Breyttar matarvenjur Íslendinga: Unnar kjötvörur og soðnar kartöflur að hverfa úr matarmenningunni Elísabet Hanna skrifar 2. október 2022 11:30 Nanna Rögnvaldardóttir hefur gefið út tuttugu og þrjár matreiðslubækur yfir ævina. Vísir. Matarvenjur Íslendinga hafa breyst töluvert síðustu áratugi eða síðan fiskbúðingur og fiskibollur í dós voru dags daglega á borðum. Rithöfundurinn og matarunnandinn Nanna Rögnvaldardóttir hefur fylgst vel með þeirri þróun sem hefur átt sér stað. Nanna hefur gefið út tuttugu og þrjár matreiðslubækur í gegnum ævina og heldur úti Facebook síðunni Matur fortíðarinnar. Fyrsta bókin sem Nanna gaf út um mat og matargerð var bókin Matarást. Hún kom út árið 1998 og var ríflega sjö hundruð blaðsíður. Meiri breytingar síðustu áratugi en á öðrum tímabilum sögunnar Nanna segir matarvenjur Íslendinga hafa breyst gríðarlega síðustu áratugi og jafnvel meira en nokkurt annað tímabil í sögunni. „Þegar var að skrifa matarást, það er rétt fyrir aldamót, þá var ekki til íslenskt nafn á rucola eða arugula. Fimm árum seinna þá fletti maður varla matreiðslubók eða blaði án þess að það væri uppskrift með klettasalati. Þetta birtist bara allt í einu,“ segir hún. Hún segir klettasalatið hafa birst skyndilega.Getty/Arx0nt Fjölbreytilegri matur í dag Nanna segir matinn í dag vera orðinn fjölbreytilegri og að gott aðgengi sé að tilbúnum vörum eins og sósum í krukkum. Hún segir pasta, pítsur og austurlenskan mat vera orðinn hluti af matarvenjum Íslendinga. Hún segir aðgengi að matvælum fyrir mataræði líkt og grænkera einnig vera orðið mun aðgengilegra. Hún segir að í gamla daga hafi verið mun meira um unnar kjötvörur. „Það var gjarnan eitthvað fljótlegt eins og fiskbúðingur, fiskibollur, bjúgu, pylsur og eitthvað svoleiðis,“ segir hún um það sem boðið var upp á. Nanna segir mat sem tók lengri tíma en krafðist ekki mikillar fyrirhafnar einnig hafa verið vinsælan eins og kjöt í karrý og plokkfiskur. Sjálf segir hún kjöt í karrý alltaf hafa verið í sérstöku uppáhaldi. Skjáskot af Facebook síðu Nönnu, Matur fortíðarinnar þar sem rætt er um fiskibollur í dós.Skjáskot Neysla á kartöflum hefur minnkað Fyrir nokkrum áratugum segir hún kartöflur hafa fylgt hverri máltíð sem borin var fram. „Það mátti ekki sleppa kartöflunum. Ég hef þekkt fullt af fólki sem getur ekki hugsað sér að borða mat án þess að hafa kartöflur með, fólk af eldri kynslóðinni, alveg sama hvað það var,“ segir hún. Yngra fólkið telur Nanna ekki jafn sólgið í kartöflur nema um sé að ræða franskar og segir neyslu soðinna kartaflna hafa minnkað. Hún segir neyslu á kartöflum hafa minnkað með árunum nema um sé að ræða frankar kartöflur.Getty/Fernanda Carneiro / EyeEm Það var alltaf tvírétta Hún segir það stundum gleymast að flestar kvöldmáltíðir í kringum 1975 hafi verið tvírétta. Þá hafi verið boðið upp á mat og þar á eftir hafi fylgt grautur eða súpa. „Það voru allskonar grautar. Grjónagrautar, ávaxtagrautar, rabbabaragrautar og fleira svo voru súpur auðvitað líka. Kakósúpa, makkarónusúpa og hitt og þetta, þetta var stór hluti af máltíðinni og mörgum fannst ekki vera matur nema væri tvíréttað,“ segir hún um þá hefð. Hunangsrúlluterta var uppáhaldi hjá Nönnu.Matur fortíðarinnar. Telur næringargildi ekki ólíkt Aðspurð um næringargildi í máltíðum fyrir nokkrum áratugum og í dag telur hún muninn ekki vera gríðarlegan. „Þessi matur sem ég ólst upp við, hann var mun orkuríkari, það var meiri fita í honum það var í sumum tilvikum meiri sykur en ekkert endilega. Það var miklu minna af grænmeti og þess háttar en hann var ekkert óhollur,“ segir Nanna um mat fortíðarinnar. Hún segir vera meira af ávöxtum og grænmeti í dag hjá flestum en þó ekki öllum. Einnig segir hún vera meiri kolvetni í til dæmis pítsum og pastaréttum sem eru algengir réttir í dag. „Við erum ekki lengur að borða graut í eftirmat á hverjum degi og strá sykri yfir hann en sykurinn hann er í alveg sama magni, það er bara falið núna í sætum mjólkurvörum og öllu mögulegu slíku,“ segir Nanna. Hún segir sykur vera faldari í matvælum í dag en í gamla daga þegar honum var stráð yfir til dæmis grauta.Getty/ Thodsaphol Tamklang / EyeEm Avocado var ekki til Nanna segir lárperur til dæmis ekki hafa verið algengar hér á landi fyrir nokkrum áratugum: „Það hafði enginn heyrt nefnt. Nei. Avocado var ekki til. Og margir ávextir og grænmetistegundir sem er mjög algengt núna sem bara sást aldrei.“ Hún segir matarvenjur í dag þó ekki vera slæmar: „Það er margt af þessu gífurlega vinnusparandi og ég myndi ekki vilja lifa sama lífi og ömmur mínar að þessu leyti og hafa ekki öll þessi nútímaþægindi.“ Fiskmeti í dós á enn dygga aðdáendur Þegar Ora var stofnað árið 1952 voru mest seldu vörurnar fiskbúðingur, fiskibollur í dós og grænar baunir. Grænu baunirnar eru þar enn fremstar í flokki en dregið hefur úr sölu á fiskmeti í dós. Marta B. Marteinsdóttir vörumerkjastjóri Ora segir uppsveiflu hafa komið í sölu á matvælum í niðursuðudósum í heimsfaraldrinum. Mynd frá starfsemi Ora fyrir nokkrum áratugum síðan.Ora Marta segir fiskmeti í niðursuðudósum þó enn eiga dygga aðdáendur: „Það eru enn þá tryggir kúnnar sem eru að færa þetta niður í ættliði.“ Ora svaraði kalli þeirra kúnna með sérstakri sjötíu ára afmælisútgáfu af fiskibollum í dós í bleikri- og karrýsósu. Matur Tengdar fréttir Kindabjúgu slá í gegn á tímum Covid-19 Kindabjúgu er sá matur, sem Íslendingar virðast vera hrifnast af nú þegar kórónaveiran gengur yfir samkvæmt upplýsingum frá forstjóra Sláturfélags Suðurlands. 4. apríl 2020 12:30 Matarvenjur barna og sóun Uppeldi barna er mikil áskorun fyrir alla sem að því verkefni koma og er um margt að hugsa í því samhengi. 18. júlí 2019 08:30 Draumur í dós Dósamatur varð um skeið að stöðutákni og efnafólk kepptist við að kaupa hvers kyns niðursoðnar kræsingar, þegar nýjabrumið hvarf urðu niðursoðnu matvælin á ný fæða hermanna og sjómanna í langsiglingum. Á þessu fyrsta tímabili ráku menn sig líka illilega á takmarkaða efnafræðikunnáttu sína, því dósum var yfirleitt lokað með blýblöndu og komu upp ýmis dæmi blýeitrunar sem rekja hefði mátt til niðursuðudósa. 23. október 2016 10:00 Mest lesið Myndaveisla: Patrik fagnaði PBT 2.0 með tónlistarveislu við höfnina Tónlist Hefur ekki hugmynd um hvað tekur nú við Lífið „Þetta er enginn helvítis félagskvíði, það bara þolir mig enginn“ Áskorun Gæti orðið að Gísla á Uppsölum ef hún ögrar sér ekki Lífið Vandamálið við fætur, þeir eru í laginu eins og fætur Lífið samstarf Einn handritshöfunda Simpsons á Íslandi Lífið Greta Salóme og Elvar eiga von á sínu öðru barni Lífið Hækkandi sól, sumarfrí og Bríet á bossanum Lífið Grínaðist með yfirlið Binna í Köben Lífið Fólk ofmeti sína eigin þekkingu á næringu Lífið Fleiri fréttir Einn handritshöfunda Simpsons á Íslandi Hefur ekki hugmynd um hvað tekur nú við Greta Salóme og Elvar eiga von á sínu öðru barni Grínaðist með yfirlið Binna í Köben Kennari hljóp til þegar Sushi læstist inni eftir skólaslit Hækkandi sól, sumarfrí og Bríet á bossanum Fólk ofmeti sína eigin þekkingu á næringu Annie Mist og Frederik nefna soninn Þurfum að vera tilbúin að deyja á hverjum degi Bjarni og Katrín selja 350 milljóna króna einbýli í Garðabæ Myndaveisla: Eliza og Lilja Alfreðs í afmæli Karls Bretakonungs Krakkatían: Landsliðið, eldgos og nýr forseti „Ég hef aldrei horft á mig sem fórnarlamb“ Tómas hitti sofandi hjartaskurðlækninn Fréttatía vikunnar: Nýr forseti, meindýr og þingið Gæti orðið að Gísla á Uppsölum ef hún ögrar sér ekki Eigendur Akureyri Backpackers selja höllina Frikki Dór reyndi að slá Íslandsmet Fékk sér þrjú húðflúr í andlitið Foreldrum hætti til að setja pressu á börn sín Gaman að gefa þeim sviðið sem ekki eru oft þar Stofnaði íþróttavörumerki tvítug Sumarlegir og dísætir jarðaberjapinnar að hætti Kristu Fjölgar í fjölskyldu Bjarna Ben Ljótur skúr í miðbænum nú lítið glæsihús Gummi Marteins selur glæsihús í Garðabæ Hrekkjalómur kroppar slaufuna af ókyngreindum salernum Kjartan Henry og Helga selja í Vesturbænum Fyndnustu gæludýramyndir ársins sem unnu til verðlauna Hjörtun stækkuðu hjá Benna Brynleifs og Evu Sjá meira
Nanna hefur gefið út tuttugu og þrjár matreiðslubækur í gegnum ævina og heldur úti Facebook síðunni Matur fortíðarinnar. Fyrsta bókin sem Nanna gaf út um mat og matargerð var bókin Matarást. Hún kom út árið 1998 og var ríflega sjö hundruð blaðsíður. Meiri breytingar síðustu áratugi en á öðrum tímabilum sögunnar Nanna segir matarvenjur Íslendinga hafa breyst gríðarlega síðustu áratugi og jafnvel meira en nokkurt annað tímabil í sögunni. „Þegar var að skrifa matarást, það er rétt fyrir aldamót, þá var ekki til íslenskt nafn á rucola eða arugula. Fimm árum seinna þá fletti maður varla matreiðslubók eða blaði án þess að það væri uppskrift með klettasalati. Þetta birtist bara allt í einu,“ segir hún. Hún segir klettasalatið hafa birst skyndilega.Getty/Arx0nt Fjölbreytilegri matur í dag Nanna segir matinn í dag vera orðinn fjölbreytilegri og að gott aðgengi sé að tilbúnum vörum eins og sósum í krukkum. Hún segir pasta, pítsur og austurlenskan mat vera orðinn hluti af matarvenjum Íslendinga. Hún segir aðgengi að matvælum fyrir mataræði líkt og grænkera einnig vera orðið mun aðgengilegra. Hún segir að í gamla daga hafi verið mun meira um unnar kjötvörur. „Það var gjarnan eitthvað fljótlegt eins og fiskbúðingur, fiskibollur, bjúgu, pylsur og eitthvað svoleiðis,“ segir hún um það sem boðið var upp á. Nanna segir mat sem tók lengri tíma en krafðist ekki mikillar fyrirhafnar einnig hafa verið vinsælan eins og kjöt í karrý og plokkfiskur. Sjálf segir hún kjöt í karrý alltaf hafa verið í sérstöku uppáhaldi. Skjáskot af Facebook síðu Nönnu, Matur fortíðarinnar þar sem rætt er um fiskibollur í dós.Skjáskot Neysla á kartöflum hefur minnkað Fyrir nokkrum áratugum segir hún kartöflur hafa fylgt hverri máltíð sem borin var fram. „Það mátti ekki sleppa kartöflunum. Ég hef þekkt fullt af fólki sem getur ekki hugsað sér að borða mat án þess að hafa kartöflur með, fólk af eldri kynslóðinni, alveg sama hvað það var,“ segir hún. Yngra fólkið telur Nanna ekki jafn sólgið í kartöflur nema um sé að ræða franskar og segir neyslu soðinna kartaflna hafa minnkað. Hún segir neyslu á kartöflum hafa minnkað með árunum nema um sé að ræða frankar kartöflur.Getty/Fernanda Carneiro / EyeEm Það var alltaf tvírétta Hún segir það stundum gleymast að flestar kvöldmáltíðir í kringum 1975 hafi verið tvírétta. Þá hafi verið boðið upp á mat og þar á eftir hafi fylgt grautur eða súpa. „Það voru allskonar grautar. Grjónagrautar, ávaxtagrautar, rabbabaragrautar og fleira svo voru súpur auðvitað líka. Kakósúpa, makkarónusúpa og hitt og þetta, þetta var stór hluti af máltíðinni og mörgum fannst ekki vera matur nema væri tvíréttað,“ segir hún um þá hefð. Hunangsrúlluterta var uppáhaldi hjá Nönnu.Matur fortíðarinnar. Telur næringargildi ekki ólíkt Aðspurð um næringargildi í máltíðum fyrir nokkrum áratugum og í dag telur hún muninn ekki vera gríðarlegan. „Þessi matur sem ég ólst upp við, hann var mun orkuríkari, það var meiri fita í honum það var í sumum tilvikum meiri sykur en ekkert endilega. Það var miklu minna af grænmeti og þess háttar en hann var ekkert óhollur,“ segir Nanna um mat fortíðarinnar. Hún segir vera meira af ávöxtum og grænmeti í dag hjá flestum en þó ekki öllum. Einnig segir hún vera meiri kolvetni í til dæmis pítsum og pastaréttum sem eru algengir réttir í dag. „Við erum ekki lengur að borða graut í eftirmat á hverjum degi og strá sykri yfir hann en sykurinn hann er í alveg sama magni, það er bara falið núna í sætum mjólkurvörum og öllu mögulegu slíku,“ segir Nanna. Hún segir sykur vera faldari í matvælum í dag en í gamla daga þegar honum var stráð yfir til dæmis grauta.Getty/ Thodsaphol Tamklang / EyeEm Avocado var ekki til Nanna segir lárperur til dæmis ekki hafa verið algengar hér á landi fyrir nokkrum áratugum: „Það hafði enginn heyrt nefnt. Nei. Avocado var ekki til. Og margir ávextir og grænmetistegundir sem er mjög algengt núna sem bara sást aldrei.“ Hún segir matarvenjur í dag þó ekki vera slæmar: „Það er margt af þessu gífurlega vinnusparandi og ég myndi ekki vilja lifa sama lífi og ömmur mínar að þessu leyti og hafa ekki öll þessi nútímaþægindi.“ Fiskmeti í dós á enn dygga aðdáendur Þegar Ora var stofnað árið 1952 voru mest seldu vörurnar fiskbúðingur, fiskibollur í dós og grænar baunir. Grænu baunirnar eru þar enn fremstar í flokki en dregið hefur úr sölu á fiskmeti í dós. Marta B. Marteinsdóttir vörumerkjastjóri Ora segir uppsveiflu hafa komið í sölu á matvælum í niðursuðudósum í heimsfaraldrinum. Mynd frá starfsemi Ora fyrir nokkrum áratugum síðan.Ora Marta segir fiskmeti í niðursuðudósum þó enn eiga dygga aðdáendur: „Það eru enn þá tryggir kúnnar sem eru að færa þetta niður í ættliði.“ Ora svaraði kalli þeirra kúnna með sérstakri sjötíu ára afmælisútgáfu af fiskibollum í dós í bleikri- og karrýsósu.
Matur Tengdar fréttir Kindabjúgu slá í gegn á tímum Covid-19 Kindabjúgu er sá matur, sem Íslendingar virðast vera hrifnast af nú þegar kórónaveiran gengur yfir samkvæmt upplýsingum frá forstjóra Sláturfélags Suðurlands. 4. apríl 2020 12:30 Matarvenjur barna og sóun Uppeldi barna er mikil áskorun fyrir alla sem að því verkefni koma og er um margt að hugsa í því samhengi. 18. júlí 2019 08:30 Draumur í dós Dósamatur varð um skeið að stöðutákni og efnafólk kepptist við að kaupa hvers kyns niðursoðnar kræsingar, þegar nýjabrumið hvarf urðu niðursoðnu matvælin á ný fæða hermanna og sjómanna í langsiglingum. Á þessu fyrsta tímabili ráku menn sig líka illilega á takmarkaða efnafræðikunnáttu sína, því dósum var yfirleitt lokað með blýblöndu og komu upp ýmis dæmi blýeitrunar sem rekja hefði mátt til niðursuðudósa. 23. október 2016 10:00 Mest lesið Myndaveisla: Patrik fagnaði PBT 2.0 með tónlistarveislu við höfnina Tónlist Hefur ekki hugmynd um hvað tekur nú við Lífið „Þetta er enginn helvítis félagskvíði, það bara þolir mig enginn“ Áskorun Gæti orðið að Gísla á Uppsölum ef hún ögrar sér ekki Lífið Vandamálið við fætur, þeir eru í laginu eins og fætur Lífið samstarf Einn handritshöfunda Simpsons á Íslandi Lífið Greta Salóme og Elvar eiga von á sínu öðru barni Lífið Hækkandi sól, sumarfrí og Bríet á bossanum Lífið Grínaðist með yfirlið Binna í Köben Lífið Fólk ofmeti sína eigin þekkingu á næringu Lífið Fleiri fréttir Einn handritshöfunda Simpsons á Íslandi Hefur ekki hugmynd um hvað tekur nú við Greta Salóme og Elvar eiga von á sínu öðru barni Grínaðist með yfirlið Binna í Köben Kennari hljóp til þegar Sushi læstist inni eftir skólaslit Hækkandi sól, sumarfrí og Bríet á bossanum Fólk ofmeti sína eigin þekkingu á næringu Annie Mist og Frederik nefna soninn Þurfum að vera tilbúin að deyja á hverjum degi Bjarni og Katrín selja 350 milljóna króna einbýli í Garðabæ Myndaveisla: Eliza og Lilja Alfreðs í afmæli Karls Bretakonungs Krakkatían: Landsliðið, eldgos og nýr forseti „Ég hef aldrei horft á mig sem fórnarlamb“ Tómas hitti sofandi hjartaskurðlækninn Fréttatía vikunnar: Nýr forseti, meindýr og þingið Gæti orðið að Gísla á Uppsölum ef hún ögrar sér ekki Eigendur Akureyri Backpackers selja höllina Frikki Dór reyndi að slá Íslandsmet Fékk sér þrjú húðflúr í andlitið Foreldrum hætti til að setja pressu á börn sín Gaman að gefa þeim sviðið sem ekki eru oft þar Stofnaði íþróttavörumerki tvítug Sumarlegir og dísætir jarðaberjapinnar að hætti Kristu Fjölgar í fjölskyldu Bjarna Ben Ljótur skúr í miðbænum nú lítið glæsihús Gummi Marteins selur glæsihús í Garðabæ Hrekkjalómur kroppar slaufuna af ókyngreindum salernum Kjartan Henry og Helga selja í Vesturbænum Fyndnustu gæludýramyndir ársins sem unnu til verðlauna Hjörtun stækkuðu hjá Benna Brynleifs og Evu Sjá meira
Kindabjúgu slá í gegn á tímum Covid-19 Kindabjúgu er sá matur, sem Íslendingar virðast vera hrifnast af nú þegar kórónaveiran gengur yfir samkvæmt upplýsingum frá forstjóra Sláturfélags Suðurlands. 4. apríl 2020 12:30
Matarvenjur barna og sóun Uppeldi barna er mikil áskorun fyrir alla sem að því verkefni koma og er um margt að hugsa í því samhengi. 18. júlí 2019 08:30
Draumur í dós Dósamatur varð um skeið að stöðutákni og efnafólk kepptist við að kaupa hvers kyns niðursoðnar kræsingar, þegar nýjabrumið hvarf urðu niðursoðnu matvælin á ný fæða hermanna og sjómanna í langsiglingum. Á þessu fyrsta tímabili ráku menn sig líka illilega á takmarkaða efnafræðikunnáttu sína, því dósum var yfirleitt lokað með blýblöndu og komu upp ýmis dæmi blýeitrunar sem rekja hefði mátt til niðursuðudósa. 23. október 2016 10:00