Björt framtíð Snæfríður Baldvinsdóttir skrifar 16. maí 2012 06:00 Öfugt við væntingar hafa mörg okkar, sem sóttum málþing á vegum Háskólans á Bifröst og Neytendasamtakanna þann 13. apríl s.l. um framtíð landbúnaðar í breyttum heimi, farið af ráðstefnunni bjartsýnni á framtíðina en við vorum fyrir. Öfugt við væntingar, segi ég – og vísa þá til þess bölmóðs, sem þjakar alla umræðu um stöðu og framtíð íslensks landbúnaðar. Það er ekki síst fyrir atbeina bændaforystunnar sjálfrar, sem elur á því sí og æ, að bændur séu í útrýmingarhættu – hvorki meira né minna – ef hróflað verði við óbreyttu kerfi. Kannski er svo komið, að hagsmunir bænda og bændaforystunnar fari ekki lengur saman? Breytingar eru bæði fyrirsjáanlegar og að hluta óhjákvæmilegar. Fulltrúi finnsku bændasamtakanna gerði því efni góð skil á málþinginu. En breytingar boða ekki bara hættur heldur líka ný sóknarfæri. Bölmóðurinn er til þess eins fallinn að birgja mönnum sýn á tækifærin. Ósjálfbært kerfiÓbreytt ástand er að vísu ekki gott. Núverandi landbúnaðarkerfi er ekki sjálfbært og fær því ekki staðist til frambúðar. Um það var ekki ágreiningur á málþinginu. Í þessu felst, að aðföng landbúnaðarins (stórvirkar vélar, innflutt orka, tilbúinn áburður, fóðurbætir o.s.frv.), að viðbættum styrkjum og niðurgreiðslum frá skattgreiðendum, eru dýrari en verðmæti afurðanna. Niðurstaðan er sú, að nettóframlag landbúnaðarins til þjóðarframleiðslunnar er neikvætt. Að óbreyttu á þetta ástand aðeins eftir að versna, því að verð aðfanga mun fyrirsjáanlega fara ört hækkandi í framtíðinni. Það framkallar kröfur um hærri styrki og meiri niðurgreiðslur til að viðhalda óbreyttu kerfi. Við þessi skilyrði er um tómt mál að tala, að óbreytt kerfi geti tryggt þjóðinni „fæðuöryggi". Við þetta bætist, að afkoma stórs hluta bændastéttarinnar er langt undir fátæktarmörkum. Þeir bændur, sem eru betur staddir, eru í reynd hnepptir í skuldafangelsi, sem um leið torveldar nýliðun í greininni. Landbúnaðarkerfi, sem skilar þeim sem eiga afkomu sína undir því ekki meiri árangri en þetta, er ekki á vetur setjandi. Landbúnaðar- og byggðastefna, sem snýst um það að halda dauðahaldi í óbreytt kerfi og að leggjast í andóf gegn nauðsynlegum breytingum, er hvorki bændum né neytendum í hag. Hún er einfaldlega tímaskekkja. Hér þarf nýja hugsun – nýja sýn. Þarna getum við reyndar lært margt af Evrópusambandinu, eins og okkar finnski gestur á málþinginu sýndi fram á. Nýr lífsstíllHvað gefur okkur þá tilefni til bjartsýni – þrátt fyrir allt? Lítum snöggvast út fyrir túnfótinn. Það er ekki langt síðan íbúatala jarðar fór yfir 7 milljarða markið. Meira en helmingur þessa mannfjölda býr nú í borgum. A.m.k. 2 milljarðar eiga eftir að bætast í hópinn á næstu áratugum, áður en aðgerðir til að stemma stigu við stjórnlausri offjölgun fara að bera árangur. Þótt mannlegt hugvit (vísinda- og tækniframfarir) hafi hingað til haft undan við að brauðfæða sívaxandi mannfjölda, er álagið á vistkerfi jarðar farið að nálgast þolmörk. Viðvörunarmerkin blasa hvarvetna við: Það koma 250 þúsund nýir gestir í kvöldmatinn í dag og alla daga næstu árin. Loftslagsbreytingar af manna völdum eiga eftir að raska matvælaframleiðslu víða um heim. Mengandi orkugjafar fara þverrandi og verða sífellt dýrari. Ofnotkun á nítrati í landbúnaðarframleiðslu mengar vatnsforðabúr og drepur allt kvikt í ám og vötnum og á stórum hafsvæðum. Fjöldi dýrategunda er í útrýmingarhættu. Víða er skortur á öllu: ræktanlegu landi, hreinni orku, ómenguðu vatni. Það verður ekki mikið lengur haldið áfram á sömu braut. Við þurfum að breyta um framleiðsluhætti og lífsstíl. En fyrst verðum við að breyta um hugsunarhátt. Það á bæði við um bændur og neytendur. Umbætur byrja heimaUmbætur byrja heima, stendur skrifað. Landið okkar leggur okkur upp í hendur ný tækifæri í breyttri heimsmynd. Loftslagsbreytingar gera okkur kleift að stunda korn(fóður)rækt með arðbærum hætti. Við höfum nóg landrými til ræktunar. Við höfum greiðan aðgang að hreinni orku og jarðhita. Ísland er eitt helsta vatnsforðabúr okkar heimshluta. Við höfum flest það, sem þarf til að vera í fararbroddi nýrra framleiðsluhátta, sem taka mið af nýrri heimsmynd, nýjum lífsstíl. Það er brýnt að eyða óvissu um eignarhald á auðlindum þjóðarinnar. En svo er spurningin: Ætlum við að halda áfram að hjakka í sama farinu af gömlum vana? Eða ætlum við að nýta sóknarfærin, sem hvarvetna blasa við, til að hefja lífræna ræktun í stórum stíl við hagstæð skilyrði – líka til útflutnings? Þar er markaðurinn. Hvers vegna ætti þá samkeppnisörvandi innflutningur á matvælum að vera áfram bannorð? Í hinni nýju heimsmynd mun verð á matvælum – ekki síst lífrænt ræktuðum – fara ört hækkandi. Matvæli verða dýr á heimsmarkaði. Verðmunur á innlendum farmleiðslukostnaði og heimsmarkaðsverði mun minnka. Samkeppnisstaða Íslands mun stórbatna. Þarna liggja sóknarfærin. Þessa nýju framtíðarsýn vildum við fá að ræða við bændaforystuna á málþinginu á Bifröst. En hún mætti ekki – skilaði auðu gagnvart framtíðinni. Er hún svona föst í viðjum fortíðarinnar? Eiga bændur – og við öll af bændum komin – ekki betra skilið? (Þeim sem vilja kynna sér betur efni málþingsins á Bifröst um framtíð íslensks landbúnaðar í breyttri heimsmynd 13. apríl sl., er bent á vefslóðina bifrost.is). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Mest lesið Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen Skoðun Skoðun Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Brimrót og veðragnýr í alþjóðamálum Árni Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Forstjórinn stígur fram Örn Pálsson skrifar Skoðun Lífsgæði íbúa Mosfellsbæjar skert Regína Ásvaldsdóttir skrifar Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Tilvera okkar er undarlegt ferðalag Hópur meðlima No Borders skrifar Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Það að þrá börn eða ekki Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tímanna tákn? Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Hörmulegur atburður í flugstöð Leifs Eiríkssonar Jón Pétursson skrifar Skoðun Kvótaverð, veiðigjald, fjárfesting og arðsemi í sjávarútvegi Ásgeir Daníelsson skrifar Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Sjá meira
Öfugt við væntingar hafa mörg okkar, sem sóttum málþing á vegum Háskólans á Bifröst og Neytendasamtakanna þann 13. apríl s.l. um framtíð landbúnaðar í breyttum heimi, farið af ráðstefnunni bjartsýnni á framtíðina en við vorum fyrir. Öfugt við væntingar, segi ég – og vísa þá til þess bölmóðs, sem þjakar alla umræðu um stöðu og framtíð íslensks landbúnaðar. Það er ekki síst fyrir atbeina bændaforystunnar sjálfrar, sem elur á því sí og æ, að bændur séu í útrýmingarhættu – hvorki meira né minna – ef hróflað verði við óbreyttu kerfi. Kannski er svo komið, að hagsmunir bænda og bændaforystunnar fari ekki lengur saman? Breytingar eru bæði fyrirsjáanlegar og að hluta óhjákvæmilegar. Fulltrúi finnsku bændasamtakanna gerði því efni góð skil á málþinginu. En breytingar boða ekki bara hættur heldur líka ný sóknarfæri. Bölmóðurinn er til þess eins fallinn að birgja mönnum sýn á tækifærin. Ósjálfbært kerfiÓbreytt ástand er að vísu ekki gott. Núverandi landbúnaðarkerfi er ekki sjálfbært og fær því ekki staðist til frambúðar. Um það var ekki ágreiningur á málþinginu. Í þessu felst, að aðföng landbúnaðarins (stórvirkar vélar, innflutt orka, tilbúinn áburður, fóðurbætir o.s.frv.), að viðbættum styrkjum og niðurgreiðslum frá skattgreiðendum, eru dýrari en verðmæti afurðanna. Niðurstaðan er sú, að nettóframlag landbúnaðarins til þjóðarframleiðslunnar er neikvætt. Að óbreyttu á þetta ástand aðeins eftir að versna, því að verð aðfanga mun fyrirsjáanlega fara ört hækkandi í framtíðinni. Það framkallar kröfur um hærri styrki og meiri niðurgreiðslur til að viðhalda óbreyttu kerfi. Við þessi skilyrði er um tómt mál að tala, að óbreytt kerfi geti tryggt þjóðinni „fæðuöryggi". Við þetta bætist, að afkoma stórs hluta bændastéttarinnar er langt undir fátæktarmörkum. Þeir bændur, sem eru betur staddir, eru í reynd hnepptir í skuldafangelsi, sem um leið torveldar nýliðun í greininni. Landbúnaðarkerfi, sem skilar þeim sem eiga afkomu sína undir því ekki meiri árangri en þetta, er ekki á vetur setjandi. Landbúnaðar- og byggðastefna, sem snýst um það að halda dauðahaldi í óbreytt kerfi og að leggjast í andóf gegn nauðsynlegum breytingum, er hvorki bændum né neytendum í hag. Hún er einfaldlega tímaskekkja. Hér þarf nýja hugsun – nýja sýn. Þarna getum við reyndar lært margt af Evrópusambandinu, eins og okkar finnski gestur á málþinginu sýndi fram á. Nýr lífsstíllHvað gefur okkur þá tilefni til bjartsýni – þrátt fyrir allt? Lítum snöggvast út fyrir túnfótinn. Það er ekki langt síðan íbúatala jarðar fór yfir 7 milljarða markið. Meira en helmingur þessa mannfjölda býr nú í borgum. A.m.k. 2 milljarðar eiga eftir að bætast í hópinn á næstu áratugum, áður en aðgerðir til að stemma stigu við stjórnlausri offjölgun fara að bera árangur. Þótt mannlegt hugvit (vísinda- og tækniframfarir) hafi hingað til haft undan við að brauðfæða sívaxandi mannfjölda, er álagið á vistkerfi jarðar farið að nálgast þolmörk. Viðvörunarmerkin blasa hvarvetna við: Það koma 250 þúsund nýir gestir í kvöldmatinn í dag og alla daga næstu árin. Loftslagsbreytingar af manna völdum eiga eftir að raska matvælaframleiðslu víða um heim. Mengandi orkugjafar fara þverrandi og verða sífellt dýrari. Ofnotkun á nítrati í landbúnaðarframleiðslu mengar vatnsforðabúr og drepur allt kvikt í ám og vötnum og á stórum hafsvæðum. Fjöldi dýrategunda er í útrýmingarhættu. Víða er skortur á öllu: ræktanlegu landi, hreinni orku, ómenguðu vatni. Það verður ekki mikið lengur haldið áfram á sömu braut. Við þurfum að breyta um framleiðsluhætti og lífsstíl. En fyrst verðum við að breyta um hugsunarhátt. Það á bæði við um bændur og neytendur. Umbætur byrja heimaUmbætur byrja heima, stendur skrifað. Landið okkar leggur okkur upp í hendur ný tækifæri í breyttri heimsmynd. Loftslagsbreytingar gera okkur kleift að stunda korn(fóður)rækt með arðbærum hætti. Við höfum nóg landrými til ræktunar. Við höfum greiðan aðgang að hreinni orku og jarðhita. Ísland er eitt helsta vatnsforðabúr okkar heimshluta. Við höfum flest það, sem þarf til að vera í fararbroddi nýrra framleiðsluhátta, sem taka mið af nýrri heimsmynd, nýjum lífsstíl. Það er brýnt að eyða óvissu um eignarhald á auðlindum þjóðarinnar. En svo er spurningin: Ætlum við að halda áfram að hjakka í sama farinu af gömlum vana? Eða ætlum við að nýta sóknarfærin, sem hvarvetna blasa við, til að hefja lífræna ræktun í stórum stíl við hagstæð skilyrði – líka til útflutnings? Þar er markaðurinn. Hvers vegna ætti þá samkeppnisörvandi innflutningur á matvælum að vera áfram bannorð? Í hinni nýju heimsmynd mun verð á matvælum – ekki síst lífrænt ræktuðum – fara ört hækkandi. Matvæli verða dýr á heimsmarkaði. Verðmunur á innlendum farmleiðslukostnaði og heimsmarkaðsverði mun minnka. Samkeppnisstaða Íslands mun stórbatna. Þarna liggja sóknarfærin. Þessa nýju framtíðarsýn vildum við fá að ræða við bændaforystuna á málþinginu á Bifröst. En hún mætti ekki – skilaði auðu gagnvart framtíðinni. Er hún svona föst í viðjum fortíðarinnar? Eiga bændur – og við öll af bændum komin – ekki betra skilið? (Þeim sem vilja kynna sér betur efni málþingsins á Bifröst um framtíð íslensks landbúnaðar í breyttri heimsmynd 13. apríl sl., er bent á vefslóðina bifrost.is).
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Skoðun Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir skrifar
Skoðun Mannréttindi fatlaðs fólks - orð og efndir Unnur Helga Óttarsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Lestur lykillinn að endurhæfingu? Hvað ef lestur væri lykillinn út? Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Börnin á Gaza eru ekki í fríi Bjarni Fritzson,Blær Guðmundsdóttir ,Elías Rúni Þorsteinsson,Elísabet Thoroddsen,Gunnar Helgason,Linda Ólafsdóttir,Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir,Yrsa Þöll Gylfadóttir Skoðun
Uppbygging í Grafarvogi eflir hverfið og mætir húsnæðiskrísunni á skynsaman hátt Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun