Af átökum óvirkra alkóhólista Hallgerður Hauksdóttir skrifar 1. apríl 2020 15:30 Af áralöngum kynnum og reynslu sem ég hafði af atvinnutengdu samstarfi við óvirka alkóhólista kynntist ég ýmsum bestu og verstu hliðum þeirra, fólks sem hætt er neyslu áfengis eða vímuefna vegna stjórnlausrar fyrri neyslu. Eitt það versta sem ég finn hjá óvirkum alkóhólistum er greinilegt í átökum innan SÁÁ núna. Af minni reynslu er þetta samsuða af þrem meginþáttum; valdasækni, óheiðarleika sem iðulega er alls ómeðvitaður og loks hvatri þörf fyrir að hafa alltaf rétt fyrir sér. Þetta er samsuða sem erfitt er að eiga við, því oft er einmitt ekki illur ásetningur heldur jafnvel þvert á móti vel meintur. Þetta lýsir í raun grunnum innri bata við tilteknum einkennum alkóhólisma þar sem einstaklingurinn heldur dauðahaldi í tilfinningu fyrir einhverri stjórn til að bæta upp fyrir að hafa í stjórnleysi neyslunnar brugðist bæði sjálfum sér og öðrum svo oft og lengi – og því miður gerir hann það stundum með því að sækjast eftir ytri völdum og stjórn. Þessi óheppilega samsuða getur gengið þokkalega í samskiptum við sæmilegar aðstæður, það er, ef hinn valdamiðaði alkóhólisti fær að halda egóinu án þess að skrapist í viðkvæmt innra lagið. En þetta gerir hinsvegar samstarf og úrvinnslu nánast ómögulega þegar að þrengir eða á bjátar. Þótt ég hafi ekki verið að vinna hjá SÁÁ þegar ég kynntist þessu, þá sé ég þessa eiginleika greinilega koma fram þar núna í átökum um hver má ráða hverju, alveg eins og áður við vinnu mína, alla taktana og flauturnar. Þetta birtist ekki síst í hinum fyrirsjáanlegu afleiðingum, þegar hófstilltara fólk gengur loks frá borðinu líkt og Valgerður fann sig tilneydda til að gera. Það hefur ansi mikið gengið á þegar undirskriftalistar ganga þar sem starfsfólk er að hrópa á hjálp vegna samskipta við þessa valdasæknu óvirku alka. Ég þekki þá þreytu vel og hef fulla samúð með því fólki. Hér birtist ekki getuleysi til að vinna saman, heldur til að ráða því sama saman. Auðvitað verðum við öll sem náum að verða óvirkir alkóhólistar að einslags sérfræðingum í eigin ástandi og bata. Þannig verðum við einmitt edrú, hversu langt sem batinn svo nær. En þetta er ekki það sama og að verða um leið sérfróð um almenna eða sérfræðilega úrvinnslu í heilbrigðismálum alkóhólismans. Það er að mínu mati ekki viðeigandi að áhugamanneskjur stýri faglegri úrvinnslu fagfólks þar, þótt áhugafólkið með félagsstarfi haldi málefninu stöðugt og með myndarbrag á lífi í æ tálguðu heilbrigðiskerfi okkar. SÁÁ er í senn mikilvæg stofnun og áhugamannafélag með í senn mögnuð samfélagsleg áhrif og lífsorku. SÁÁ er í grunninn hagsmunafélag sem heldur vel utan um hagsmuni síns fólks með því að halda þeim æ á lofti. En hinn valdasækni alkóhólisti á alls ekki að ráða þar. Ég er ekki hér að benda án neinn einstakling sérstaklega eða persónulega, heldur á þá óhugnarlegu stöðu sem verður þegar þessar týpur ná að raða sér á stjórntauma og fara við þrengingar að bíta út frá sér. Togstreita hefur verið undirliggjandi á milli „óbreyttra“ óvirkra alkóhólista og fagfólks, alveg síðan hugtakið alkóhólisti kom fram. Afbrýðisemin var fyrst á hinn veginn, þegar alkóhólistar tóku upp á því að verða edrú sjálfir með því að bindast samtökum og hjálpa hver öðrum þannig að fagfólkið var auðsýnilega tekið úr leik. Geðlæknar, læknar og sálfræðingar spáðu illu um þetta (með nokkrum nú frægum undantekningum) og afbrýðisemi hinna faglegu varð áþreifanleg, nánast kómísk, þegar við sýndum að við gátum þetta víst. Við mörkuðum leiðina sjálf og í fyrsta sinn gátu alkóhólistar almennt hætt að drekka til lengri tíma. Á þeim tíma sem er liðinn hefur mikil þekking byggst upp um alkóhólisma, þekking sem er í raun byggð á þessari byrjun. Þetta er grundvallaratriði í því samhengi að sérhver alkóhólisti er í raun sjálfstæð leitarstöð að að eigin bata, en ekki eingöngu ,,viðfang” fagaðila, enda er batinn hvað mest falinn í því að axla ábyrgð á sjálfum sér. En togstreitan snérist að sumu leyti við með tímanum og varð þannig að sumu leyti að tortryggni alkóhólista í garð fagfólks. Það finnast reyndar enn fagaðilar sem efast um getu alkóhólista til að vera eigin batastöð en þeir eru fáir. Margir óvirkir alkóhólistar nota líka þjónustu fagfólks á sviði sálfræði við sína batavinnu og það er í mínum huga jafn sjálfsagt og að leita til hárskera til að fara í klippingu þótt við hugsum sjálf vel um hárið á milli, eða tannlæknis fyrir tannheilsuna til viðbótar við góða eigin tannhirðu. Tillag fagaðila sem ekki eru sjálfir alkóhólistar getur hinsvegar staðið í þeim alkóhólistum sem vita allt best og hafa alltaf rétt fyrir sér. Margir óvirkir valdamiðaðir alkóhólistar neita þannig því miður enn í dag að viðurkenna til fulls mikilvægi dýpri bataúrvinnslu alkóhólista með tilbeina fagfólks. Þeir ríghalda og munu áfram ríghalda í þá sjálfsmynd að þeir verði að stjórna og stýra þeirri þjónustu sem alkóhólistar fá af því þetta er „þeirra” málefni. Þeir eiga þetta. Þá verður ofaná að þeir ákveða eftir geðþótta hvað verði eða fari þegar kemur að faglegri úrvinnslu sem þeir hafa enga sérþekkingu á. Með þeim hörmulegu afleiðingum sem við sjáum núna. Verði það úr að Valgerður hverfi endanlega frá störfum sem læknir hjá SÁÁ þá er það áfall sem ekki sér fyrir endann á. Ég vona innilega að þeir óvirku alkóhólistar í félagsstarfi SÁÁ sem eru með dýpri bata stígi fram núna og takist að snúa þessu við. Það verður að finna og velja fólk til forystu sem ekki stendur í því að sanna vald sitt. Hlutleysi æðruleysisins og hæglátt lífsþakklæti er ekki svarið á næsta aðalfundi ef þetta risaskip sem SÁÁ er, á að eiga farsæla framtíð án þess að steyta sífellt á sömu skerjunum og þreyta skrokkinn æ meir. Skipið lekur eftir síðustu ágrip og þarfnast viðgerðar. Það er bókstaflega lífsnauðsynlegt að skerpa óyggjandi á mörkum umboðs fagfólks til að stýra faglegu starfi um borð og umboði áhugafólks til að setja stefnu skipsins, án þess að þetta tvennt skarist. Þessi mörk verður að leggja, óháð fjármálum. Höfundur varð allgáð hjá SÁÁ árið 1990 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólga innan SÁÁ Mest lesið Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Sjá meira
Af áralöngum kynnum og reynslu sem ég hafði af atvinnutengdu samstarfi við óvirka alkóhólista kynntist ég ýmsum bestu og verstu hliðum þeirra, fólks sem hætt er neyslu áfengis eða vímuefna vegna stjórnlausrar fyrri neyslu. Eitt það versta sem ég finn hjá óvirkum alkóhólistum er greinilegt í átökum innan SÁÁ núna. Af minni reynslu er þetta samsuða af þrem meginþáttum; valdasækni, óheiðarleika sem iðulega er alls ómeðvitaður og loks hvatri þörf fyrir að hafa alltaf rétt fyrir sér. Þetta er samsuða sem erfitt er að eiga við, því oft er einmitt ekki illur ásetningur heldur jafnvel þvert á móti vel meintur. Þetta lýsir í raun grunnum innri bata við tilteknum einkennum alkóhólisma þar sem einstaklingurinn heldur dauðahaldi í tilfinningu fyrir einhverri stjórn til að bæta upp fyrir að hafa í stjórnleysi neyslunnar brugðist bæði sjálfum sér og öðrum svo oft og lengi – og því miður gerir hann það stundum með því að sækjast eftir ytri völdum og stjórn. Þessi óheppilega samsuða getur gengið þokkalega í samskiptum við sæmilegar aðstæður, það er, ef hinn valdamiðaði alkóhólisti fær að halda egóinu án þess að skrapist í viðkvæmt innra lagið. En þetta gerir hinsvegar samstarf og úrvinnslu nánast ómögulega þegar að þrengir eða á bjátar. Þótt ég hafi ekki verið að vinna hjá SÁÁ þegar ég kynntist þessu, þá sé ég þessa eiginleika greinilega koma fram þar núna í átökum um hver má ráða hverju, alveg eins og áður við vinnu mína, alla taktana og flauturnar. Þetta birtist ekki síst í hinum fyrirsjáanlegu afleiðingum, þegar hófstilltara fólk gengur loks frá borðinu líkt og Valgerður fann sig tilneydda til að gera. Það hefur ansi mikið gengið á þegar undirskriftalistar ganga þar sem starfsfólk er að hrópa á hjálp vegna samskipta við þessa valdasæknu óvirku alka. Ég þekki þá þreytu vel og hef fulla samúð með því fólki. Hér birtist ekki getuleysi til að vinna saman, heldur til að ráða því sama saman. Auðvitað verðum við öll sem náum að verða óvirkir alkóhólistar að einslags sérfræðingum í eigin ástandi og bata. Þannig verðum við einmitt edrú, hversu langt sem batinn svo nær. En þetta er ekki það sama og að verða um leið sérfróð um almenna eða sérfræðilega úrvinnslu í heilbrigðismálum alkóhólismans. Það er að mínu mati ekki viðeigandi að áhugamanneskjur stýri faglegri úrvinnslu fagfólks þar, þótt áhugafólkið með félagsstarfi haldi málefninu stöðugt og með myndarbrag á lífi í æ tálguðu heilbrigðiskerfi okkar. SÁÁ er í senn mikilvæg stofnun og áhugamannafélag með í senn mögnuð samfélagsleg áhrif og lífsorku. SÁÁ er í grunninn hagsmunafélag sem heldur vel utan um hagsmuni síns fólks með því að halda þeim æ á lofti. En hinn valdasækni alkóhólisti á alls ekki að ráða þar. Ég er ekki hér að benda án neinn einstakling sérstaklega eða persónulega, heldur á þá óhugnarlegu stöðu sem verður þegar þessar týpur ná að raða sér á stjórntauma og fara við þrengingar að bíta út frá sér. Togstreita hefur verið undirliggjandi á milli „óbreyttra“ óvirkra alkóhólista og fagfólks, alveg síðan hugtakið alkóhólisti kom fram. Afbrýðisemin var fyrst á hinn veginn, þegar alkóhólistar tóku upp á því að verða edrú sjálfir með því að bindast samtökum og hjálpa hver öðrum þannig að fagfólkið var auðsýnilega tekið úr leik. Geðlæknar, læknar og sálfræðingar spáðu illu um þetta (með nokkrum nú frægum undantekningum) og afbrýðisemi hinna faglegu varð áþreifanleg, nánast kómísk, þegar við sýndum að við gátum þetta víst. Við mörkuðum leiðina sjálf og í fyrsta sinn gátu alkóhólistar almennt hætt að drekka til lengri tíma. Á þeim tíma sem er liðinn hefur mikil þekking byggst upp um alkóhólisma, þekking sem er í raun byggð á þessari byrjun. Þetta er grundvallaratriði í því samhengi að sérhver alkóhólisti er í raun sjálfstæð leitarstöð að að eigin bata, en ekki eingöngu ,,viðfang” fagaðila, enda er batinn hvað mest falinn í því að axla ábyrgð á sjálfum sér. En togstreitan snérist að sumu leyti við með tímanum og varð þannig að sumu leyti að tortryggni alkóhólista í garð fagfólks. Það finnast reyndar enn fagaðilar sem efast um getu alkóhólista til að vera eigin batastöð en þeir eru fáir. Margir óvirkir alkóhólistar nota líka þjónustu fagfólks á sviði sálfræði við sína batavinnu og það er í mínum huga jafn sjálfsagt og að leita til hárskera til að fara í klippingu þótt við hugsum sjálf vel um hárið á milli, eða tannlæknis fyrir tannheilsuna til viðbótar við góða eigin tannhirðu. Tillag fagaðila sem ekki eru sjálfir alkóhólistar getur hinsvegar staðið í þeim alkóhólistum sem vita allt best og hafa alltaf rétt fyrir sér. Margir óvirkir valdamiðaðir alkóhólistar neita þannig því miður enn í dag að viðurkenna til fulls mikilvægi dýpri bataúrvinnslu alkóhólista með tilbeina fagfólks. Þeir ríghalda og munu áfram ríghalda í þá sjálfsmynd að þeir verði að stjórna og stýra þeirri þjónustu sem alkóhólistar fá af því þetta er „þeirra” málefni. Þeir eiga þetta. Þá verður ofaná að þeir ákveða eftir geðþótta hvað verði eða fari þegar kemur að faglegri úrvinnslu sem þeir hafa enga sérþekkingu á. Með þeim hörmulegu afleiðingum sem við sjáum núna. Verði það úr að Valgerður hverfi endanlega frá störfum sem læknir hjá SÁÁ þá er það áfall sem ekki sér fyrir endann á. Ég vona innilega að þeir óvirku alkóhólistar í félagsstarfi SÁÁ sem eru með dýpri bata stígi fram núna og takist að snúa þessu við. Það verður að finna og velja fólk til forystu sem ekki stendur í því að sanna vald sitt. Hlutleysi æðruleysisins og hæglátt lífsþakklæti er ekki svarið á næsta aðalfundi ef þetta risaskip sem SÁÁ er, á að eiga farsæla framtíð án þess að steyta sífellt á sömu skerjunum og þreyta skrokkinn æ meir. Skipið lekur eftir síðustu ágrip og þarfnast viðgerðar. Það er bókstaflega lífsnauðsynlegt að skerpa óyggjandi á mörkum umboðs fagfólks til að stýra faglegu starfi um borð og umboði áhugafólks til að setja stefnu skipsins, án þess að þetta tvennt skarist. Þessi mörk verður að leggja, óháð fjármálum. Höfundur varð allgáð hjá SÁÁ árið 1990
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson Skoðun