Undir allri steinsteypunni - Ræða Gyrðis Elíassonar í heild sinni 4. nóvember 2011 16:00 Gyrðir Elíasson Tók við bókmenntaverðlaunum Norðurlandaráðs í Kaupmannahöfn á miðvikudag, fyrstur Íslendinga síðan Einar Már Guðnmundsson hlaut verðlaunin fyrir Engla alheimsins 1995. Mynd/Johannes Jansson/norden.org Gyrðir Elíasson rithöfundur veitti bókmenntaverðlaunum Norðurlandaráðs viðtöku í Kaupmannahöfn á miðvikudagskvöld. Fréttablaðið og Vísir birta hér þakkarræðu hans. Háttvirta samkoma. Aldrei hefði mig grunað, þegar ég var unglingur að lesa Klakahöllina eftir Tarjei Vesaas og Vonin blíð eftir William Heinesen, að ég ætti eftir að standa hér í sömu sporum og þeir og aðrir ágætir höfundar sem hafa hlotið þessi verðlaun. Ég held að enginn höfundur skrifi til þess að vinna til verðlauna. Flestir skrifa líklega meðvitað eða ómeðvitað eftir mottói Ralphs Waldo Emerson, að það að hafa unnið verkið séu næg verðlaun í sjálfu sér. Hvað sem því líður er það með gleði sem ég tek við þessum verðlaunum hér í dag. Starf rithöfundarins er einmanalegt. Áratug eftir áratug situr hann einn og reynir að grafa upp úr eigin huga eitthvað sem honum finnst endilega að þurfi að komast á blað, og það getur stundum verið erfitt fyrir hann að telja sér sífellt trú um að það sem hann er að gera skipti í raun og veru einhverju máli fyrir aðra en hann sjálfan. Ég held ég geti sagt með nokkurri vissu að í bernsku minni hafi það verið nokkrar skandinavískar skáldkonur sem vöktu með mér hálfdulda löngun til að skrifa. Selma Lagerlöf, Tove Jansson, Anne Cath-Vestly, Maria Gripe, Astrid Lindgren og Sigrid Undset. Mögulega ásamt hinum óþekktu höfundum Íslendingasagna, og þá sérstaklega Grettissögu, sem varð mér hugleiknari en aðrar sögur vegna þess að ég ólst upp í Skagafirði, á Norður-Íslandi, þar sem Grettissaga gerist að stórum hluta. Það voru þó kannski íslenskar þjóðsögur umfram allt sem kveiktu í mér. Nokkru síðar kom Knut Hamsun til skjalanna, og kynni mín af honum hafa líklega ráðið úrslitaáhrifum um þá stefnu sem ég tók. Annars er fróðlegt að hugsa um hvað það er sem raunverulega veldur áhrifum þegar rithöfundastarfið er annars vegar, eða starf listamanna yfirleitt. List er ekki það eina sem hefur áhrif á mótun listamanns. Ég held að í því ljósi megi skilja hin frægu ummæli Halldórs Laxness um ömmuna sem sé nauðsynleg hverjum rithöfundi. Hann átti ekki aðeins við að þannig sé miðlað sagnaarfi fornra tíma, heldur að það sé fólkið sem stendur næst viðkomandi einstaklingi sem mótar hann, jafnvel umfram allt annað. Auðvitað verður þó enginn rithöfundur án þess að lesa bækur, og það mikið af þeim. Mark Twain sagði einhvern tíma að hann hefði engan áhuga á höfundum sem hefðu skrifað fleiri bækur en þeir hefðu lesið. En allt lífið verkar á þann sem hefur óljósan grun um að hann eigi eftir að feta svokallaða „listabraut“. Samlíf við land og náttúru, fólk og dýr, er jafnmikilvægt og sú menntun sem borgarsamfélög nútímans bjóða upp á, og reyndar byggir öll sönn menntun á þessu, þegar grannt er skoðað, enn þann dag í dag. Þegar sú stund rennur upp að borgarsamfélögin hafa að fullu gleymt uppruna sínum, er voðinn vís. Undir allri steinsteypunni er ennþá mold. Ég vona að heimur tækni og svokallaðra framfara muni aldrei yfirskyggja til fulls það lífsmagn sem skáldskapurinn býr yfir, lífsmagn sem er skylt sjálfri jörðinni. Ég þakka fyrir mig. Menning Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið „Breiðholt mesta fátæktargildra landsins“ Innlent Tíu sektaðir vegna notkunar nagladekkja Innlent Sigríði þykir ólíklegt að hún nái undirskriftum Innlent Spaðar Rauðu myllunnar hrundu til jarðar í nótt Erlent Tveir létust í banaslysi í Eyjafirði Innlent Segir borgarstjóra óttalegan vettling Innlent Sánchez íhugar að segja af sér vegna meintrar spillingar Erlent Skipulögðu árásir í Þýskalandi og víðar í nafni ISKP Erlent Eiríkur og Bjarni takast á um nefnd um íslenska tungu Innlent „Dapurlegt“ að andstæðingar bólusetninga hafi svo mikil áhrif Innlent Fleiri fréttir Kólnar á öllu landinu eftir óvenjugóðan fyrsta sumardag „Ákveðnar efasemdir um ákveðna þætti“ Fimm teravött af orku og 20 milljarðar í samgöngur Seltjarnarnesbær gengur frá sölu á Safnatröð Sigríði þykir ólíklegt að hún nái undirskriftum Umdeilt frumvarp, íslenskan og sumarveðrið Eiríkur og Bjarni takast á um nefnd um íslenska tungu Ræða mest málefni íslenskunnar á fundum enskumælandi ráðs Tíu sektaðir vegna notkunar nagladekkja „Breiðholt mesta fátæktargildra landsins“ Segir borgarstjóra óttalegan vettling Vilja taka upp auðlindagjald að hætti Norðmanna „Dapurlegt“ að andstæðingar bólusetninga hafi svo mikil áhrif Stefnir í sólríkan og hlýjan sumardag fyrsta víða um land Eigendur sjókvíaeldis þurfa ekki að greiða auðlindagjald Tveir létust í banaslysi í Eyjafirði Veturinn sá kaldasti síðan 1999 Vill rjúfa framkvæmdastopp í orkumálum Kári Stefánsson, ákall um vaxtalækkun og hinsegin list Skemmtiferðaskip um tíu metrum frá strandi við Viðey Kínversk ferðaskrifstofa mátti sín lítils gegn TM Komu litlum fiskibáti til bjargar Þyrlan í loftið vegna slasaðs vélsleðamanns Ætlaði að koma upp um barnaníðing en lenti í klóm hans Alvarlegt umferðarslys í Eyjafirði Segir lág laun leikskólakennara mýtu Alltof mörg börn misstu af bólusetningu við mislingum Leyfisveitingin ekki brot á EES-samningnum Með 19 þúsund MDMA-töflur í ferðatöskunni Hafi líka reynt að bana eldri syni sínum Sjá meira
Gyrðir Elíasson rithöfundur veitti bókmenntaverðlaunum Norðurlandaráðs viðtöku í Kaupmannahöfn á miðvikudagskvöld. Fréttablaðið og Vísir birta hér þakkarræðu hans. Háttvirta samkoma. Aldrei hefði mig grunað, þegar ég var unglingur að lesa Klakahöllina eftir Tarjei Vesaas og Vonin blíð eftir William Heinesen, að ég ætti eftir að standa hér í sömu sporum og þeir og aðrir ágætir höfundar sem hafa hlotið þessi verðlaun. Ég held að enginn höfundur skrifi til þess að vinna til verðlauna. Flestir skrifa líklega meðvitað eða ómeðvitað eftir mottói Ralphs Waldo Emerson, að það að hafa unnið verkið séu næg verðlaun í sjálfu sér. Hvað sem því líður er það með gleði sem ég tek við þessum verðlaunum hér í dag. Starf rithöfundarins er einmanalegt. Áratug eftir áratug situr hann einn og reynir að grafa upp úr eigin huga eitthvað sem honum finnst endilega að þurfi að komast á blað, og það getur stundum verið erfitt fyrir hann að telja sér sífellt trú um að það sem hann er að gera skipti í raun og veru einhverju máli fyrir aðra en hann sjálfan. Ég held ég geti sagt með nokkurri vissu að í bernsku minni hafi það verið nokkrar skandinavískar skáldkonur sem vöktu með mér hálfdulda löngun til að skrifa. Selma Lagerlöf, Tove Jansson, Anne Cath-Vestly, Maria Gripe, Astrid Lindgren og Sigrid Undset. Mögulega ásamt hinum óþekktu höfundum Íslendingasagna, og þá sérstaklega Grettissögu, sem varð mér hugleiknari en aðrar sögur vegna þess að ég ólst upp í Skagafirði, á Norður-Íslandi, þar sem Grettissaga gerist að stórum hluta. Það voru þó kannski íslenskar þjóðsögur umfram allt sem kveiktu í mér. Nokkru síðar kom Knut Hamsun til skjalanna, og kynni mín af honum hafa líklega ráðið úrslitaáhrifum um þá stefnu sem ég tók. Annars er fróðlegt að hugsa um hvað það er sem raunverulega veldur áhrifum þegar rithöfundastarfið er annars vegar, eða starf listamanna yfirleitt. List er ekki það eina sem hefur áhrif á mótun listamanns. Ég held að í því ljósi megi skilja hin frægu ummæli Halldórs Laxness um ömmuna sem sé nauðsynleg hverjum rithöfundi. Hann átti ekki aðeins við að þannig sé miðlað sagnaarfi fornra tíma, heldur að það sé fólkið sem stendur næst viðkomandi einstaklingi sem mótar hann, jafnvel umfram allt annað. Auðvitað verður þó enginn rithöfundur án þess að lesa bækur, og það mikið af þeim. Mark Twain sagði einhvern tíma að hann hefði engan áhuga á höfundum sem hefðu skrifað fleiri bækur en þeir hefðu lesið. En allt lífið verkar á þann sem hefur óljósan grun um að hann eigi eftir að feta svokallaða „listabraut“. Samlíf við land og náttúru, fólk og dýr, er jafnmikilvægt og sú menntun sem borgarsamfélög nútímans bjóða upp á, og reyndar byggir öll sönn menntun á þessu, þegar grannt er skoðað, enn þann dag í dag. Þegar sú stund rennur upp að borgarsamfélögin hafa að fullu gleymt uppruna sínum, er voðinn vís. Undir allri steinsteypunni er ennþá mold. Ég vona að heimur tækni og svokallaðra framfara muni aldrei yfirskyggja til fulls það lífsmagn sem skáldskapurinn býr yfir, lífsmagn sem er skylt sjálfri jörðinni. Ég þakka fyrir mig.
Menning Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið „Breiðholt mesta fátæktargildra landsins“ Innlent Tíu sektaðir vegna notkunar nagladekkja Innlent Sigríði þykir ólíklegt að hún nái undirskriftum Innlent Spaðar Rauðu myllunnar hrundu til jarðar í nótt Erlent Tveir létust í banaslysi í Eyjafirði Innlent Segir borgarstjóra óttalegan vettling Innlent Sánchez íhugar að segja af sér vegna meintrar spillingar Erlent Skipulögðu árásir í Þýskalandi og víðar í nafni ISKP Erlent Eiríkur og Bjarni takast á um nefnd um íslenska tungu Innlent „Dapurlegt“ að andstæðingar bólusetninga hafi svo mikil áhrif Innlent Fleiri fréttir Kólnar á öllu landinu eftir óvenjugóðan fyrsta sumardag „Ákveðnar efasemdir um ákveðna þætti“ Fimm teravött af orku og 20 milljarðar í samgöngur Seltjarnarnesbær gengur frá sölu á Safnatröð Sigríði þykir ólíklegt að hún nái undirskriftum Umdeilt frumvarp, íslenskan og sumarveðrið Eiríkur og Bjarni takast á um nefnd um íslenska tungu Ræða mest málefni íslenskunnar á fundum enskumælandi ráðs Tíu sektaðir vegna notkunar nagladekkja „Breiðholt mesta fátæktargildra landsins“ Segir borgarstjóra óttalegan vettling Vilja taka upp auðlindagjald að hætti Norðmanna „Dapurlegt“ að andstæðingar bólusetninga hafi svo mikil áhrif Stefnir í sólríkan og hlýjan sumardag fyrsta víða um land Eigendur sjókvíaeldis þurfa ekki að greiða auðlindagjald Tveir létust í banaslysi í Eyjafirði Veturinn sá kaldasti síðan 1999 Vill rjúfa framkvæmdastopp í orkumálum Kári Stefánsson, ákall um vaxtalækkun og hinsegin list Skemmtiferðaskip um tíu metrum frá strandi við Viðey Kínversk ferðaskrifstofa mátti sín lítils gegn TM Komu litlum fiskibáti til bjargar Þyrlan í loftið vegna slasaðs vélsleðamanns Ætlaði að koma upp um barnaníðing en lenti í klóm hans Alvarlegt umferðarslys í Eyjafirði Segir lág laun leikskólakennara mýtu Alltof mörg börn misstu af bólusetningu við mislingum Leyfisveitingin ekki brot á EES-samningnum Með 19 þúsund MDMA-töflur í ferðatöskunni Hafi líka reynt að bana eldri syni sínum Sjá meira