Aðgerðir sem bitna á láglaunafólki Lenya Rún Taha Karim skrifar 1. júní 2023 14:31 Í kjölfar kynningu fasteignamats fyrir árið 2024 fannst mér tilvalið að skrifa nokkur orð um áfallið sem fasteignamarkaðurinn á Íslandi er. Til að draga stuttlega saman niðurstöður fasteignamatsins fyrir árið 2024, þá er um að ræða 11,7% hækkun frá fasteignamati fyrir 2023 og fasteignamat íbúðarhúsnæðis hækkar um 13,7% á milli ára, sem er gott og blessað enda um minni hækkun að ræða en í fyrra. Við tökum litlu sigrunum. Hins vegar er ástandið sem blasir við á húsnæðismarkaðnum ekki að skána. Húsnæðisverð er vissulega að hækka sem skilar sér vel á pappír fyrir þau sem eiga íbúðir og hyggjast endurfjármagna lánin sín. Það er hins vegar annað mál hvað þau gera ef þau ákveða að selja eignina sína og raungera ágóðann þar sem allt annað húsnæði hefur þá hækkað sömuleiðis og umræddur ágóði núllast út frekar hratt. Einnig er vert að nefna að fasteignamat er notað sem stofn til álagningar fasteignaskatts á allar fasteignir hér á landi, sem þýðir einfaldlega að með hærra fasteignamati fylgir hærri fasteignaskattur. Ástandið á húsnæðismarkaðnum Til að byrja með, þykir mér varhugavert að ríkisstjórnin sé ekki að grípa til neinna markvissra aðgerða til að ná tökum á ástandinu á húsnæðismarkaðnum. Það verður því sífellt erfiðara að safna sér fyrir fyrstu útborguninni og dvölin á leigumarkaði, þar sem leigan hækkar með hverju nýju fasteignamati, lengist bara og lengist. Ekki bætir síðan úr skák að Seðlabankinn hækki stýrivexti og hafi ákveðið að þrengja frekar að fyrstu kaupendum með því að krefja þá um 15% af kaupverði eignar í útborgun, í stað 10% áður. Loks er vert að nefna hertari skilyrði greiðslumats, sem gerir kröfu um hærri tekjur til að taka jafn hátt lán á sömu kjörum og voru í boði fyrir þessa breytingu. Þetta á auðvitað að kæla fasteignamarkaðinn, en fyrir fjölmörgum þjóðfélagshópum var fasteignamarkaðurinn þegar í frosti. Hvort sem það eru fyrstu kaupendur, námsmenn eða lágtekjufólk þá hafa stórir hópar fólks orðið úti. Ég þarf ekki að fara út í smáatriðin um vítahringinn sem skapast þegar menn festast á almennum leigumarkaði í tíma og ótíma en ég skal segja eitt: Staðan er alvarleg. Bæði fyrir fólk sem hafði tök á því að kaupa sér íbúð áður en markaðurinn rauk upp, enda hefur greiðslubyrðin á venjulegum lánum aukist um tvöfalt frá því lánin voru sem lægst, þ.e. í mars 2021, og annars vegar fyrir fólk sem er fast á leigumarkaði því það hefur einfaldlega ekki tök á því að ganga að skilyrðunum sem eru sett fyrir greiðslumati. Lausnir? En hvernig ætlar ríkisstjórnin að leysa þennan gífurlega húsnæðisvanda? Það er almennt mjög óljóst. Við þurfum að byggja mjög margar íbúðir á næstunni til þess að mæta eftirspurn, og eins og við vitum vel er verðbólga að miklu leyti drifin áfram af hækkandi húsnæðisverði – ýmsar greiningar hagfræðinga hafa sýnt fram á þetta trekk í trekk. Það er hægt að leysa verðbólgu á tvo vegu: annars vegar með því að framleiða meira af varningi eða hins vegar með því að minnka eftirspurn fyrir varningi. Nú eru stýrivaxtaaðgerðir Seðlabankans miðaðar að því að takmarka lánaframboð, gera fólki erfiðara fyrir með að fá lán fyrir íbúð, en er það nóg? Hvar lenda stýrivextir? Til að byrja með er verðbólgan búin að lenda á fólki með verðtryggð lán. Þegar stýrivextir eru hækkaðir lendir sú hækkun á lánum fólks með breytilega vexti - og í þessu tilfelli er hækkun á stýrivöxtum viðbrögð við verðbólgu þannig að það má í raun segja að lán á breytilegum vöxtum séu ekkert annað en verðtryggð lán, þegar allt kemur til alls, bara með aðeins meiri fínstillingum. Stýrivaxtaaðgerðir snúa að eftirspurnarhliðinni – en aukin uppbygging á húsnæðismarkaði er hin hliðin, og það er sú hlið sem hefur verið vanrækt síðasta áratug, ef ekki lengur aftur í tímann. Að lokum þá er nauðsynlegt að nefna að þessi húsnæðisvandi hefur orðið til undir forystu þriggja flokka sem hafa ekki gripið til neinna markvissa aðgerða til að auka framboð á húsnæðismarkaði. Núverandi ástand sem blasir við ungu fólki, fyrstu kaupendum og lágtekjufólki er á ábyrgð þessarar ríkisstjórnar. Höfundur er varaþingmaður Pírata. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lenya Rún Taha Karim Fasteignamarkaður Seðlabankinn Fjármál heimilisins Mest lesið Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Í kjölfar kynningu fasteignamats fyrir árið 2024 fannst mér tilvalið að skrifa nokkur orð um áfallið sem fasteignamarkaðurinn á Íslandi er. Til að draga stuttlega saman niðurstöður fasteignamatsins fyrir árið 2024, þá er um að ræða 11,7% hækkun frá fasteignamati fyrir 2023 og fasteignamat íbúðarhúsnæðis hækkar um 13,7% á milli ára, sem er gott og blessað enda um minni hækkun að ræða en í fyrra. Við tökum litlu sigrunum. Hins vegar er ástandið sem blasir við á húsnæðismarkaðnum ekki að skána. Húsnæðisverð er vissulega að hækka sem skilar sér vel á pappír fyrir þau sem eiga íbúðir og hyggjast endurfjármagna lánin sín. Það er hins vegar annað mál hvað þau gera ef þau ákveða að selja eignina sína og raungera ágóðann þar sem allt annað húsnæði hefur þá hækkað sömuleiðis og umræddur ágóði núllast út frekar hratt. Einnig er vert að nefna að fasteignamat er notað sem stofn til álagningar fasteignaskatts á allar fasteignir hér á landi, sem þýðir einfaldlega að með hærra fasteignamati fylgir hærri fasteignaskattur. Ástandið á húsnæðismarkaðnum Til að byrja með, þykir mér varhugavert að ríkisstjórnin sé ekki að grípa til neinna markvissra aðgerða til að ná tökum á ástandinu á húsnæðismarkaðnum. Það verður því sífellt erfiðara að safna sér fyrir fyrstu útborguninni og dvölin á leigumarkaði, þar sem leigan hækkar með hverju nýju fasteignamati, lengist bara og lengist. Ekki bætir síðan úr skák að Seðlabankinn hækki stýrivexti og hafi ákveðið að þrengja frekar að fyrstu kaupendum með því að krefja þá um 15% af kaupverði eignar í útborgun, í stað 10% áður. Loks er vert að nefna hertari skilyrði greiðslumats, sem gerir kröfu um hærri tekjur til að taka jafn hátt lán á sömu kjörum og voru í boði fyrir þessa breytingu. Þetta á auðvitað að kæla fasteignamarkaðinn, en fyrir fjölmörgum þjóðfélagshópum var fasteignamarkaðurinn þegar í frosti. Hvort sem það eru fyrstu kaupendur, námsmenn eða lágtekjufólk þá hafa stórir hópar fólks orðið úti. Ég þarf ekki að fara út í smáatriðin um vítahringinn sem skapast þegar menn festast á almennum leigumarkaði í tíma og ótíma en ég skal segja eitt: Staðan er alvarleg. Bæði fyrir fólk sem hafði tök á því að kaupa sér íbúð áður en markaðurinn rauk upp, enda hefur greiðslubyrðin á venjulegum lánum aukist um tvöfalt frá því lánin voru sem lægst, þ.e. í mars 2021, og annars vegar fyrir fólk sem er fast á leigumarkaði því það hefur einfaldlega ekki tök á því að ganga að skilyrðunum sem eru sett fyrir greiðslumati. Lausnir? En hvernig ætlar ríkisstjórnin að leysa þennan gífurlega húsnæðisvanda? Það er almennt mjög óljóst. Við þurfum að byggja mjög margar íbúðir á næstunni til þess að mæta eftirspurn, og eins og við vitum vel er verðbólga að miklu leyti drifin áfram af hækkandi húsnæðisverði – ýmsar greiningar hagfræðinga hafa sýnt fram á þetta trekk í trekk. Það er hægt að leysa verðbólgu á tvo vegu: annars vegar með því að framleiða meira af varningi eða hins vegar með því að minnka eftirspurn fyrir varningi. Nú eru stýrivaxtaaðgerðir Seðlabankans miðaðar að því að takmarka lánaframboð, gera fólki erfiðara fyrir með að fá lán fyrir íbúð, en er það nóg? Hvar lenda stýrivextir? Til að byrja með er verðbólgan búin að lenda á fólki með verðtryggð lán. Þegar stýrivextir eru hækkaðir lendir sú hækkun á lánum fólks með breytilega vexti - og í þessu tilfelli er hækkun á stýrivöxtum viðbrögð við verðbólgu þannig að það má í raun segja að lán á breytilegum vöxtum séu ekkert annað en verðtryggð lán, þegar allt kemur til alls, bara með aðeins meiri fínstillingum. Stýrivaxtaaðgerðir snúa að eftirspurnarhliðinni – en aukin uppbygging á húsnæðismarkaði er hin hliðin, og það er sú hlið sem hefur verið vanrækt síðasta áratug, ef ekki lengur aftur í tímann. Að lokum þá er nauðsynlegt að nefna að þessi húsnæðisvandi hefur orðið til undir forystu þriggja flokka sem hafa ekki gripið til neinna markvissa aðgerða til að auka framboð á húsnæðismarkaði. Núverandi ástand sem blasir við ungu fólki, fyrstu kaupendum og lágtekjufólki er á ábyrgð þessarar ríkisstjórnar. Höfundur er varaþingmaður Pírata.
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun