„Spilaborgin hrynur einn daginn“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 12. september 2024 08:02 „Horft raunsætt á málið mun þetta snúast um það að reyna að halda sjó og ströggla frá einni krísu til þeirrar næstu. Það er erfitt að spá fyrir um það hversu lengi þetta mun halda áfram með þeim hætti en það getur ekki gengið þannig endalaust,“ sagði dr. Otmar Issing, fyrrverandi aðalhagfræðingur Seðlabanka Evrópusambandsins, í samtali við brezka dagblaðið Daily Telegraph í október 2016. Skírskotaði hann þar til evrusvæðisins og alvarlegra veikleika í umgjörðinni í kringum evruna sem enn hafa ekki verið lagfærðir. „Spilaborgin hrynur einn daginn,“ sagði Issing enn fremur en sjálfur er hann mikill Evrópusambandssinni og var einn af þeim sem komu að því að leggja drögin að evruvæðinu á sínum tíma. Þannig hefði verið staðið með röngum hætti að tilurð svæðisins í byrjun og allar götur síðan hafi leiðin legið niður á við. Evran hefði einfaldlega verið svikin af stjórnmálunum. Hefði hagfræði ráðið ferðinni en ekki pólitíkin hefði evrusvæðið í mesta lagi náð til ríkja sem ættu næga efnahagslega samleið til þess að mynda eitt myntbandalag. Hins vegar réð sú pólitík förinni að að evran væri stórt skref í áttina að því lokamarkmiði samrunaþróunarinnar innan Evrópusambandsins allt frá upphafi að til verði eitt sambandsríki. Til dæmis kom fram í Schuman-ávarpinu 1950, sem markaði upphaf samrunans, að fyrsta skrefið væri að koma kola- og stálframleiðslu Evrópuríkja undir eina stjórn en lokaskrefið sambandsríki. Síðan hafa jafnt og þétt verið tekin fleiri skref í þá átt. Nú síðast var til dæmis lögð áherzla á lokamarkmiðið í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Þýzkalands. Meingallað allt frá byrjun Margoft hefur verið bent á þá staðreynd að ekkert myntbandalag í sögunni hafi lifað af til lengri tíma án þess að vera tengt einu ríki. Innan evrusvæðisins er ein peningastefna en tuttugu oft á tíðum afar ólíkar efnahagsstefnur. Venjulega þykir það nógu snúið verkefni að samræma eina peningastefnu og eina efnahagsstefnu. Ófáir virtir hagfræðingar hafa lýst þeirri skoðun sinni að eina leiðin til þess að evrusvæðið eins og það var hannað eigi einhverja framtíðarmöguleika sé að Evrópusambandið verði endanlega að einu ríki. Til dæmis hefur evrusvæðið aldrei uppfyllt þau fjögur skilyrði sem lögð eru til grundvallar kenningar kanadíska hagfræðingsins og nóbelsverðlaunahafans Roberts Mundell um hið hagkvæma myntsvæði sem það er þó sagt reist á. Skilyrðin eru hliðstæð hagsveifla, mikill hreyfanleiki vinnuafls, sveigjanleg laun og sameiginlegt kerfi til þess að flytja fé þangað sem þess er þörf. Yfirleitt í formi skattheimtu. Mundell hefur sagt nægjanlegt að uppfylla einungis eitt af skilyrðunum en evrusvæðið hefur til þessa ekki einu sinni gert það. Fleiri fyrrverandi forystumenn innan Evrópusambandsins hafa lýst áhyggjum af framtíð evrusvæðisins. Þar á meðal Jacques Delors sem var forseti framkvæmdastjórnar sambandsins þegar grunnurinn var lagður að svæðinu. Delors sagði þannig í viðtali við Daily Telegraph í desember 2011 að evrusvæðið hefði verið meingallað frá upphafi og að evrópskir stjórnmálamenn hefðu ekki viljað horfast í augu við það. „Fjármálaráðherrarnir vildu ekki sjá neitt sem þeim líkaði ekki og sem þeir myndu neyðast til þess að taka á.“ Líkt við slæmt hjónaband Tekið er undir sjónarmið Delors um að evrusvæðið hafi verið gallað frá fæðingu í grein sem birtist á fréttavef brezka dagblaðsins Guardian 10. ágúst 2016 og er úrdráttur úr bók Josephs Stiglitz, hagfræðings og nóbelsverðlaunahafa, The Euro and Its Threat to the Future of Europe en hann verður seint vændur um það að vera andstæðingur evrunnar. Segir þar að umgjörð evrunnar væri ástæðan fyrir slæmri efnahagslegri frammistöðu evrusvæðisins og margvíslegum krísum sem orðið hefðu innan þess. „Fjölbreytileiki Evrópu hafði verið styrkur álfunnar. Það er ekki auðvelt að láta sameiginlegan gjaldmiðill virka fyrir svæði sem er gríðarlega ólíkt efnahagslega og pólitískt. Sameiginlegur gjaldmiðill felur í sér fast gengi fyrir öll ríkin sem og vexti. Jafnvel þó það endurspeglaði aðstæður í meirihluta ríkjanna með tilliti til efnahagslegs fjölbreytileika svæðisins þarf að vera til staðar fjöldi stofnana sem geta aðstoðað þau ríki sem stefnan hentar ekki,“ segir enn fremur í greininni. Slíkar stofnanir hefðu ekki verið settar á laggirnar. Forystumenn Evrópusambandsins eru gagnrýndir í greininni fyrir það að kenna ríkjunum alfarið um ástandið á evrusvæðinu og neita að horfa í eigin barm. Þá segir að evrusvæðinu hafi oft verið líkt við slæmt hjónaband sem aldrei hefði átt að stofna til. Hér áður hafi hjónabandsráðgjafar lagt áherzlu á að bjarga hjónabandinu en í dag væri fyrst spurt hvort rétt væri að gera það. „Kostnaður við skilnað, bæði fjárhagslegur og tilfinningalegur, kann að vera mjög mikill. En kostnaðurinn við að vera áfram saman getur verið enn meiri.“ Heitir réttu nafni stöðnun Mjög langur vegur er þannig frá því að þeir einu sem hafi varað við því að evrusvæðið stæði á brauðfótum og gæti fyrir vikið liðið undir lok hafi verið einhverjir sem eru andvígir evrunni. Þvert á móti hefur enginn skortur verið á Evrópusambandssinnum sem varað hafa við því sama. Einfaldlega vegna þess að það er rétt. Evran sem slík er ekki vandamálið frekar en krónan heldur sú efnahagslega umgjörð sem henni hefur verið sköpuð. Einkum sá veruleiki að hún nær til ríkja sem engan veginn eiga næga samleið efnahagslega til þess. Vonbrigði með evrusvæðið hafa verið mikil eins og komið er til að mynda bæði inn á í máli Issings og Stiglitz enda hefur það ekki staðið undir væntingum nema að mjög takmörkuðu leyti. Þannig hefur efnahagsástandið víðast hvar innan svæðisins á undanförnum árum einkennzt af litlum sem engum hagvexti, viðvarandi miklu atvinnuleysi, lítilli framleiðni og takmarkaðri nýsköpun. Jafnvel á uppgangstímum í heiminum hefur efnahagsleg stöðun einkennt svæðið. Stöðugleiki evrusvæðisins heitir þannig réttu nafni stöðnun. Fyrir vikið er skiljanlegt að talsmenn inngöngu í Evrópusambandið tali svo gott sem eingöngu um vaxtastigið á evrusvæðinu þegar efnahagsmál þess eru annars vegar. Ástæðan er einfaldlega sú að fæstar hagtölur innan svæðisins eru eitthvað til þess að hrópa húrra yfir. Þvert á móti. Raunar eru vextirnir það ekki heldur enda alls ekki birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands heldur sem fyrr segir viðvarandi efnahagslegrar stöðnunar. Tilgangur lágra vaxta er jú einkum sá að reyna að koma hjólum atvinnulífsins af stað. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Mest lesið Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Skoðun Skoðun Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
„Horft raunsætt á málið mun þetta snúast um það að reyna að halda sjó og ströggla frá einni krísu til þeirrar næstu. Það er erfitt að spá fyrir um það hversu lengi þetta mun halda áfram með þeim hætti en það getur ekki gengið þannig endalaust,“ sagði dr. Otmar Issing, fyrrverandi aðalhagfræðingur Seðlabanka Evrópusambandsins, í samtali við brezka dagblaðið Daily Telegraph í október 2016. Skírskotaði hann þar til evrusvæðisins og alvarlegra veikleika í umgjörðinni í kringum evruna sem enn hafa ekki verið lagfærðir. „Spilaborgin hrynur einn daginn,“ sagði Issing enn fremur en sjálfur er hann mikill Evrópusambandssinni og var einn af þeim sem komu að því að leggja drögin að evruvæðinu á sínum tíma. Þannig hefði verið staðið með röngum hætti að tilurð svæðisins í byrjun og allar götur síðan hafi leiðin legið niður á við. Evran hefði einfaldlega verið svikin af stjórnmálunum. Hefði hagfræði ráðið ferðinni en ekki pólitíkin hefði evrusvæðið í mesta lagi náð til ríkja sem ættu næga efnahagslega samleið til þess að mynda eitt myntbandalag. Hins vegar réð sú pólitík förinni að að evran væri stórt skref í áttina að því lokamarkmiði samrunaþróunarinnar innan Evrópusambandsins allt frá upphafi að til verði eitt sambandsríki. Til dæmis kom fram í Schuman-ávarpinu 1950, sem markaði upphaf samrunans, að fyrsta skrefið væri að koma kola- og stálframleiðslu Evrópuríkja undir eina stjórn en lokaskrefið sambandsríki. Síðan hafa jafnt og þétt verið tekin fleiri skref í þá átt. Nú síðast var til dæmis lögð áherzla á lokamarkmiðið í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Þýzkalands. Meingallað allt frá byrjun Margoft hefur verið bent á þá staðreynd að ekkert myntbandalag í sögunni hafi lifað af til lengri tíma án þess að vera tengt einu ríki. Innan evrusvæðisins er ein peningastefna en tuttugu oft á tíðum afar ólíkar efnahagsstefnur. Venjulega þykir það nógu snúið verkefni að samræma eina peningastefnu og eina efnahagsstefnu. Ófáir virtir hagfræðingar hafa lýst þeirri skoðun sinni að eina leiðin til þess að evrusvæðið eins og það var hannað eigi einhverja framtíðarmöguleika sé að Evrópusambandið verði endanlega að einu ríki. Til dæmis hefur evrusvæðið aldrei uppfyllt þau fjögur skilyrði sem lögð eru til grundvallar kenningar kanadíska hagfræðingsins og nóbelsverðlaunahafans Roberts Mundell um hið hagkvæma myntsvæði sem það er þó sagt reist á. Skilyrðin eru hliðstæð hagsveifla, mikill hreyfanleiki vinnuafls, sveigjanleg laun og sameiginlegt kerfi til þess að flytja fé þangað sem þess er þörf. Yfirleitt í formi skattheimtu. Mundell hefur sagt nægjanlegt að uppfylla einungis eitt af skilyrðunum en evrusvæðið hefur til þessa ekki einu sinni gert það. Fleiri fyrrverandi forystumenn innan Evrópusambandsins hafa lýst áhyggjum af framtíð evrusvæðisins. Þar á meðal Jacques Delors sem var forseti framkvæmdastjórnar sambandsins þegar grunnurinn var lagður að svæðinu. Delors sagði þannig í viðtali við Daily Telegraph í desember 2011 að evrusvæðið hefði verið meingallað frá upphafi og að evrópskir stjórnmálamenn hefðu ekki viljað horfast í augu við það. „Fjármálaráðherrarnir vildu ekki sjá neitt sem þeim líkaði ekki og sem þeir myndu neyðast til þess að taka á.“ Líkt við slæmt hjónaband Tekið er undir sjónarmið Delors um að evrusvæðið hafi verið gallað frá fæðingu í grein sem birtist á fréttavef brezka dagblaðsins Guardian 10. ágúst 2016 og er úrdráttur úr bók Josephs Stiglitz, hagfræðings og nóbelsverðlaunahafa, The Euro and Its Threat to the Future of Europe en hann verður seint vændur um það að vera andstæðingur evrunnar. Segir þar að umgjörð evrunnar væri ástæðan fyrir slæmri efnahagslegri frammistöðu evrusvæðisins og margvíslegum krísum sem orðið hefðu innan þess. „Fjölbreytileiki Evrópu hafði verið styrkur álfunnar. Það er ekki auðvelt að láta sameiginlegan gjaldmiðill virka fyrir svæði sem er gríðarlega ólíkt efnahagslega og pólitískt. Sameiginlegur gjaldmiðill felur í sér fast gengi fyrir öll ríkin sem og vexti. Jafnvel þó það endurspeglaði aðstæður í meirihluta ríkjanna með tilliti til efnahagslegs fjölbreytileika svæðisins þarf að vera til staðar fjöldi stofnana sem geta aðstoðað þau ríki sem stefnan hentar ekki,“ segir enn fremur í greininni. Slíkar stofnanir hefðu ekki verið settar á laggirnar. Forystumenn Evrópusambandsins eru gagnrýndir í greininni fyrir það að kenna ríkjunum alfarið um ástandið á evrusvæðinu og neita að horfa í eigin barm. Þá segir að evrusvæðinu hafi oft verið líkt við slæmt hjónaband sem aldrei hefði átt að stofna til. Hér áður hafi hjónabandsráðgjafar lagt áherzlu á að bjarga hjónabandinu en í dag væri fyrst spurt hvort rétt væri að gera það. „Kostnaður við skilnað, bæði fjárhagslegur og tilfinningalegur, kann að vera mjög mikill. En kostnaðurinn við að vera áfram saman getur verið enn meiri.“ Heitir réttu nafni stöðnun Mjög langur vegur er þannig frá því að þeir einu sem hafi varað við því að evrusvæðið stæði á brauðfótum og gæti fyrir vikið liðið undir lok hafi verið einhverjir sem eru andvígir evrunni. Þvert á móti hefur enginn skortur verið á Evrópusambandssinnum sem varað hafa við því sama. Einfaldlega vegna þess að það er rétt. Evran sem slík er ekki vandamálið frekar en krónan heldur sú efnahagslega umgjörð sem henni hefur verið sköpuð. Einkum sá veruleiki að hún nær til ríkja sem engan veginn eiga næga samleið efnahagslega til þess. Vonbrigði með evrusvæðið hafa verið mikil eins og komið er til að mynda bæði inn á í máli Issings og Stiglitz enda hefur það ekki staðið undir væntingum nema að mjög takmörkuðu leyti. Þannig hefur efnahagsástandið víðast hvar innan svæðisins á undanförnum árum einkennzt af litlum sem engum hagvexti, viðvarandi miklu atvinnuleysi, lítilli framleiðni og takmarkaðri nýsköpun. Jafnvel á uppgangstímum í heiminum hefur efnahagsleg stöðun einkennt svæðið. Stöðugleiki evrusvæðisins heitir þannig réttu nafni stöðnun. Fyrir vikið er skiljanlegt að talsmenn inngöngu í Evrópusambandið tali svo gott sem eingöngu um vaxtastigið á evrusvæðinu þegar efnahagsmál þess eru annars vegar. Ástæðan er einfaldlega sú að fæstar hagtölur innan svæðisins eru eitthvað til þess að hrópa húrra yfir. Þvert á móti. Raunar eru vextirnir það ekki heldur enda alls ekki birtingarmynd heilbrigðs efnahagsástands heldur sem fyrr segir viðvarandi efnahagslegrar stöðnunar. Tilgangur lágra vaxta er jú einkum sá að reyna að koma hjólum atvinnulífsins af stað. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín Skoðun