Að þora – Ísland í Mannréttindaráði S.þ. Vilborg Ása Guðjónsdóttir skrifar 20. apríl 2020 10:30 Þátttaka Íslands í starfi Mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna árin 2018-2019 er fyrir margra hluta sakir stórmerkileg. Talað er um tímamót í íslenskri utanríkisþjónustu enda er það rétt að Ísland hefur ekki áður tekið að sér svo stórt hlutverk á alþjóðavettvangi. Það sem meira máli skiptir er hins vegar það hvernig íslenska utanríkisþjónustan nýtti þau tækifæri sem gáfust með setu í ráðinu til fulls, tók forystu og þorði að beita sér af krafti gegn stjórnvöldum einhverra harðsvíruðustu ríkja heims, fordæma mannréttindabrot þeirra og krefjast aðgerða. Því fer fjarri að slíkur kraftur hafi einkennt Mannréttindaráðið, eða fyrirrennara þess, í gegnum tíðina. Mannréttindastofnanir Sameinuðu þjóðanna, Mannréttindanefndin frá 1946-2006 og Mannréttindaráðið frá 2006 til dagsins í dag, hafa alla tíð verið harðlega gagnrýndar fyrir getuleysi og ótrúverðugleika í baráttunni fyrir mannréttindum á heimsvísu. Tvískinnungurinn hefur oft á tíðum varpað skugga á orðspor Sameinuðu þjóðanna í heild sinni. Þau ríki sem standa sig hvað verst í vernd mannréttinda hafa sóst stíft eftir aðild að þessum stofnunum til að geta varist gagnrýni í sinn garð. Reglur og skipulag Mannréttindaráðsins gera þessum ríkjum kleift að tryggja sér aðild að ráðinu og hópa sig saman til varnar aðgerðum gegn sér. Það skal því engan undra að ríki á borð við Sádi-Arabíu, Kúbu, Venesúela, Kína, Egyptaland, Rússland, Pakistan, Kenía, Filippseyjar, Sameinuðu arabísku furstadæmin, Kongó, Katar, Bangladesh, Indland og El Salvador hafi átt aðild að ráðinu á síðastliðnum áratug. Þó svo að þær breytingar sem gerðar voru þegar Mannréttindaráðið tók við af Mannréttindanefndinni árið 2006 hafi skilað töluverðum árangri eru ríki sem hafa orðið uppvís af stórvægilegum mannréttindabrotum heima fyrir enn fyrirferðamikil í starfi ráðsins. Skortur hefur verið á að þau ríki sem hafa mannréttindi í hávegum taki forystu og sýni vilja og þor til að beita sér af krafti á vettvangi ráðsins, fordæma alvarleg mannréttindabrot og krefjast aðgerða. Pólitískir og efnahagslegir hagsmunir virðast einfaldlega hafa verið mannréttindavernd yfirsterkari. Í sinni stuttu aðildartíð tók Ísland einmitt þá forystu og sýndi þann vilja og þor sem skortur hefur verið á í starfi ráðsins þegar íslenska sendinefndin leiddi aðgerðir gegn stjórnvöldum í Sádi-Arabíu og á Filippseyjum. Aldrei áður í sögu Mannréttindaráðsins höfðu stjórnvöld í Sádi-Arabíu verið tekin sérstaklega fyrir. Það segir allt sem segja þarf. Í yfirlýsingu meirihluta ríkja ráðsins, undir forystu Íslands, var framganga stjórnvalda í Sádi-Arabíu harðlega gagnrýnd. Lýst var yfir miklum áhyggjum af handtökum og fangelsun baráttufólks fyrir mannréttindum án dóms og laga og kallað sérstaklega eftir því að níu nafngreindar baráttukonur fyrir réttindum kvenna yrðu leystar úr haldi. Þá fordæmdu ríkin morðið á sádi-arabíska blaðamanninum Jamal Khashoggi og kröfðust þess að fram færi sjálfstæð og óhlutdræg rannsókn á morðinu og hinir ábyrgu dregnir til ábyrgðar. Líkt og í tilfelli Sádi-Arabíu hafði aldrei áður verið fjallað sérstaklega um mannréttindabrot stjórnvalda á Filippseyjum í Mannréttindaráðinu. Ástand mannréttindamála í landinu hefur farið síversnandi frá árinu 2016 í forsetatíð Rodrigo Duterte með aftökum á þúsundum borgara án dóms og laga sem stjórnvöld hafa réttlætt á grundvelli svokallaðs stríðs gegn eiturlyfjum. Í ályktun um ástandið á Filippseyjum, undir forystu Íslands, voru stjórnvöld í landinu hvött til að stöðva aftökur án dóms og laga og draga þá til ábyrgðar sem hafa staðið fyrir slíku. Enn fremur var farið fram á að stjórnvöld á Filippseyjum sýndu stofnunum Sameinuðu þjóðanna fullan samstarfsvilja og var mannréttindafulltrúa Sameinuðu þjóðanna falin skýrslugerð um stöðu mannréttindamála á Filippseyjum fyrir fund Mannréttindaráðsins í júní nk. Þessu til viðbótar beitti Ísland sér sérstaklega fyrir jafnrétti kynjanna, réttindum hinsegin fólks, málefnum barna, tengslum umhverfismála og mannréttinda og nauðsynlegum umbótum á starfsemi Mannréttindaráðsins. Ekki var síður full þörf á því. Það er ekki sjálfgefið að smáríki eins og Ísland setji á þennan hátt sitt mark á starf stofnunar á borð við Mannréttindaráð Sameinuðu þjóðanna. Hvað þá á helmingi styttri tíma en aðildarríki hafa almennt til umráða þar sem Ísland tók sæti Bandaríkjanna á miðju þriggja ára kjörtímabili. Eins mikilvægt og það er að veita íslenskum stjórnvöldum ríkt aðhald í störfum sínum í hvívetna er einnig vert að hrósa þeim fyrir vel unnin störf þegar svo á við. Þegar kemur að aðild Íslands að Mannréttindaráði Sameinuðu þjóðanna eiga utanríkisráðherra og utanríkisþjónustan tvímælalaust hrós skilið. Höfundur er alþjóðastjórnmálafræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vilborg Ása Guðjónsdóttir Utanríkismál Ísland í mannréttindaráði SÞ Mest lesið Halldór 12.07.25 Halldór Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson Skoðun Sóvésk sápuópera Franklín Ernir Kristjánsson Skoðun Græna vöruhúsið setur svartan blett á íslenskt samfélag Davíð Aron Routley Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson Skoðun Dæmt um efni, Hörður Árni Finnsson,Elvar Örn Friðriksson,Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Flugnám - Annar hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson skrifar Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason skrifar Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Græna vöruhúsið setur svartan blett á íslenskt samfélag Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Dæmt um efni, Hörður Árni Finnsson,Elvar Örn Friðriksson,Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Flugnám - Annar hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Sóvésk sápuópera Franklín Ernir Kristjánsson skrifar Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um nægjusemi í heimi neyslubrjálæðis Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ábyrgðin er þeirra Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Dæmt um form, ekki efni Hörður Arnarson skrifar Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Um fundarstjórn forseta Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hjálpartæki – fyrir hverja? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland skrifar Skoðun Í 1.129 daga hefur Alþingi hunsað jaðarsettasta hóp samfélagsins Grímur Atlason skrifar Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson skrifar Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Sjá meira
Þátttaka Íslands í starfi Mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna árin 2018-2019 er fyrir margra hluta sakir stórmerkileg. Talað er um tímamót í íslenskri utanríkisþjónustu enda er það rétt að Ísland hefur ekki áður tekið að sér svo stórt hlutverk á alþjóðavettvangi. Það sem meira máli skiptir er hins vegar það hvernig íslenska utanríkisþjónustan nýtti þau tækifæri sem gáfust með setu í ráðinu til fulls, tók forystu og þorði að beita sér af krafti gegn stjórnvöldum einhverra harðsvíruðustu ríkja heims, fordæma mannréttindabrot þeirra og krefjast aðgerða. Því fer fjarri að slíkur kraftur hafi einkennt Mannréttindaráðið, eða fyrirrennara þess, í gegnum tíðina. Mannréttindastofnanir Sameinuðu þjóðanna, Mannréttindanefndin frá 1946-2006 og Mannréttindaráðið frá 2006 til dagsins í dag, hafa alla tíð verið harðlega gagnrýndar fyrir getuleysi og ótrúverðugleika í baráttunni fyrir mannréttindum á heimsvísu. Tvískinnungurinn hefur oft á tíðum varpað skugga á orðspor Sameinuðu þjóðanna í heild sinni. Þau ríki sem standa sig hvað verst í vernd mannréttinda hafa sóst stíft eftir aðild að þessum stofnunum til að geta varist gagnrýni í sinn garð. Reglur og skipulag Mannréttindaráðsins gera þessum ríkjum kleift að tryggja sér aðild að ráðinu og hópa sig saman til varnar aðgerðum gegn sér. Það skal því engan undra að ríki á borð við Sádi-Arabíu, Kúbu, Venesúela, Kína, Egyptaland, Rússland, Pakistan, Kenía, Filippseyjar, Sameinuðu arabísku furstadæmin, Kongó, Katar, Bangladesh, Indland og El Salvador hafi átt aðild að ráðinu á síðastliðnum áratug. Þó svo að þær breytingar sem gerðar voru þegar Mannréttindaráðið tók við af Mannréttindanefndinni árið 2006 hafi skilað töluverðum árangri eru ríki sem hafa orðið uppvís af stórvægilegum mannréttindabrotum heima fyrir enn fyrirferðamikil í starfi ráðsins. Skortur hefur verið á að þau ríki sem hafa mannréttindi í hávegum taki forystu og sýni vilja og þor til að beita sér af krafti á vettvangi ráðsins, fordæma alvarleg mannréttindabrot og krefjast aðgerða. Pólitískir og efnahagslegir hagsmunir virðast einfaldlega hafa verið mannréttindavernd yfirsterkari. Í sinni stuttu aðildartíð tók Ísland einmitt þá forystu og sýndi þann vilja og þor sem skortur hefur verið á í starfi ráðsins þegar íslenska sendinefndin leiddi aðgerðir gegn stjórnvöldum í Sádi-Arabíu og á Filippseyjum. Aldrei áður í sögu Mannréttindaráðsins höfðu stjórnvöld í Sádi-Arabíu verið tekin sérstaklega fyrir. Það segir allt sem segja þarf. Í yfirlýsingu meirihluta ríkja ráðsins, undir forystu Íslands, var framganga stjórnvalda í Sádi-Arabíu harðlega gagnrýnd. Lýst var yfir miklum áhyggjum af handtökum og fangelsun baráttufólks fyrir mannréttindum án dóms og laga og kallað sérstaklega eftir því að níu nafngreindar baráttukonur fyrir réttindum kvenna yrðu leystar úr haldi. Þá fordæmdu ríkin morðið á sádi-arabíska blaðamanninum Jamal Khashoggi og kröfðust þess að fram færi sjálfstæð og óhlutdræg rannsókn á morðinu og hinir ábyrgu dregnir til ábyrgðar. Líkt og í tilfelli Sádi-Arabíu hafði aldrei áður verið fjallað sérstaklega um mannréttindabrot stjórnvalda á Filippseyjum í Mannréttindaráðinu. Ástand mannréttindamála í landinu hefur farið síversnandi frá árinu 2016 í forsetatíð Rodrigo Duterte með aftökum á þúsundum borgara án dóms og laga sem stjórnvöld hafa réttlætt á grundvelli svokallaðs stríðs gegn eiturlyfjum. Í ályktun um ástandið á Filippseyjum, undir forystu Íslands, voru stjórnvöld í landinu hvött til að stöðva aftökur án dóms og laga og draga þá til ábyrgðar sem hafa staðið fyrir slíku. Enn fremur var farið fram á að stjórnvöld á Filippseyjum sýndu stofnunum Sameinuðu þjóðanna fullan samstarfsvilja og var mannréttindafulltrúa Sameinuðu þjóðanna falin skýrslugerð um stöðu mannréttindamála á Filippseyjum fyrir fund Mannréttindaráðsins í júní nk. Þessu til viðbótar beitti Ísland sér sérstaklega fyrir jafnrétti kynjanna, réttindum hinsegin fólks, málefnum barna, tengslum umhverfismála og mannréttinda og nauðsynlegum umbótum á starfsemi Mannréttindaráðsins. Ekki var síður full þörf á því. Það er ekki sjálfgefið að smáríki eins og Ísland setji á þennan hátt sitt mark á starf stofnunar á borð við Mannréttindaráð Sameinuðu þjóðanna. Hvað þá á helmingi styttri tíma en aðildarríki hafa almennt til umráða þar sem Ísland tók sæti Bandaríkjanna á miðju þriggja ára kjörtímabili. Eins mikilvægt og það er að veita íslenskum stjórnvöldum ríkt aðhald í störfum sínum í hvívetna er einnig vert að hrósa þeim fyrir vel unnin störf þegar svo á við. Þegar kemur að aðild Íslands að Mannréttindaráði Sameinuðu þjóðanna eiga utanríkisráðherra og utanríkisþjónustan tvímælalaust hrós skilið. Höfundur er alþjóðastjórnmálafræðingur.
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar
Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar
Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar
Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar