Gleymum ekki grundvallaratriðum Sigríður Mogensen skrifar 4. janúar 2024 10:00 Sterkur og fjölbreyttur útflutningur er undirstaða lífsgæða á Íslandi. Þetta virðist oft, og sífellt oftar, gleymast í samfélagsumræðunni. Í umræðu um orkumál er þetta sérstaklega áberandi. Þannig tala ýmis fyrir því að ekki þurfi að framleiða meiri raforku hér á landi því hægt sé að beina núverandi raforkuframleiðslu, sem drífur áfram stóran hluta útflutnings, í önnur verkefni. Það felur einfaldlega í sér afturför í lífskjörum landsmanna. Lífskjör á Íslandi eru framúrskarandi í öllum alþjóðlegum samanburði þó auðvitað sé alltaf hægt að gera betur á ýmsum sviðum samfélagsins. Þessi staða er ekki tilviljun heldur afrakstur áræðni og stórra ákvarðana sem hafa verið teknar hér á síðastliðnum áratugum. Vöxtur fjölbreyttra útflutningsgreina er forsenda áframhaldandi lífskjarasóknar og þess að hægt sé að reka öflug opinber kerfi, s.s. heilbrigðiskerfi, velferðarkerfi og fjárfesta í menntun þjóðarinnar, svo eitthvað sé nefnt. Útflutningur hefur orðið sífellt fjölbreyttari á síðustu árum og áratugum en gróflega má nú skipta útflutningstekjum Íslands í fjórar stoðir, sjávarútveg, ferðaþjónustu, orkusækinn iðnað og hugverkaiðnað. Innan raða Samtaka iðnaðarins eru tvær af þessum fjórum útflutningsstoðum, orkusækinn iðnaður, oft nefnt stóriðja, og hugverkaiðnaður. Saman skiluðu þessar tvær stoðir útflutnings 760 milljörðum í útflutningstekjur fyrir íslenskt þjóðarbú árið 2022. SI hafa talað ötult fyrir framförum og hvötum til nýsköpunar á Íslandi til þess að fjórða stoðin, hugverkaiðnaður, geti stækkað og dafnað til framtíðar, samfélaginu öllu til heilla. Það hefur gengið vel og eru vaxtarhorfur í hugverkaiðnaði góðar til næstu ára. Í umræðu um orkumál er það stundum nefnt að orkusækinn iðnaður taki til sín 80% raforkunnar sem framleidd er. Í þessu sambandi er rétt að minna á eftirfarandi. Uppbygging orkusækins iðnaðar á Íslandi hefur haft í för með sér innviðafjárfestingar sem samfélagið allt nýtur góðs af. Lágt og stöðugt raforkuverð til heimila á Íslandi á síðastliðnum áratugum er ekki síst þessari uppbyggingu að þakka þar sem stórar fjárfestingar hafa leitt til stærðarhagkvæmni við uppbyggingu í raforkukerfinu sem annars hefði ekki verið möguleg. Stærsti raforkuframleiðandi landsins, Landsvirkjun, hagnast nú um 20-25 milljarða á ári vegna langtímasamninga um sölu á raforku til stórnotenda og skilar sá arður sér beint og óbeint til almennings, m.a. í ríkissjóð, og þannig sameiginlega sjóði landsmanna. Arður raforkuframleiðslunnar rennur þannig til þjóðarinnar. Hagsmunir stóriðjunnar og heimila landsins, almennings, fara saman. Meira og minna öll atvinnustarfsemi byggir á orkunýtingu. Það er kannski helst í hugverkaiðnaði sem minni orku er þörf. Hinar þrjár undirstöður verðmætasköpunar á Íslandi byggja á orkunýtingu, stóriðja, sjávarútvegur og ferðaþjónusta. Orkuskipti snúast um að skipta út olíu fyrir græna orku. Langstærsti þáttur orkuskiptanna er á hafi og í lofti, þ.e.a.s. að knýja skip, stærri tæki og flugvélar með grænu eldsneyti í stað olíu. Það er því ekki hægt að tala þannig að aðeins ein atvinnugrein, stóriðja, sé orkufrek eða orkusækin. Um helmingur verðmætasköpunar á Íslandi byggir í dag á olíunotkun en Ísland flytur inn um milljón tonn af olíu á ári og fer sá innflutningur vaxandi, meðal annars vegna þeirrar staðreyndar að raforkuframleiðsla hefur ekki haldið í við þróun samfélagsins á síðastliðnum 10 til 15 árum. Þetta hefur leitt til skerðinga á raforku til fjölmargra fyrirtækja og að knýja þarf ýmsa atvinnustarfsemi með olíu í stað grænnar orku. Raunar er mun fljótlegra að fá leyfi til raforkuvinnslu sem knúin er með olíu heldur en grænni orku. Þá kemur þetta niður á nýrri atvinnuuppbyggingu um allt land. Það eru sameiginlegir hagsmunir allra landsmanna að hér á landi dafni áfram öflugar og fjölbreyttar útflutningsgreinar. Umræða og tal um að færa raforku frá einni atvinnugrein til annarrar í þágu loftslagsmarkmiða er þannig ábyrgðarlaust með öllu. Leiðin til að viðhalda öflugum lífskjörum á Íslandi til framtíðar, á sama tíma og vægi grænnar orku sem kemur í stað olíu, er aukið, er að framleiða meiri græna raforku og styrkja flutnings- og dreifikerfi raforkunnar. Þetta leiðir einnig til aukins orkusjálfstæðis og orkuöryggis hér á landi. Aðrir kostir í stöðunni þýða annaðhvort afturför í lífskjörum eða að olíuinnflutningur mun halda áfram að aukast á næstu árum og áratugum. Hvorugt er gæfulegt fyrir framtíðarhagsmuni Íslands. Höfundur er sviðsstjóri iðnaðar- og hugverkasviðs Samtaka iðnaðarins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orkumál Sigríður Mogensen Orkuskipti Mest lesið 37 milljarðar gefins á silfurfati Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi Helga Edwardsdóttir Skoðun Er nóg að starfsfólkið sé gott? Sigrún Huld Þorgrímsdóttir Skoðun Halldór 09.08.2025 Halldór Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Við stöndum þeim næst en fáum ekki rödd Svava Bjarnadóttir Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Lagaleg réttindi skipta máli Kári Garðarsson Skoðun Aukum faglegan stuðning í skólum borgarinnar Þorleifur Örn Gunnarsson Skoðun Næturstrætó um helgar í og úr Hafnarfirði Katrín Ósk Ásgeirsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi Helga Edwardsdóttir skrifar Skoðun Baráttan um þjóðarsálina Alexandra Briem skrifar Skoðun Lagaleg réttindi skipta máli Kári Garðarsson skrifar Skoðun Pride and Progress: Advancing Equality Through Unity Clara Ganslandt skrifar Skoðun Hver rödd skiptir máli! Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Sýnum þeim frelsið Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Endurhæfing skiptir öllu máli í Parkinson Helga G Halldórsdóttir skrifar Skoðun Hinsegin í vinnunni Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Við stöndum þeim næst en fáum ekki rödd Svava Bjarnadóttir skrifar Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Sjá meira
Sterkur og fjölbreyttur útflutningur er undirstaða lífsgæða á Íslandi. Þetta virðist oft, og sífellt oftar, gleymast í samfélagsumræðunni. Í umræðu um orkumál er þetta sérstaklega áberandi. Þannig tala ýmis fyrir því að ekki þurfi að framleiða meiri raforku hér á landi því hægt sé að beina núverandi raforkuframleiðslu, sem drífur áfram stóran hluta útflutnings, í önnur verkefni. Það felur einfaldlega í sér afturför í lífskjörum landsmanna. Lífskjör á Íslandi eru framúrskarandi í öllum alþjóðlegum samanburði þó auðvitað sé alltaf hægt að gera betur á ýmsum sviðum samfélagsins. Þessi staða er ekki tilviljun heldur afrakstur áræðni og stórra ákvarðana sem hafa verið teknar hér á síðastliðnum áratugum. Vöxtur fjölbreyttra útflutningsgreina er forsenda áframhaldandi lífskjarasóknar og þess að hægt sé að reka öflug opinber kerfi, s.s. heilbrigðiskerfi, velferðarkerfi og fjárfesta í menntun þjóðarinnar, svo eitthvað sé nefnt. Útflutningur hefur orðið sífellt fjölbreyttari á síðustu árum og áratugum en gróflega má nú skipta útflutningstekjum Íslands í fjórar stoðir, sjávarútveg, ferðaþjónustu, orkusækinn iðnað og hugverkaiðnað. Innan raða Samtaka iðnaðarins eru tvær af þessum fjórum útflutningsstoðum, orkusækinn iðnaður, oft nefnt stóriðja, og hugverkaiðnaður. Saman skiluðu þessar tvær stoðir útflutnings 760 milljörðum í útflutningstekjur fyrir íslenskt þjóðarbú árið 2022. SI hafa talað ötult fyrir framförum og hvötum til nýsköpunar á Íslandi til þess að fjórða stoðin, hugverkaiðnaður, geti stækkað og dafnað til framtíðar, samfélaginu öllu til heilla. Það hefur gengið vel og eru vaxtarhorfur í hugverkaiðnaði góðar til næstu ára. Í umræðu um orkumál er það stundum nefnt að orkusækinn iðnaður taki til sín 80% raforkunnar sem framleidd er. Í þessu sambandi er rétt að minna á eftirfarandi. Uppbygging orkusækins iðnaðar á Íslandi hefur haft í för með sér innviðafjárfestingar sem samfélagið allt nýtur góðs af. Lágt og stöðugt raforkuverð til heimila á Íslandi á síðastliðnum áratugum er ekki síst þessari uppbyggingu að þakka þar sem stórar fjárfestingar hafa leitt til stærðarhagkvæmni við uppbyggingu í raforkukerfinu sem annars hefði ekki verið möguleg. Stærsti raforkuframleiðandi landsins, Landsvirkjun, hagnast nú um 20-25 milljarða á ári vegna langtímasamninga um sölu á raforku til stórnotenda og skilar sá arður sér beint og óbeint til almennings, m.a. í ríkissjóð, og þannig sameiginlega sjóði landsmanna. Arður raforkuframleiðslunnar rennur þannig til þjóðarinnar. Hagsmunir stóriðjunnar og heimila landsins, almennings, fara saman. Meira og minna öll atvinnustarfsemi byggir á orkunýtingu. Það er kannski helst í hugverkaiðnaði sem minni orku er þörf. Hinar þrjár undirstöður verðmætasköpunar á Íslandi byggja á orkunýtingu, stóriðja, sjávarútvegur og ferðaþjónusta. Orkuskipti snúast um að skipta út olíu fyrir græna orku. Langstærsti þáttur orkuskiptanna er á hafi og í lofti, þ.e.a.s. að knýja skip, stærri tæki og flugvélar með grænu eldsneyti í stað olíu. Það er því ekki hægt að tala þannig að aðeins ein atvinnugrein, stóriðja, sé orkufrek eða orkusækin. Um helmingur verðmætasköpunar á Íslandi byggir í dag á olíunotkun en Ísland flytur inn um milljón tonn af olíu á ári og fer sá innflutningur vaxandi, meðal annars vegna þeirrar staðreyndar að raforkuframleiðsla hefur ekki haldið í við þróun samfélagsins á síðastliðnum 10 til 15 árum. Þetta hefur leitt til skerðinga á raforku til fjölmargra fyrirtækja og að knýja þarf ýmsa atvinnustarfsemi með olíu í stað grænnar orku. Raunar er mun fljótlegra að fá leyfi til raforkuvinnslu sem knúin er með olíu heldur en grænni orku. Þá kemur þetta niður á nýrri atvinnuuppbyggingu um allt land. Það eru sameiginlegir hagsmunir allra landsmanna að hér á landi dafni áfram öflugar og fjölbreyttar útflutningsgreinar. Umræða og tal um að færa raforku frá einni atvinnugrein til annarrar í þágu loftslagsmarkmiða er þannig ábyrgðarlaust með öllu. Leiðin til að viðhalda öflugum lífskjörum á Íslandi til framtíðar, á sama tíma og vægi grænnar orku sem kemur í stað olíu, er aukið, er að framleiða meiri græna raforku og styrkja flutnings- og dreifikerfi raforkunnar. Þetta leiðir einnig til aukins orkusjálfstæðis og orkuöryggis hér á landi. Aðrir kostir í stöðunni þýða annaðhvort afturför í lífskjörum eða að olíuinnflutningur mun halda áfram að aukast á næstu árum og áratugum. Hvorugt er gæfulegt fyrir framtíðarhagsmuni Íslands. Höfundur er sviðsstjóri iðnaðar- og hugverkasviðs Samtaka iðnaðarins.
Skoðun Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi Helga Edwardsdóttir skrifar
Skoðun Sumarorlofið fór í baráttuna fyrir barni - er það sanngjarnt? Sigríður Auðunsdóttir skrifar
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar