Ný lög um almannatryggingar verða dýr

Starf þingnefndar sem vinnur að heildarendurskoðun almannatryggingakerfisins er langt komin. Pétur H. Blöndal, formaður nefndarinnar, segir smáhlé hafa orðið á störfum hennar, en vinna haldi áfram á vettvangi hennar eftir páska.

Pétur segist hins vegar ekki treysta sér til að lofa því að lög um nýtt almannatryggingakerfi verði tekið til umræðu núna á vorþinginu. „Þetta er ansi viðamikið verk og mikill kostnaður sem fylgir þessu.“ Núna sitji tryggingastærðfræðingur við að reikna út kostnaðinn sem fylgi þeim breytingum sem fyrirséð sé að nefndin leggi til.

Meginkostnaðurinn fylgi hins vegar öðrum þáttum en snúi til dæmis að Virk starfsendurhæfingarsjóði og slíkum úrræðum. „Í heildarendurskoðun almannatryggingakerfisins eru margir þættir. Eitt er til dæmis veruleg einföldun kerfisins,“ segir Pétur.

Þannig þurfi til dæmis að endurskoða vinnulag í kring um framfærsluuppbót sem tekin var inn í kerfið 2008 rétt fyrir hrun og svo lagfærð í lögunum 2009.

Við breytinguna hafi tekjur þeirra sem lægstar höfðu bæturnar batnað um allt að fimmtung, en á móti hafi svo komið skerðing á tekjum þeirra sem voru betur settir og nutu einnig annarra lífeyrisgreiðslna. Þarna hafi orðið til mikil óánægja. 

„En niðurstaða nefndarinnar er að lífeyrisþegar hafi farið allra hópa best í gegn um hrunið, þrátt fyrir að umræðan sé einhver allt, allt önnur. En um leið skekkti framfærsluuppbótin allt kerfið og gerði það mjög óréttlátt.“ Því fylgi mikill kostnaður að vinda ofan af þessu.

Þá segir Pétur vinnu nefndarinnar miða að því að horfið verði frá kerfi örorkumats og tekið upp starfsgetumat í staðinn. „En forsenda fyrir því er að yfirleitt sé hægt að endurhæfa fólk.“

Þar sé hins vegar til mikils að vinna eins og komið hafi fram í tölum um fjölgun fólks sem þiggur örorkubætur. Þannig hafa forsvarsmenn Virk og samtaka á vinnumarkaði bent á að árlega hverfi nú 12 til 15 hundruð manns af vinnumarkaði vegna örorku. Það séu fleiri en nemi náttúrulegri fjölgun á vinnumarkaði.

Pétur segir nefndina sem hann stýrir vera þriðju þingnefndina sem fjallar um starfsgetumatið. Um sé að ræða þverpólitíska nefnd sem ætlað sé að finna lausnir áður en lagt verður í gerð frumvarps. „En það er búið að vinna ansi mikið í þá veru.“

Áherslurnar aðrar í starfsgetumati

Í kynningu velferðarráðuneytisins frá 2012 á hugmyndum sem þá voru uppi um endurskoðun á lögum um almannatryggingar kemur fram að þegar starfsgetumat kemur í stað örorkumats sé lögð áhersla á getu fólks til að vinna fremur en vangetu.

Þá segir á vef Virk starfsendurhæfingarsjóðs að starfsgetumat sé heildrænt mat sem meti færni einstaklingsins út frá líkamlegum, andlegum og félagslegum forsendum til að taka virkan þátt í samfélaginu. „Það metur styrkleika og hindranir einstaklingsins með tilliti til atvinnuþátttöku og getu hans til að afla sér tekna.“

Lögð sé áhersla á að virkja einstaklinginn, bjóða honum fljótt einstaklingsmiðaða endurhæfingu og fjarlægja vinnuletjandi farartálma. „Litið er á starfsgetumat sem eitt órofa ferli mats annars vegar og virkniaukandi aðgerða og/eða starfsendurhæfingar og meðferðar hins vegar.“