Íslenska leiðin? Jón Baldvin Hannibalsson skrifar 15. október 2011 06:15 Sumir hafa reynt að stæra sig af því, að Íslendingar hafi fundið séríslenska leið út úr hruninu. Þeir hafi einfaldlega neitað í þjóðaratkvæðagreiðslu að greiða skuldir einkabanka – óreiðumanna. Svo höfum við – ólíkt evruþjóðunum – getað gengisfellt okkur út úr vandanum og þar með komið útflutningsgreinum á skrið. Þetta tvennt er sagt skýra það, að við höfum náð betri árangri en aðrar þjóðir í að vinna bug á afleiðingum kreppunnar. Þegar betur er að gáð, reynast allar þessar fullyrðingar vera innistæðulitlar – satt að segja lítið annað en skrum og sjálfsblekking. Fyrsta fullyrðingin er endurómur af lýðskrumi forseta Íslands um, að með þjóðaratkvæði um Icesave hafi hann forðað þjóðinni frá því að borga skuldir eigenda Landsbankans. Nú er upplýst, að þrotabú LB eigi að öllum líkindum fyrir forgangskröfum. Þjóðaratkvæðagreiðslan snerist því um það eitt að endurreisa laskaðan orðstír forsetans, sem undirbýr sig nú undir fimmta kjörtímabilið á Bessastöðum. Dýr herkostnaður það. Icesave-deilan er enn óleyst, þrátt fyrir þessa sýndarmennsku. SkuldahalinnÍslendingar eru á fullu í – og verða um ókomin ár – að greiða skuldir óreiðumanna, eigenda og stjórnenda bankanna. Hæsti reikningurinn er reyndar fyrir gjaldþrot Seðlabankans. Sá næsti er kostnaður skattgreiðenda af því að „kaupa“ innlendar eignir þrotabúa bankanna (innistæður og útlánasöfn). Enn einn reikningurinn er fyrir gjaldþrot sparisjóðanna, annar fyrir Sjóvár-stuldinn, sá þriðji fyrir sveitarfélög á vonarvöl – og þannig mætti lengi telja út í það endalausa. Ríkið, sveitarfélögin, heimilin og fyrirtækin eru öll að sligast undan skuldabyrði, sem í mörgum tilvikum er þyngri en við verður ráðið. Og það var einmitt GENGISHRUNIÐ – svo fjarri því að vera lausn vandans – sem gerir skuldabyrðina óviðráðanlega. Gengisfelling er pólitísk ofbeldisaðgerð, sem þjónar þeim tilgangi að skera niður lífskjör almennings með verðhækkunum á lífsnauðsynjum. Í tilviki þeirra sem skulda framkallar gengisfelling stökkbreytingu á höfuðstól skuldar og greiðslubyrði. Þess vegna er fjórðungur heimila undir hamrinum. Þess vegna er meirihluti fyrirtækja „tæknilega gjaldþrota“ enn í dag. Þess vegna tórir hagvöxturinn á veiku skari. Þetta er sjálfur efnahagsvandi Íslendinga í hnotskurn. Að kalla þetta hina „séríslensku lausn“ flokkast annað hvort undir efnahagslegt ólæsi – eða bara illgirni af verstu sort. GetuleysiðÞað eina sem má heita séríslenskt við hrun Íslands árið 2008 er, að bankakerfið hrundi í rúst og gjaldmiðillinn fór sömu leið. Bankahrunið þýddi, að hinir erlendu lánardrottnar – þýsku bankarnir og allir hinir – sem höfðu grætt á tá og fingri í góðærinu af því að lána fjárglæframönnum – sátu uppi með stórtöp. Skuldir bankanna námu um nífaldri landsframleiðslu Íslands, þegar upp var staðið. Hin hliðin á þessari sömu mynt er, að ríkisstjórn Íslands og Seðlabanki gátu einfaldlega ekki – þótt það væri þeirra yfirlýsta stefna – komið bönkunum til bjargar. Það er meginmunurinn á írsku og íslensku leiðinni. Írska ríkisstjórnin álpaðist til að ábyrgjast skuldir bankanna. Íslensk stjórnvöld reyndu fram á seinustu stund að gera slíkt hið sama en gátu það ekki, því að Ísland var þegar komið í greiðsluþrot. Þess vegna urðu hinir erlendu lánardrottnar að taka sinn (verðskuldaða) skell af Íslandi. Ísland var einfaldlega greiðsluþrota: Erlendur gjaldeyrir var uppurinn; lánstraustið var þrotið; lánamarkaðir voru lokaðir; skuldatryggingarálag Íslands var stigið til himna. Ísland var komið í ruslflokk (e. junk). Ríkisstjórn og Seðlabanki höfðu fyrirgert öllu trausti. Okkur var kurteislega bent á að segja okkur til sveitar – fara í gjörgæslu hjá IMF. Fyrr yrði ekki við okkur talað. Þjóð sem svona var fyrir komið hefur ekki efni á að stæra sig af „íslensku leiðinni“. Gengishrunið lokaði svo dyrum skuldafangelsisins utan um einsemdina. Stökkbreyttar skuldir heimila og fyrirtækja, óðaverðbólga, ofurvextir og verðtrygging í þágu fjármagnseigenda, hafa hingað til séð um restina. Lausnir?Fyrir skömmu spurði þýskur blaðamaður Toomas Ilves, forseta Eistlands, hvers vegna Eistar sættu sig möglunarlaust við efnahagslegan megrunarkúr (launalækkun og niðurskurð félagslegra útgjalda), sem sendi Grikki trítilóða út í götuvirkin. „Í samanburði við nauðungarflutninga Stalíns kippum við okkur ekki upp við hversdaglega erfiðleika. Það er kannski erfiðara ef þú hefur vanist hinu ljúfa lífi of lengi,“ sagði hann og bætti við: „Við þraukuðum til þess að uppfylla skilyrði fyrir upptöku evrunnar. Með gengisfellingu hefðum við leitt allsherjar greiðsluþrot yfir millistéttina, sem er með húsnæðislánin sín í evrum. Við hefðum lagt vaxtarbrodd þjóðfélagsins í rúst“. Er þetta kannski það, sem menn meina með þessu tali um „íslensku leiðina“: Að leiða allsherjar gjaldþrot yfir millistéttina og að leggja vaxtarbrodd þjóðfélagsins í rúst? Kreppan í Eistlandi var hörð (meiri samdráttur VLF og hærra atvinnuleysi en á Íslandi), svo lengi sem hún varði. En hún var skammvinn. Innviðir þjóðfélagsins stóðust álagið, þ.m.t. gjaldmiðillinn. Hagvöxtur var 8,4% á fyrri helmingi þessa árs. „Erlend fjárfesting lætur ekki á sér standa, því að fjárfestar vita, að eignir þeirra verða ekki gengisfelldar,“ segir Ilves. En íslenska leiðin? Skuldavandinn er óleystur. Gjaldmiðilsvandinn er óleystur. Gjaldeyrishöftin eru framlengd og erlendar fjárfestingar þar með í biðstöðu. Hagvöxturinn tórir á veiku skari. Eistar leystu sinn vanda. Við frestum okkar. Er það íslenska leiðin? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Baldvin Hannibalsson Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson Skoðun Skoðun Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Náttúruminjasafn Íslands má sinna sýningahaldi! Hilmar J. Malmquist skrifar Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir skrifar Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar Skoðun Ísland hástökkvari í málefnum hinsegin fólks Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Sjá meira
Sumir hafa reynt að stæra sig af því, að Íslendingar hafi fundið séríslenska leið út úr hruninu. Þeir hafi einfaldlega neitað í þjóðaratkvæðagreiðslu að greiða skuldir einkabanka – óreiðumanna. Svo höfum við – ólíkt evruþjóðunum – getað gengisfellt okkur út úr vandanum og þar með komið útflutningsgreinum á skrið. Þetta tvennt er sagt skýra það, að við höfum náð betri árangri en aðrar þjóðir í að vinna bug á afleiðingum kreppunnar. Þegar betur er að gáð, reynast allar þessar fullyrðingar vera innistæðulitlar – satt að segja lítið annað en skrum og sjálfsblekking. Fyrsta fullyrðingin er endurómur af lýðskrumi forseta Íslands um, að með þjóðaratkvæði um Icesave hafi hann forðað þjóðinni frá því að borga skuldir eigenda Landsbankans. Nú er upplýst, að þrotabú LB eigi að öllum líkindum fyrir forgangskröfum. Þjóðaratkvæðagreiðslan snerist því um það eitt að endurreisa laskaðan orðstír forsetans, sem undirbýr sig nú undir fimmta kjörtímabilið á Bessastöðum. Dýr herkostnaður það. Icesave-deilan er enn óleyst, þrátt fyrir þessa sýndarmennsku. SkuldahalinnÍslendingar eru á fullu í – og verða um ókomin ár – að greiða skuldir óreiðumanna, eigenda og stjórnenda bankanna. Hæsti reikningurinn er reyndar fyrir gjaldþrot Seðlabankans. Sá næsti er kostnaður skattgreiðenda af því að „kaupa“ innlendar eignir þrotabúa bankanna (innistæður og útlánasöfn). Enn einn reikningurinn er fyrir gjaldþrot sparisjóðanna, annar fyrir Sjóvár-stuldinn, sá þriðji fyrir sveitarfélög á vonarvöl – og þannig mætti lengi telja út í það endalausa. Ríkið, sveitarfélögin, heimilin og fyrirtækin eru öll að sligast undan skuldabyrði, sem í mörgum tilvikum er þyngri en við verður ráðið. Og það var einmitt GENGISHRUNIÐ – svo fjarri því að vera lausn vandans – sem gerir skuldabyrðina óviðráðanlega. Gengisfelling er pólitísk ofbeldisaðgerð, sem þjónar þeim tilgangi að skera niður lífskjör almennings með verðhækkunum á lífsnauðsynjum. Í tilviki þeirra sem skulda framkallar gengisfelling stökkbreytingu á höfuðstól skuldar og greiðslubyrði. Þess vegna er fjórðungur heimila undir hamrinum. Þess vegna er meirihluti fyrirtækja „tæknilega gjaldþrota“ enn í dag. Þess vegna tórir hagvöxturinn á veiku skari. Þetta er sjálfur efnahagsvandi Íslendinga í hnotskurn. Að kalla þetta hina „séríslensku lausn“ flokkast annað hvort undir efnahagslegt ólæsi – eða bara illgirni af verstu sort. GetuleysiðÞað eina sem má heita séríslenskt við hrun Íslands árið 2008 er, að bankakerfið hrundi í rúst og gjaldmiðillinn fór sömu leið. Bankahrunið þýddi, að hinir erlendu lánardrottnar – þýsku bankarnir og allir hinir – sem höfðu grætt á tá og fingri í góðærinu af því að lána fjárglæframönnum – sátu uppi með stórtöp. Skuldir bankanna námu um nífaldri landsframleiðslu Íslands, þegar upp var staðið. Hin hliðin á þessari sömu mynt er, að ríkisstjórn Íslands og Seðlabanki gátu einfaldlega ekki – þótt það væri þeirra yfirlýsta stefna – komið bönkunum til bjargar. Það er meginmunurinn á írsku og íslensku leiðinni. Írska ríkisstjórnin álpaðist til að ábyrgjast skuldir bankanna. Íslensk stjórnvöld reyndu fram á seinustu stund að gera slíkt hið sama en gátu það ekki, því að Ísland var þegar komið í greiðsluþrot. Þess vegna urðu hinir erlendu lánardrottnar að taka sinn (verðskuldaða) skell af Íslandi. Ísland var einfaldlega greiðsluþrota: Erlendur gjaldeyrir var uppurinn; lánstraustið var þrotið; lánamarkaðir voru lokaðir; skuldatryggingarálag Íslands var stigið til himna. Ísland var komið í ruslflokk (e. junk). Ríkisstjórn og Seðlabanki höfðu fyrirgert öllu trausti. Okkur var kurteislega bent á að segja okkur til sveitar – fara í gjörgæslu hjá IMF. Fyrr yrði ekki við okkur talað. Þjóð sem svona var fyrir komið hefur ekki efni á að stæra sig af „íslensku leiðinni“. Gengishrunið lokaði svo dyrum skuldafangelsisins utan um einsemdina. Stökkbreyttar skuldir heimila og fyrirtækja, óðaverðbólga, ofurvextir og verðtrygging í þágu fjármagnseigenda, hafa hingað til séð um restina. Lausnir?Fyrir skömmu spurði þýskur blaðamaður Toomas Ilves, forseta Eistlands, hvers vegna Eistar sættu sig möglunarlaust við efnahagslegan megrunarkúr (launalækkun og niðurskurð félagslegra útgjalda), sem sendi Grikki trítilóða út í götuvirkin. „Í samanburði við nauðungarflutninga Stalíns kippum við okkur ekki upp við hversdaglega erfiðleika. Það er kannski erfiðara ef þú hefur vanist hinu ljúfa lífi of lengi,“ sagði hann og bætti við: „Við þraukuðum til þess að uppfylla skilyrði fyrir upptöku evrunnar. Með gengisfellingu hefðum við leitt allsherjar greiðsluþrot yfir millistéttina, sem er með húsnæðislánin sín í evrum. Við hefðum lagt vaxtarbrodd þjóðfélagsins í rúst“. Er þetta kannski það, sem menn meina með þessu tali um „íslensku leiðina“: Að leiða allsherjar gjaldþrot yfir millistéttina og að leggja vaxtarbrodd þjóðfélagsins í rúst? Kreppan í Eistlandi var hörð (meiri samdráttur VLF og hærra atvinnuleysi en á Íslandi), svo lengi sem hún varði. En hún var skammvinn. Innviðir þjóðfélagsins stóðust álagið, þ.m.t. gjaldmiðillinn. Hagvöxtur var 8,4% á fyrri helmingi þessa árs. „Erlend fjárfesting lætur ekki á sér standa, því að fjárfestar vita, að eignir þeirra verða ekki gengisfelldar,“ segir Ilves. En íslenska leiðin? Skuldavandinn er óleystur. Gjaldmiðilsvandinn er óleystur. Gjaldeyrishöftin eru framlengd og erlendar fjárfestingar þar með í biðstöðu. Hagvöxturinn tórir á veiku skari. Eistar leystu sinn vanda. Við frestum okkar. Er það íslenska leiðin?
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar
Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar