Umfjöllun hagsmunasamtaka fyrirtækja um verðlagningu – Reglur samkeppnislaga Páll Gunnar Pálsson skrifar 25. október 2021 11:00 Á föstudaginn var, þann 22. október, gaf Samkeppniseftirlitið út tilkynningu þar sem vakin var athygli á því að umfjöllun hagsmunasamtaka um verð og verðlagningu fyrirtækja undir þeirra hatti væri sérstaklega varhugaverð og ætti ekki að eiga sér stað. Samtök atvinnulífsins (SA), Viðskiptaráð Íslands (VÍ) og Bændasamtök Íslands brugðust opinberlega við þessari tilkynningu. Í sameiginlegri yfirlýsingu SA og VÍ, undir fyrirsögninni „dæmalaus aðför Samkeppniseftirlitsins að upplýstri umræðu“, fullyrða þau að Samkeppniseftirlitið sé komið langt út fyrir lögbundið hlutverk sitt. Er varpað fram ýmsum spurningum sem virðast eiga að sýna fram á það. Í viðtalisagði framkvæmdastjóri SA tilkynningu Samkeppniseftirlitsins „fjarstæðukennda“ og „heimóttarlega“. Í tilkynningu Bændasamtaka Íslands er hlutverk þeirra útskýrt og áréttað að samtökin fylgi lögum og reglum í hvívetna. Viðbrögð SA og VÍ sýna að full þörf var á því að vekja athygli á þeim skorðum sem samkeppnislög setja starfsemi og fyrirsvari hagsmunasamtaka fyrirtækja. Í þágu upplýstrar umræðu er rétt að rifja upp ákvæði samkeppnislaga að þessu leyti og svara um leið nokkrum spurningum sem settar eru fram í tilkynningu samtakanna og umfjöllun fjölmiðla. 12. gr. samkeppnislaga setur hagsmunasamtökum fyrirtækja mikilvægar skorður Í 12. gr. samkeppnislaga segir að samtökum fyrirtækja sé óheimilt að ákveða samkeppnishömlur eða hvetja til hindrana sem bannaðar eru samkvæmt lögunum. Í lögskýringargögnum kemur fram að í ákvæðinu „sé hnykkt á því að jafnt samtökum fyrirtækja sem fyrirtækjunum sjálfum er óheimilt að standa að eða hvetja til hindrana sem brjóta í bága við bannákvæði þessara laga ...“. Ljóst er samkvæmt þessu að ákvæði 12. gr. felur í sér sjálfstætt brot á samkeppnislögum, en efnisinntak þess kemur einnig fram í banni 10. gr. samkeppnislaga við ólögmætu samráði. Ákvæði 12. gr. er sambærilegt þeim reglum sem gilda annars staðar á Evrópska efnahagssvæðinu og hefur verið túlkað í ákvörðunum, úrskurðum og dómum. Hugtökin að „ákveða samkeppnishömlur eða hvetja til hindrana“ taka til allra aðgerða og ráðstafana samtaka fyrirtækja sem ætlað er að stuðla að því að aðildarfyrirtæki hegði sér með tilteknum hætti. Það leiðir af orðlagi ákvæðisins að ákvörðun eða hvatning getur verið í hvaða formi sem er. Fjallað hefur verið um beitingu þessa ákvæðis í ýmsum úrlausnum eftirlitsins. Þannig hafa samkeppnisyfirvöld hér á landi tekið ákvarðanir í á öðrum tug mála þar sem samtök fyrirtækja hafa verið talin ganga gegn 12. gr. samkeppnislaga með umfjöllun um verð eða öðrum samkeppnishindrunum. Þá fjallaði Samkeppniseftirlitið sérstaklega um þetta í kafla IV (bls. 30 og áfram) í skýrslu eftirlitsins nr. 1/2008, Viðskiptasamningar birgja og annað samstarf fyrirtækja á matvörumarkaði. Var sá kafli skrifaður í tilefni af því að talsmenn fyrirtækja á dagvörumarkaði og samtök þeirra höfðu tjáð sig opinberlega um verðhækkanir á matvörum. Hafði Samkeppniseftirlitið séð sig knúið til að birta opinbera tilkynningu í lok mars 2008, til þess að árétta skyldur fyrirtækja og samtaka þeirra, með líkum hætti og núna. Í skýrslunni segir m.a. um þetta: „Óumdeilt er að starfsemi samtaka fyrirtækja getur verið gagnleg og haft jákvæð áhrif á mörkuðum, t.d. hagsmunagæsla gagnvart stjórnvöldum í því skyni að bæta rekstrarskilyrði fyrirtækja. Hins vegar getur samvinna fyrirtækja innan slíkra samtaka verið viðkvæm í samkeppnislegu tilliti. Á þetta ekki síst við ef keppinautar í tiltekinni atvinnugrein hittast reglubundið og fjalla um málefni sem áhrif geta haft á samkeppni milli þeirra. Getur slíkt skapað skilyrði fyrir samvinnu og gagnkvæmt tillit milli viðkomandi fyrirtækja sem dregið getur úr hvata til samkeppni. „ Í skýrslunni eru jafnframt rakin fordæmi úr evrópskum samkeppnisrétti og skrif fræðimanna. Hvað mega hagsmunasamtök og hvað ekki? Í skýrslunni sem fyrr er getið eru settar fram ítarlegar leiðbeiningar til samtaka fyrirtækja um túlkun á áðurnefndri 12. gr. samkeppnislaga. Meðal annars eru talin upp dæmi um háttsemi sem farið geti gegn 12. gr., sbr. 10. gr. samkeppnislaga. Áréttað er t.d. að eftirfarandi háttsemi geti verið ólögmæt (sjá bls. 32): „Umfjöllun eða umræður um verð, verðþróun, viðskiptakjör, verðbreytingar á aðföngum og öðrum kostnaðarliðum.“ „Umfjöllun eða umræður um rekstrar-, efnahags- eða viðskiptalega stöðu keppinauta eða viðskiptavina aðildarfélaga.“ Á Íslandi ríkir fákeppni á ýmsum mikilvægum mörkuðum. Í dómi Hæstaréttar frá 7. janúar 2021 í máli nr. 42/2019 var þetta tekið fram: „Fákeppnismarkaðir eru sérstaklega viðkvæmir fyrir hvers konar samstarfi keppinauta þar sem auðveldara er að viðhafa samráð eða samkeppnishamlandi samhæfingu við slíkar aðstæður og því enn ríkari ástæða til að standa vörð um sjálfstæða ákvarðanatöku keppinauta og þá samkeppni sem ríkt getur á markaðnum þrátt fyrir fákeppnina […].“Í dómi Hæstaréttar Íslands frá 1. desember 2016 í máli nr. 360/2015 segir að mikilvægt sé á fákeppnismarkaði að fyrir hendi sé óvissa fyrirtækja „sem í hlut eiga, um hegðun keppinautanna“. Má því ljóst vera að brýnt er að talsmenn samtaka fyrirtækja grípi ekki til neinna aðgerða sem með óeðlilegum hætti dragi úr æskilegri óvissu á markaði og sjálfstæðri ákvarðanatöku aðildarfyrirtækja sem keppa á markaði. Í tilkynningu SA og VÍ sem vísað er til í upphafi er varpað fram ýmsum spurningum um hvað megi og hvað megi ekki í opinberri umfjöllun um verðlagsmál. Spurt er t.d. hvort SA „megi ekki lengur“ tjá sig um efni ársfjórðungslegrar könnunar á meðal fyrirtækja um stöðu og horfur í efnahagslífinu, sem samtökin koma að í samstarfi við Seðlabanka Íslands. Svarið við því er jú, hagsmunasamtök mega tjá sig um slíkar kannanir eða versnandi efnahagsaðstæður. Í þeirri umfjöllun verða samtökin hins vegar að gæta sín í opinberri umræðu eða umfjöllun á vettvangi fyrirtækja um túlkun á niðurstöðum könnunar. Í umfjöllun um þessi mál hafa talsmenn hagsmunasamtaka fleiri en einn valkost. Það er t.d. munur á annars vegar því hvort talsmaður samtaka stígur fram og spáir því að fyrirtæki muni hækka verð eða tjáir sig um nauðsyn þess, og hins vegar því að talsmaðurinn reifi hækkandi hrávöruverð og versnandi aðstæður, en taki um leið fram að það sé fyrirtækjanna sjálfra að finna leiðir til að bregðast við því, s.s. með hagræðingaraðgerðum eða breytingum á kjörum. Fyrri valkosturinn er varhugaverður og getur farið gegn samkeppnislögum því aðildarfyrirtæki samtakanna geta tekið ummælin sem vísbendingu um að nú sé tækifæri til að huga að verðhækkunum, óháð aðstæðum viðkomandi fyrirtækis. Seinni valkosturinn felur ekki í sér slíkar vísbendingar og er því í lagi. SA og VÍ spyrja einnig hvort hagsmunasamtök fyrirtækja megi tjá sig um vaxtahækkanir. Svarið við því er já. Það er ekki í andstöðu við 12. gr. samkeppnislaga þegar samtök fyrirtækja fjalla opinberlega um vaxtaákvarðanir Seðlabankans eða aðra þætti sem varða efnahagsmál og almenn starfskilyrði fyrirtækja. Eftir sem áður verða hagsmunasamtök fyrirtækja að gæta þess að aðildarfyrirtækin getið ekki litið á á umfjöllun samtakanna sem vísbendingu um að nú séu verðbreytingar tímabærar. Mikilvægt er að aðildarfyrirtækin taki ákvarðanir um verðbreytingar sem og aðrar ákvarðanir um rekstur sinn með sjálfstæðum hætti. Spurt er einnig hvort settar verði „skorður á Seðlabankann að tjá sig um verðlag í landinu“, eða greiningaraðila, t.d. innan viðskiptabankanna. Svarið við því er nei. Seðlabankinn telst ekki samtök fyrirtækja í skilningi 12. gr. og það gera greiningardeildir bankanna almennt ekki heldur. Árétta ber einnig að verkalýðssamtök eins og ASÍ, BHM og fleiri, eru ekki bundin af samkeppnislögum að þessu leyti. Hagsmunasamtök fyrirtækja skera sig úr þeim hópi sem hér er nefndur, því aðilar að samtökum fyrirtækja eru oft öll eða flest fyrirtæki í viðkomandi atvinnugrein, eða -greinum, og talsmenn slíkra samtaka tala þá í nafni greinarinnar allrar. Augljóst er að ummæli þeirra geta haft mikil áhrif á meðal fyrirtækja. Af þeim sökum hafa ákvæði 12. gr. samkeppnislaga mikla þýðingu. Þá vitna SA og VÍ til þess að norsku vinnuveitendasamtökin, NHO, hafi birt greiningu á horfum í norsku atvinnulífi og sagt að ekki sé vitað til þess að samtökin megi ekki birta slíkar niðurstöður. Eins og áður sagði gengur slík upplýsingaöflun ekki gegn samkeppnislögum nema henni sé ætlað að skapa aðstæður til ólögmæts samráðs. Hins vegar verða norsku vinnuveitendasamtökin, eins og þau íslensku, að gæta sín í því hvernig niðurstöðurnar eru nýttar og frá þeim sagt. Hagsmunasamtök verða að þekkja reglurnar sem þau eiga að hlíta – Neytendur í forgrunni Eins og framangreind umfjöllun sýnir getur verið vandasamt fyrir hagsmunasamtök fyrirtækja og talsmenn þeirra að feta rétta línu í störfum sínum. Engu að síður má gera afdráttarlausa kröfu til þess að slík samtök búi yfir þekkingu og hafi mótað sér innri verklagsreglur sem tryggja að starfsemi þeirra sé í samræmi við lög að þessu leyti. Skilja má yfirlýsingu SA og VÍ svo að þessu sé ábótavant. Ef sá skilningur er réttur er áríðandi að bæta úr því án tafar. Það má nefnilega ekki gleyma því að ákvæðum samkeppnislaga er m.a. ætlað að vernda neytendur og stuðla að almennri hagsæld. Hagsmunasamtök fyrirtækja verða að bera virðingu fyrir því. Samkeppniseftirlitið dregur ekki í efa að ytri aðstæður í atvinnulífinu geti tímabundið verið neikvæðar, s.s. vegna hækkunar hrávöruverðs, vöruskorts o.fl. Ekki má hins vegar gleyma því að afkoma fyrirtækja á ýmsum mikilvægum neytendamörkuðum hefur verið góð, ef marka má nýleg uppgjör. Jafnframt eru víða tækifæri til hagræðingar. Því getur hækkun verðs til neytenda ekki verið fyrsti eða eini valkosturinn fyrirtækja á samkeppnismarkaði þegar fást þarf við tímabundnar versnandi aðstæður. Tilkynning Samkeppniseftirlitsins var sett fram til að hnykkja á þessum mikilvægu reglum, en fól ekki í sér neina afstöðu um lögmæti eða ólögmæti þeirra ummæla forsvarsmanna hagsmunasamtaka sem vitnað var til. Viðbrögðin sýna að þörf var á því að vekja máls á þessum leikreglum samkeppnislaganna. Höfundur er forstjóri Samkeppniseftirlitsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Samkeppnismál Verðlag Páll Gunnar Pálsson Mest lesið Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson Skoðun Skoðun Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar Skoðun Fleiri átök = verri útkoma í lestri? Birgir Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Biðin sem (enn) veikir og tekur Guðlaugur Eyjólfsson skrifar Skoðun Stafrænt netöryggisbelti Hrannar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hvert stefnir ráðherra? Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Free tuition Colin Fisher skrifar Skoðun Þegar fólkið okkar langar að deyja Sigurborg Sveinsdóttir,Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Why protest works Adam Daniel Fishwick skrifar Skoðun Í senn minning og ákvörðun um framtíð Elliði Vignisson skrifar Skoðun Reynslunni ríkari eftir fjárhagsleg áföll síðustu ára Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Ríkisstjórn lobbýistanna Jón Ferdínand Estherarson skrifar Skoðun 7 símtöl í röð - en ekkert fer í gegn Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Áttaviti í öldrunarþjónustu Gunnlaugur Már Briem skrifar Skoðun Í skjóli hvíta bjargvættarins Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Að gjamma á stóra grábjörninn getur haft afleiðingar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Lokun Leo Seafood - Afleiðing tvöföldunar veiðigjalda Sigurgeir B. Kristgeirsson skrifar Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar Skoðun Allir geta hjálpað einhverjum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Við erum ekki valdalausar. Við erum óbrjótandi Noorina Khalikyar skrifar Skoðun Vægið eftir sem áður dropi í hafið Hjörtur J Guðmundsson skrifar Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar Skoðun Fólk í sárum veldur tárum Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Sjá meira
Á föstudaginn var, þann 22. október, gaf Samkeppniseftirlitið út tilkynningu þar sem vakin var athygli á því að umfjöllun hagsmunasamtaka um verð og verðlagningu fyrirtækja undir þeirra hatti væri sérstaklega varhugaverð og ætti ekki að eiga sér stað. Samtök atvinnulífsins (SA), Viðskiptaráð Íslands (VÍ) og Bændasamtök Íslands brugðust opinberlega við þessari tilkynningu. Í sameiginlegri yfirlýsingu SA og VÍ, undir fyrirsögninni „dæmalaus aðför Samkeppniseftirlitsins að upplýstri umræðu“, fullyrða þau að Samkeppniseftirlitið sé komið langt út fyrir lögbundið hlutverk sitt. Er varpað fram ýmsum spurningum sem virðast eiga að sýna fram á það. Í viðtalisagði framkvæmdastjóri SA tilkynningu Samkeppniseftirlitsins „fjarstæðukennda“ og „heimóttarlega“. Í tilkynningu Bændasamtaka Íslands er hlutverk þeirra útskýrt og áréttað að samtökin fylgi lögum og reglum í hvívetna. Viðbrögð SA og VÍ sýna að full þörf var á því að vekja athygli á þeim skorðum sem samkeppnislög setja starfsemi og fyrirsvari hagsmunasamtaka fyrirtækja. Í þágu upplýstrar umræðu er rétt að rifja upp ákvæði samkeppnislaga að þessu leyti og svara um leið nokkrum spurningum sem settar eru fram í tilkynningu samtakanna og umfjöllun fjölmiðla. 12. gr. samkeppnislaga setur hagsmunasamtökum fyrirtækja mikilvægar skorður Í 12. gr. samkeppnislaga segir að samtökum fyrirtækja sé óheimilt að ákveða samkeppnishömlur eða hvetja til hindrana sem bannaðar eru samkvæmt lögunum. Í lögskýringargögnum kemur fram að í ákvæðinu „sé hnykkt á því að jafnt samtökum fyrirtækja sem fyrirtækjunum sjálfum er óheimilt að standa að eða hvetja til hindrana sem brjóta í bága við bannákvæði þessara laga ...“. Ljóst er samkvæmt þessu að ákvæði 12. gr. felur í sér sjálfstætt brot á samkeppnislögum, en efnisinntak þess kemur einnig fram í banni 10. gr. samkeppnislaga við ólögmætu samráði. Ákvæði 12. gr. er sambærilegt þeim reglum sem gilda annars staðar á Evrópska efnahagssvæðinu og hefur verið túlkað í ákvörðunum, úrskurðum og dómum. Hugtökin að „ákveða samkeppnishömlur eða hvetja til hindrana“ taka til allra aðgerða og ráðstafana samtaka fyrirtækja sem ætlað er að stuðla að því að aðildarfyrirtæki hegði sér með tilteknum hætti. Það leiðir af orðlagi ákvæðisins að ákvörðun eða hvatning getur verið í hvaða formi sem er. Fjallað hefur verið um beitingu þessa ákvæðis í ýmsum úrlausnum eftirlitsins. Þannig hafa samkeppnisyfirvöld hér á landi tekið ákvarðanir í á öðrum tug mála þar sem samtök fyrirtækja hafa verið talin ganga gegn 12. gr. samkeppnislaga með umfjöllun um verð eða öðrum samkeppnishindrunum. Þá fjallaði Samkeppniseftirlitið sérstaklega um þetta í kafla IV (bls. 30 og áfram) í skýrslu eftirlitsins nr. 1/2008, Viðskiptasamningar birgja og annað samstarf fyrirtækja á matvörumarkaði. Var sá kafli skrifaður í tilefni af því að talsmenn fyrirtækja á dagvörumarkaði og samtök þeirra höfðu tjáð sig opinberlega um verðhækkanir á matvörum. Hafði Samkeppniseftirlitið séð sig knúið til að birta opinbera tilkynningu í lok mars 2008, til þess að árétta skyldur fyrirtækja og samtaka þeirra, með líkum hætti og núna. Í skýrslunni segir m.a. um þetta: „Óumdeilt er að starfsemi samtaka fyrirtækja getur verið gagnleg og haft jákvæð áhrif á mörkuðum, t.d. hagsmunagæsla gagnvart stjórnvöldum í því skyni að bæta rekstrarskilyrði fyrirtækja. Hins vegar getur samvinna fyrirtækja innan slíkra samtaka verið viðkvæm í samkeppnislegu tilliti. Á þetta ekki síst við ef keppinautar í tiltekinni atvinnugrein hittast reglubundið og fjalla um málefni sem áhrif geta haft á samkeppni milli þeirra. Getur slíkt skapað skilyrði fyrir samvinnu og gagnkvæmt tillit milli viðkomandi fyrirtækja sem dregið getur úr hvata til samkeppni. „ Í skýrslunni eru jafnframt rakin fordæmi úr evrópskum samkeppnisrétti og skrif fræðimanna. Hvað mega hagsmunasamtök og hvað ekki? Í skýrslunni sem fyrr er getið eru settar fram ítarlegar leiðbeiningar til samtaka fyrirtækja um túlkun á áðurnefndri 12. gr. samkeppnislaga. Meðal annars eru talin upp dæmi um háttsemi sem farið geti gegn 12. gr., sbr. 10. gr. samkeppnislaga. Áréttað er t.d. að eftirfarandi háttsemi geti verið ólögmæt (sjá bls. 32): „Umfjöllun eða umræður um verð, verðþróun, viðskiptakjör, verðbreytingar á aðföngum og öðrum kostnaðarliðum.“ „Umfjöllun eða umræður um rekstrar-, efnahags- eða viðskiptalega stöðu keppinauta eða viðskiptavina aðildarfélaga.“ Á Íslandi ríkir fákeppni á ýmsum mikilvægum mörkuðum. Í dómi Hæstaréttar frá 7. janúar 2021 í máli nr. 42/2019 var þetta tekið fram: „Fákeppnismarkaðir eru sérstaklega viðkvæmir fyrir hvers konar samstarfi keppinauta þar sem auðveldara er að viðhafa samráð eða samkeppnishamlandi samhæfingu við slíkar aðstæður og því enn ríkari ástæða til að standa vörð um sjálfstæða ákvarðanatöku keppinauta og þá samkeppni sem ríkt getur á markaðnum þrátt fyrir fákeppnina […].“Í dómi Hæstaréttar Íslands frá 1. desember 2016 í máli nr. 360/2015 segir að mikilvægt sé á fákeppnismarkaði að fyrir hendi sé óvissa fyrirtækja „sem í hlut eiga, um hegðun keppinautanna“. Má því ljóst vera að brýnt er að talsmenn samtaka fyrirtækja grípi ekki til neinna aðgerða sem með óeðlilegum hætti dragi úr æskilegri óvissu á markaði og sjálfstæðri ákvarðanatöku aðildarfyrirtækja sem keppa á markaði. Í tilkynningu SA og VÍ sem vísað er til í upphafi er varpað fram ýmsum spurningum um hvað megi og hvað megi ekki í opinberri umfjöllun um verðlagsmál. Spurt er t.d. hvort SA „megi ekki lengur“ tjá sig um efni ársfjórðungslegrar könnunar á meðal fyrirtækja um stöðu og horfur í efnahagslífinu, sem samtökin koma að í samstarfi við Seðlabanka Íslands. Svarið við því er jú, hagsmunasamtök mega tjá sig um slíkar kannanir eða versnandi efnahagsaðstæður. Í þeirri umfjöllun verða samtökin hins vegar að gæta sín í opinberri umræðu eða umfjöllun á vettvangi fyrirtækja um túlkun á niðurstöðum könnunar. Í umfjöllun um þessi mál hafa talsmenn hagsmunasamtaka fleiri en einn valkost. Það er t.d. munur á annars vegar því hvort talsmaður samtaka stígur fram og spáir því að fyrirtæki muni hækka verð eða tjáir sig um nauðsyn þess, og hins vegar því að talsmaðurinn reifi hækkandi hrávöruverð og versnandi aðstæður, en taki um leið fram að það sé fyrirtækjanna sjálfra að finna leiðir til að bregðast við því, s.s. með hagræðingaraðgerðum eða breytingum á kjörum. Fyrri valkosturinn er varhugaverður og getur farið gegn samkeppnislögum því aðildarfyrirtæki samtakanna geta tekið ummælin sem vísbendingu um að nú sé tækifæri til að huga að verðhækkunum, óháð aðstæðum viðkomandi fyrirtækis. Seinni valkosturinn felur ekki í sér slíkar vísbendingar og er því í lagi. SA og VÍ spyrja einnig hvort hagsmunasamtök fyrirtækja megi tjá sig um vaxtahækkanir. Svarið við því er já. Það er ekki í andstöðu við 12. gr. samkeppnislaga þegar samtök fyrirtækja fjalla opinberlega um vaxtaákvarðanir Seðlabankans eða aðra þætti sem varða efnahagsmál og almenn starfskilyrði fyrirtækja. Eftir sem áður verða hagsmunasamtök fyrirtækja að gæta þess að aðildarfyrirtækin getið ekki litið á á umfjöllun samtakanna sem vísbendingu um að nú séu verðbreytingar tímabærar. Mikilvægt er að aðildarfyrirtækin taki ákvarðanir um verðbreytingar sem og aðrar ákvarðanir um rekstur sinn með sjálfstæðum hætti. Spurt er einnig hvort settar verði „skorður á Seðlabankann að tjá sig um verðlag í landinu“, eða greiningaraðila, t.d. innan viðskiptabankanna. Svarið við því er nei. Seðlabankinn telst ekki samtök fyrirtækja í skilningi 12. gr. og það gera greiningardeildir bankanna almennt ekki heldur. Árétta ber einnig að verkalýðssamtök eins og ASÍ, BHM og fleiri, eru ekki bundin af samkeppnislögum að þessu leyti. Hagsmunasamtök fyrirtækja skera sig úr þeim hópi sem hér er nefndur, því aðilar að samtökum fyrirtækja eru oft öll eða flest fyrirtæki í viðkomandi atvinnugrein, eða -greinum, og talsmenn slíkra samtaka tala þá í nafni greinarinnar allrar. Augljóst er að ummæli þeirra geta haft mikil áhrif á meðal fyrirtækja. Af þeim sökum hafa ákvæði 12. gr. samkeppnislaga mikla þýðingu. Þá vitna SA og VÍ til þess að norsku vinnuveitendasamtökin, NHO, hafi birt greiningu á horfum í norsku atvinnulífi og sagt að ekki sé vitað til þess að samtökin megi ekki birta slíkar niðurstöður. Eins og áður sagði gengur slík upplýsingaöflun ekki gegn samkeppnislögum nema henni sé ætlað að skapa aðstæður til ólögmæts samráðs. Hins vegar verða norsku vinnuveitendasamtökin, eins og þau íslensku, að gæta sín í því hvernig niðurstöðurnar eru nýttar og frá þeim sagt. Hagsmunasamtök verða að þekkja reglurnar sem þau eiga að hlíta – Neytendur í forgrunni Eins og framangreind umfjöllun sýnir getur verið vandasamt fyrir hagsmunasamtök fyrirtækja og talsmenn þeirra að feta rétta línu í störfum sínum. Engu að síður má gera afdráttarlausa kröfu til þess að slík samtök búi yfir þekkingu og hafi mótað sér innri verklagsreglur sem tryggja að starfsemi þeirra sé í samræmi við lög að þessu leyti. Skilja má yfirlýsingu SA og VÍ svo að þessu sé ábótavant. Ef sá skilningur er réttur er áríðandi að bæta úr því án tafar. Það má nefnilega ekki gleyma því að ákvæðum samkeppnislaga er m.a. ætlað að vernda neytendur og stuðla að almennri hagsæld. Hagsmunasamtök fyrirtækja verða að bera virðingu fyrir því. Samkeppniseftirlitið dregur ekki í efa að ytri aðstæður í atvinnulífinu geti tímabundið verið neikvæðar, s.s. vegna hækkunar hrávöruverðs, vöruskorts o.fl. Ekki má hins vegar gleyma því að afkoma fyrirtækja á ýmsum mikilvægum neytendamörkuðum hefur verið góð, ef marka má nýleg uppgjör. Jafnframt eru víða tækifæri til hagræðingar. Því getur hækkun verðs til neytenda ekki verið fyrsti eða eini valkosturinn fyrirtækja á samkeppnismarkaði þegar fást þarf við tímabundnar versnandi aðstæður. Tilkynning Samkeppniseftirlitsins var sett fram til að hnykkja á þessum mikilvægu reglum, en fól ekki í sér neina afstöðu um lögmæti eða ólögmæti þeirra ummæla forsvarsmanna hagsmunasamtaka sem vitnað var til. Viðbrögðin sýna að þörf var á því að vekja máls á þessum leikreglum samkeppnislaganna. Höfundur er forstjóri Samkeppniseftirlitsins.
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun
Skoðun Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson skrifar
Skoðun Við getum öll stutt við lesskilning barna - Gleðilegan dag læsis Auður Soffía Björgvinsdóttir skrifar
Skoðun Getur þjóð orðið of rík? – Ádeila frá Noregi sem getur átt við um Ísland Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Vörusvik Rafmenntar í nafni Kvikmyndaskóla Íslands og afleiðingar þeirra Böðvar Bjarki Pétursson,Friðrik Þór Friðriksson Skoðun