Formlegt og óformlegt ferli í úttektum á eineltis- og áreitnimálum á vinnustöðum Andri Hrafn Sigurðsson skrifar 30. ágúst 2023 13:31 Formlegt ferli og óformlegt ferli, hvað þýðir þetta? Flest hafa eflaust heyrt um formlega málsmeðferð þegar farið er af stað með athugun á því hvort tilkynning eða kvörtun falli undir skilgreiningar á einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum. Formleg kvörtun getur verið skrifleg eða tilkynnt í samtali við stjórnanda eða mannauðsfólk. Í kjölfarið er viðkomandi starfsmanni tilkynnt um að formlegt ferli sé hafið. Í slíku ferli eru málsatvik könnuð og niðurstaða fengin, annað hvort innanhúss eða með aðstoð utanaðkomandi fagaðila. Önnur leið sem vinnustaðir bjóða gjarnan upp á er óformlegt ferli. Sú leið verður oftast fyrir valinu óski starfsmaður eftir trúnaði um kvörtunina eða þegar stjórnendur bregðast við án tilkynningar. Sé kvörtun óformleg felur hún ekki í sér sjálfkrafa úttekt á kvörtuninni. Þá ber vinnustaðnum eða þeim sem taka á móti kvörtuninni að taka afstöðu til þess hvort heimilt sé að verða við því skv. lögum. Ef unnt er að verða við ósk um óformlega málsmeðferð er hafist handa við að afla upplýsinga og veita stuðning, grípa til viðeigandi aðgerða í samráði við þann sem kvartar og tryggja eftirfylgni. Ef sá sem kvartar óskar eftir trúnaði og þess að vinnustaðurinn aðhafist ekki frekar, setur það stjórnendur í erfiðri stöðu, hvað á að gera við kvörtunina? Samkvæmt lögum bera stjórnendur og starfsfólk sameiginlega ábyrgð á að skapa og ýta undir jákvæða vinnustaðamenningu, þar sem fólki líður vel og gagnkvæm virðing ríkir. Stjórnendum ber að tryggja vinnuaðstæður sem lágmarka hættu á einelti, kynferðislegri eða kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum. Fjallað er um einelti, kynferðislega áreitni, kynbundna áreitni og ofbeldi á vinnustöðum (skammstafað EKKO) í reglugerð nr. 1009 frá 2015, tengt lögum um hollustuhætti á vinnustöðum nr. 46 frá 1980. Samtal og skilningur stjórnenda gagnvart starfsfólki sínu getur haft mikil áhrif á þann farveg sem kvörtun þolanda fer í. En einnig getur slíkt samtal bætt líðan, skapað öryggi og aðstoðað starfsfólk við að takast á við starfið og samskiptin á vinnustaðnum. Það er mikilvægt að stjórnendur bregðist við af festu þegar starfsfólk kvartar undan slíkum málum á vinnustaðnum og að það komi kvörtunum í réttan farveg. Slíkt eykur traust starfsfólks gagnvart vinnustaðnum auk þess sem það upplifir stuðning og bakland sinna stjórnenda. Þá treystir starfsmaðurinn því að hann hafi ákveðið bakland og stuðning, en fyrst og fremst að á hann sé hlustað. Það getur reynst snúið fyrir stjórnanda ef starfsmaður kvartar undan einelti en vill ekki koma fram undir nafni. Með hvaða hætti á þá að vinna málið áfram og eiga samtal við meintan geranda eða gerendur. Mér er minnisstætt þegar stjórnandi sagði við mig: ,,Þetta var erfið staða því ég þurfti að gera viðkomandi starfsmanni grein fyrir því að ef hann kæmi ekki fram undir nafni og ef ég mætti ekki taka málið áfram, væri í raun eins og viðkomandi starfsmaður hafi aldrei kvartað.“ Stjórnendum ber skylda til að bregðast við kvörtunum, sama í hvaða formi þær berast og þannig hlúa að starfsfólki og bættum starfsanda. Markmið með vinnuverndarlögum er að tryggja öruggt og heilsusamlegt starfsumhverfi og reglugerð 1009/2015 kveður enn frekar á um mikilvægi góðra sálfélagslegra vinnuaðstæðna. Til að stuðla að því er mikilvægt að formfast verklag sé til staðar sem öllum er ljóst á vinnustaðnum. Sér í lagi að starfsfólk sé meðvitað og upplýst um verklagsreglur varðandi einelti, kynferðislega og kynbundna áreitni og ofbeldi. Dagana 11.-13. október 2023 mun Líf og sál í samstarfi við prófessor Ståle Einarsen halda vinnustofu um hvernig má nálgast og bregðast við kvörtunum með faglegum hætti. Hefur þeirri nálgun verið snarað á íslensku sem staðreyndarannsókn. Vinnustofan er einkum ætluð stjórnendum og mannauðsfólki. Ståle Einarsen hefur birt fjölda greina og skrifað bækur um einelti og áreitni á vinnustöðum s.l. tuttugu ár. Þekktust er bókin Bullying and Harassment at the Workplace, en sú bók var gefin út í þriðja sinn árið 2020. Ståle stýrir hópi fagfólks sem rannsakar einelti á vinnustöðum við Bergen háskóla. Hann er einnig stofnfélagi International Association on Workplace Bullying and Harassment. Með Ståle koma hans nánustu samstarfsfélagar í rannsóknum og námskeiðshaldi, Karin Einarsen sem einnig er fræðimaður á þessi sviði í Bergen og Helge Hohe prófessor emeritus við háskólann í Manchester. Má segja að þessi hópur sé fremstur á Vesturlöndum í rannsóknum og kennslu í fræðunum. Þau hafa haldið fjölda námskeiða og fyrirlestra víðsvegar um lönd fyrir mannauðsfólk og úttektaraðila um sína nálgun. Starfsfólk Lífs og sálar hélt vinnustofu ásamt þessum frábæru fræðimönnum í vor ásamt góðum hópi mannauðsfólks og nú er komið að því að leyfa fleirum að njóta og fræðast um nýjustu rannsóknir og vinnubrögð í þessum málum. Það er mikilvægt að vandað sé til verka komi upp grunur eða kvartanir um einelti og áreitni. Með vönduðum vinnubrögðum má tryggja að málin séu sett í farveg þar sem gætt er hlutleysis og fagmennsku í nálgun og úrvinnslu. Höfundur er sálfræðingur hjá Líf og sál sálfræði- og ráðgjafastofu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinnustaðurinn Vinnustaðamenning Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Formlegt ferli og óformlegt ferli, hvað þýðir þetta? Flest hafa eflaust heyrt um formlega málsmeðferð þegar farið er af stað með athugun á því hvort tilkynning eða kvörtun falli undir skilgreiningar á einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum. Formleg kvörtun getur verið skrifleg eða tilkynnt í samtali við stjórnanda eða mannauðsfólk. Í kjölfarið er viðkomandi starfsmanni tilkynnt um að formlegt ferli sé hafið. Í slíku ferli eru málsatvik könnuð og niðurstaða fengin, annað hvort innanhúss eða með aðstoð utanaðkomandi fagaðila. Önnur leið sem vinnustaðir bjóða gjarnan upp á er óformlegt ferli. Sú leið verður oftast fyrir valinu óski starfsmaður eftir trúnaði um kvörtunina eða þegar stjórnendur bregðast við án tilkynningar. Sé kvörtun óformleg felur hún ekki í sér sjálfkrafa úttekt á kvörtuninni. Þá ber vinnustaðnum eða þeim sem taka á móti kvörtuninni að taka afstöðu til þess hvort heimilt sé að verða við því skv. lögum. Ef unnt er að verða við ósk um óformlega málsmeðferð er hafist handa við að afla upplýsinga og veita stuðning, grípa til viðeigandi aðgerða í samráði við þann sem kvartar og tryggja eftirfylgni. Ef sá sem kvartar óskar eftir trúnaði og þess að vinnustaðurinn aðhafist ekki frekar, setur það stjórnendur í erfiðri stöðu, hvað á að gera við kvörtunina? Samkvæmt lögum bera stjórnendur og starfsfólk sameiginlega ábyrgð á að skapa og ýta undir jákvæða vinnustaðamenningu, þar sem fólki líður vel og gagnkvæm virðing ríkir. Stjórnendum ber að tryggja vinnuaðstæður sem lágmarka hættu á einelti, kynferðislegri eða kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum. Fjallað er um einelti, kynferðislega áreitni, kynbundna áreitni og ofbeldi á vinnustöðum (skammstafað EKKO) í reglugerð nr. 1009 frá 2015, tengt lögum um hollustuhætti á vinnustöðum nr. 46 frá 1980. Samtal og skilningur stjórnenda gagnvart starfsfólki sínu getur haft mikil áhrif á þann farveg sem kvörtun þolanda fer í. En einnig getur slíkt samtal bætt líðan, skapað öryggi og aðstoðað starfsfólk við að takast á við starfið og samskiptin á vinnustaðnum. Það er mikilvægt að stjórnendur bregðist við af festu þegar starfsfólk kvartar undan slíkum málum á vinnustaðnum og að það komi kvörtunum í réttan farveg. Slíkt eykur traust starfsfólks gagnvart vinnustaðnum auk þess sem það upplifir stuðning og bakland sinna stjórnenda. Þá treystir starfsmaðurinn því að hann hafi ákveðið bakland og stuðning, en fyrst og fremst að á hann sé hlustað. Það getur reynst snúið fyrir stjórnanda ef starfsmaður kvartar undan einelti en vill ekki koma fram undir nafni. Með hvaða hætti á þá að vinna málið áfram og eiga samtal við meintan geranda eða gerendur. Mér er minnisstætt þegar stjórnandi sagði við mig: ,,Þetta var erfið staða því ég þurfti að gera viðkomandi starfsmanni grein fyrir því að ef hann kæmi ekki fram undir nafni og ef ég mætti ekki taka málið áfram, væri í raun eins og viðkomandi starfsmaður hafi aldrei kvartað.“ Stjórnendum ber skylda til að bregðast við kvörtunum, sama í hvaða formi þær berast og þannig hlúa að starfsfólki og bættum starfsanda. Markmið með vinnuverndarlögum er að tryggja öruggt og heilsusamlegt starfsumhverfi og reglugerð 1009/2015 kveður enn frekar á um mikilvægi góðra sálfélagslegra vinnuaðstæðna. Til að stuðla að því er mikilvægt að formfast verklag sé til staðar sem öllum er ljóst á vinnustaðnum. Sér í lagi að starfsfólk sé meðvitað og upplýst um verklagsreglur varðandi einelti, kynferðislega og kynbundna áreitni og ofbeldi. Dagana 11.-13. október 2023 mun Líf og sál í samstarfi við prófessor Ståle Einarsen halda vinnustofu um hvernig má nálgast og bregðast við kvörtunum með faglegum hætti. Hefur þeirri nálgun verið snarað á íslensku sem staðreyndarannsókn. Vinnustofan er einkum ætluð stjórnendum og mannauðsfólki. Ståle Einarsen hefur birt fjölda greina og skrifað bækur um einelti og áreitni á vinnustöðum s.l. tuttugu ár. Þekktust er bókin Bullying and Harassment at the Workplace, en sú bók var gefin út í þriðja sinn árið 2020. Ståle stýrir hópi fagfólks sem rannsakar einelti á vinnustöðum við Bergen háskóla. Hann er einnig stofnfélagi International Association on Workplace Bullying and Harassment. Með Ståle koma hans nánustu samstarfsfélagar í rannsóknum og námskeiðshaldi, Karin Einarsen sem einnig er fræðimaður á þessi sviði í Bergen og Helge Hohe prófessor emeritus við háskólann í Manchester. Má segja að þessi hópur sé fremstur á Vesturlöndum í rannsóknum og kennslu í fræðunum. Þau hafa haldið fjölda námskeiða og fyrirlestra víðsvegar um lönd fyrir mannauðsfólk og úttektaraðila um sína nálgun. Starfsfólk Lífs og sálar hélt vinnustofu ásamt þessum frábæru fræðimönnum í vor ásamt góðum hópi mannauðsfólks og nú er komið að því að leyfa fleirum að njóta og fræðast um nýjustu rannsóknir og vinnubrögð í þessum málum. Það er mikilvægt að vandað sé til verka komi upp grunur eða kvartanir um einelti og áreitni. Með vönduðum vinnubrögðum má tryggja að málin séu sett í farveg þar sem gætt er hlutleysis og fagmennsku í nálgun og úrvinnslu. Höfundur er sálfræðingur hjá Líf og sál sálfræði- og ráðgjafastofu.
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar