúruna, svo við köllum ekki yfir okkur annað syndaflóð, í þetta sinn af eigin völdum. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun