Náttúruvernd Íslands Sigrún Helgadóttir skrifar 6. júlí 2016 07:00 Vorið 2002 var samþykkt á Alþingi að stinga veikburða starfsemi náttúruverndar á Íslandi ofan í skúffu hjá öflugri Hollustuvernd ríkisins svo að úr yrði Umhverfisstofnun. Það var mikið óheillaskref fyrir náttúruvernd á Íslandi. Í stað þess hefði átt að skerpa línur á milli fagsviða og efla Náttúruvernd ríkisins og færa undir þá stofnun hina fjölmörgu aðila sem höfðu það hlutverk að annast land sem nýtt var til náttúruverndar, upplifunar og ferðalaga. Það verður sífellt ljósara hversu slæm og skammsýn ráðstöfun þetta var. Sem betur fer var þetta mannanna verk sem hægt er að bæta úr og það verður að gera sem allra fyrst. Náttúruvernd Íslands ætti að halda utan um öll friðlýst náttúruverndarsvæði landsins. Þau eru fjölmörg, stór og smá, um allt land og friðlýst á ýmsa vegu; friðlönd, náttúruvætti og þjóðgarður (Snæfellsjökull). Sum svæðin eru í raun þjóðgarðaígildi, til dæmis Friðland að fjallabaki og Hornstrandafriðland. Á sínum tíma, þegar þessi svæði voru friðlýst, var ákvæði í náttúruverndarlögum sem kom í veg fyrir að hægt væri að friðlýsa þau sem þjóðgarða vegna þess að svæðin voru ekki ótvírætt eða ekki að öllu leyti í eigu ríkisins. Eftir að náttúruverndarlögum hafði verið breytt hefði verið hægt að vinna að því að þau og fleiri svæði nytu verndar og viðurkenningar sem þjóðgarðar. Ekki er að sjá að svo sé unnið.Komið í veg fyrir heildarhugsun Náttúruvernd Íslands ætti líka að halda utan um Þingvallaþjóðgarð og Vatnajökulsþjóðgarð. Það er svo sjálfsagt að það tekur því varla að reyna að rökstyðja það enn og einu sinni. Hvað Þingvelli varðar þá hefur slík skipan verið rökstudd í meira en hálfa öld, eða allt frá því að fyrstu almennu náttúruverndarlögin voru samin og samþykkt á Alþingi árið 1956. Hins vegar hafa skammsýnir þingmenn sífellt komið í veg fyrir þessa sjálfsögðu heildarhugsun, Þingvallaþjóðgarði mjög til tjóns þar sem hann teygir sig um fjöll og auðnir. Undir Náttúruvernd Íslands ættu líka að fara staðir sem nú eru í umsjón Skógræktar ríkisins og Landgræðslu ríkisins en eru þó fyrst og fremst ferðamannastaðir. Þetta eru staðir eins og Dimmuborgir, Ásbyrgi og Þórsmörk, en Mörkin ætti auðvitað líka að vera þjóðgarður eða hluti stærri þjóðgarðs. Á síðustu árum hafa stór landsvæði verið skilgreind sem þjóðlendur. Margar þjóðlendna eru á hálendinu og eru mikilvæg svæði til ferðalaga og náttúruupplifunar. Þær ættu að vera í umsjón Náttúruverndar Íslands. Sama er að segja um afréttir sumra ríkisjarða, ekki síst þeirra sem ná langt upp á hálendið. Ábúendur jarða hafa nóg með sinn búskap og ekki er hægt að ætla þeim að hafa eftirlit og byggja upp þjónustu fyrir ferðamenn á afréttum jarðanna. Gott dæmi um slíka jörð er Möðrudalur á Fjöllum. Loks skal getið lands sem Minjastofnun ber ábyrgð á. Hér er um að ræða minjar um forna búskaparhætti eða sjósókn víðs vegar um land með tilheyrandi umhverfi og menningarlandslagi, minjar um ferðalög um landið, gamlar leiðir og vörður og minjar um útilegumannabyggð. Oft eru þessar minjar innan annarra verndarsvæða eða tengja þau hvert öðru með fornum leiðum (sem því miður eru horfnar eða við það að hverfa). Þau landsvæði sem hér hafa verið talin upp falla nú undir átta aðila sem aftur eru undir þremur ráðuneytum. Allir hljóta að sjá það mikla óhagræði sem slíku fylgir.Hefjast verður handa strax Náttúruvernd Íslands ætti að hafa yfirumsjón með öllu landi á Íslandi sem er í eigu þjóðarinnar eða í umsjón ríkisins og nýtt til náttúruverndar, ferðamennsku og upplifunar. Stofnunin ætti að samræma skipulag, stýringu, reglur, uppbyggingu og landvörslu á þessum svæðum. Til að forðast of mikla miðstýringu mætti þróa áfram þá stjórnunarhætti sem stundaðir hafa verið í Vatnajökulsþjóðgarði með svæðisráðum sem aftur mynda yfirstjórn. Af þessari sameiningu og samræmingu yrði mikill ávinningur á fjölmörgum sviðum og hagræði. Stofnunina mætti fjármagna með aðkomugjöldum sem allir sem til landsins kæmu greiddu hvort sem þeir kæmu flugleiðis eða sjóleiðis. Þeir sem á annað borð hafa efni á að ferðast til landsins munar ekkert um nokkrar krónur í viðbót. Ef allir sem koma greiða aðkomugjald safnast góð upphæð því að fjöldinn er mikill. Stofnunin nýtti fjármagnið til verka sinna á þeim svæðum sem væru í hennar umsjón og til hennar gætu líka sótt aðrir umsjónaraðilar lands, svo sem sveitastjórnir, sem vildu byggja upp þjónustu og aðstöðu á sínum yfirráðasvæðum. Á þennan hátt væri möguleiki að horfa heildstætt á landið og þau nauðsynlegu verk sem vinna þarf vegna mikils ferðamannastraums. Það verður að hefjast handa strax og vinna vel og með góðri yfirsýn til að ekki eigi að fara illa bæði fyrir því landi sem okkur hefur verið trúað fyrir og þeim mikilvæga atvinnuvegi sem nú bjargar fjárhag þjóðarinnar. Stjórnvöld unnu hratt þegar þau á sínum tíma skelltu náttúruverndinni ofan í skúffu. Nú þurfa þau líka að vinna hratt til að koma á skynsamlegu skipulagi.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ferðamennska á Íslandi Mest lesið Eftirliti með snyrtistofum ábótavant Halla Signý Kristjánsdóttir Skoðun Hver skipaði bankaráði Landsbankans að kaupa TM? Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Tónlist í gleði og sorg Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun Bréf til þjóðarinnar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Formaður geðlækna illa áttaður? Vilhjálmur Hjálmarsson Skoðun Skaðaminnkun, lækning, hroki og hleypidómar Guðbjörg Sveinsdóttir Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Að vera eða vera ekki í samkeppni við sjálfa sig Ólafur Stephensen Skoðun Markvissar aðgerðir munu skila árangri á húsnæðismarkaði Ágúst Bjarni Garðarsson Skoðun Skoðun Skoðun Tónlist í gleði og sorg Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Eftirliti með snyrtistofum ábótavant Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Markvissar aðgerðir munu skila árangri á húsnæðismarkaði Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Bréf til þjóðarinnar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Einokunarmjólk? Hilmar Vilberg Gylfason skrifar Skoðun Má þjóðin ráða? Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Formaður geðlækna illa áttaður? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Skoðun Hver skipaði bankaráði Landsbankans að kaupa TM? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Að vera eða vera ekki í samkeppni við sjálfa sig Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Engin námslán fyrir fátækt fólk Gísli Laufeyjarson Höskuldsson skrifar Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmálin koma okkur öllum við Arnar Freyr Sigurðsson skrifar Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisráðuneytið er með forystu Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Skaðaminnkun, lækning, hroki og hleypidómar Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Fyrirgefðu mér mín kæra Harpa Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Vikan með Gísla Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Furðulegar verðlækkanir á mörkuðum Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Varanlegt vopnahlé og sjálfstæð Palestína Kristrún Frostadóttir skrifar Skoðun Með of mikil völd Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson skrifar Skoðun Er sniðugt að vera með tilgreinda séreign? Guðný Helga Lárusdóttir skrifar Skoðun Ekki þykjast ekki vita neitt Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Athugasemdir við eignaumsýslu Landsbanka Íslands Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Framsókn stendur með bændum og neytendum Hópur þingmanna Framsóknar skrifar Skoðun Staðan í stjórnmálum vorið 2024 Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Bónus, viðbót eða umframorka Hörður Arnarson skrifar Skoðun Grímulaus sérhagsmunagæsla Andrés Magnússon skrifar Skoðun VI. Sköpunarsaga þjóðsögu – plottið í Síðumúla raunar hápólitískt Hafþór S. Ciesielski skrifar Sjá meira
Vorið 2002 var samþykkt á Alþingi að stinga veikburða starfsemi náttúruverndar á Íslandi ofan í skúffu hjá öflugri Hollustuvernd ríkisins svo að úr yrði Umhverfisstofnun. Það var mikið óheillaskref fyrir náttúruvernd á Íslandi. Í stað þess hefði átt að skerpa línur á milli fagsviða og efla Náttúruvernd ríkisins og færa undir þá stofnun hina fjölmörgu aðila sem höfðu það hlutverk að annast land sem nýtt var til náttúruverndar, upplifunar og ferðalaga. Það verður sífellt ljósara hversu slæm og skammsýn ráðstöfun þetta var. Sem betur fer var þetta mannanna verk sem hægt er að bæta úr og það verður að gera sem allra fyrst. Náttúruvernd Íslands ætti að halda utan um öll friðlýst náttúruverndarsvæði landsins. Þau eru fjölmörg, stór og smá, um allt land og friðlýst á ýmsa vegu; friðlönd, náttúruvætti og þjóðgarður (Snæfellsjökull). Sum svæðin eru í raun þjóðgarðaígildi, til dæmis Friðland að fjallabaki og Hornstrandafriðland. Á sínum tíma, þegar þessi svæði voru friðlýst, var ákvæði í náttúruverndarlögum sem kom í veg fyrir að hægt væri að friðlýsa þau sem þjóðgarða vegna þess að svæðin voru ekki ótvírætt eða ekki að öllu leyti í eigu ríkisins. Eftir að náttúruverndarlögum hafði verið breytt hefði verið hægt að vinna að því að þau og fleiri svæði nytu verndar og viðurkenningar sem þjóðgarðar. Ekki er að sjá að svo sé unnið.Komið í veg fyrir heildarhugsun Náttúruvernd Íslands ætti líka að halda utan um Þingvallaþjóðgarð og Vatnajökulsþjóðgarð. Það er svo sjálfsagt að það tekur því varla að reyna að rökstyðja það enn og einu sinni. Hvað Þingvelli varðar þá hefur slík skipan verið rökstudd í meira en hálfa öld, eða allt frá því að fyrstu almennu náttúruverndarlögin voru samin og samþykkt á Alþingi árið 1956. Hins vegar hafa skammsýnir þingmenn sífellt komið í veg fyrir þessa sjálfsögðu heildarhugsun, Þingvallaþjóðgarði mjög til tjóns þar sem hann teygir sig um fjöll og auðnir. Undir Náttúruvernd Íslands ættu líka að fara staðir sem nú eru í umsjón Skógræktar ríkisins og Landgræðslu ríkisins en eru þó fyrst og fremst ferðamannastaðir. Þetta eru staðir eins og Dimmuborgir, Ásbyrgi og Þórsmörk, en Mörkin ætti auðvitað líka að vera þjóðgarður eða hluti stærri þjóðgarðs. Á síðustu árum hafa stór landsvæði verið skilgreind sem þjóðlendur. Margar þjóðlendna eru á hálendinu og eru mikilvæg svæði til ferðalaga og náttúruupplifunar. Þær ættu að vera í umsjón Náttúruverndar Íslands. Sama er að segja um afréttir sumra ríkisjarða, ekki síst þeirra sem ná langt upp á hálendið. Ábúendur jarða hafa nóg með sinn búskap og ekki er hægt að ætla þeim að hafa eftirlit og byggja upp þjónustu fyrir ferðamenn á afréttum jarðanna. Gott dæmi um slíka jörð er Möðrudalur á Fjöllum. Loks skal getið lands sem Minjastofnun ber ábyrgð á. Hér er um að ræða minjar um forna búskaparhætti eða sjósókn víðs vegar um land með tilheyrandi umhverfi og menningarlandslagi, minjar um ferðalög um landið, gamlar leiðir og vörður og minjar um útilegumannabyggð. Oft eru þessar minjar innan annarra verndarsvæða eða tengja þau hvert öðru með fornum leiðum (sem því miður eru horfnar eða við það að hverfa). Þau landsvæði sem hér hafa verið talin upp falla nú undir átta aðila sem aftur eru undir þremur ráðuneytum. Allir hljóta að sjá það mikla óhagræði sem slíku fylgir.Hefjast verður handa strax Náttúruvernd Íslands ætti að hafa yfirumsjón með öllu landi á Íslandi sem er í eigu þjóðarinnar eða í umsjón ríkisins og nýtt til náttúruverndar, ferðamennsku og upplifunar. Stofnunin ætti að samræma skipulag, stýringu, reglur, uppbyggingu og landvörslu á þessum svæðum. Til að forðast of mikla miðstýringu mætti þróa áfram þá stjórnunarhætti sem stundaðir hafa verið í Vatnajökulsþjóðgarði með svæðisráðum sem aftur mynda yfirstjórn. Af þessari sameiningu og samræmingu yrði mikill ávinningur á fjölmörgum sviðum og hagræði. Stofnunina mætti fjármagna með aðkomugjöldum sem allir sem til landsins kæmu greiddu hvort sem þeir kæmu flugleiðis eða sjóleiðis. Þeir sem á annað borð hafa efni á að ferðast til landsins munar ekkert um nokkrar krónur í viðbót. Ef allir sem koma greiða aðkomugjald safnast góð upphæð því að fjöldinn er mikill. Stofnunin nýtti fjármagnið til verka sinna á þeim svæðum sem væru í hennar umsjón og til hennar gætu líka sótt aðrir umsjónaraðilar lands, svo sem sveitastjórnir, sem vildu byggja upp þjónustu og aðstöðu á sínum yfirráðasvæðum. Á þennan hátt væri möguleiki að horfa heildstætt á landið og þau nauðsynlegu verk sem vinna þarf vegna mikils ferðamannastraums. Það verður að hefjast handa strax og vinna vel og með góðri yfirsýn til að ekki eigi að fara illa bæði fyrir því landi sem okkur hefur verið trúað fyrir og þeim mikilvæga atvinnuvegi sem nú bjargar fjárhag þjóðarinnar. Stjórnvöld unnu hratt þegar þau á sínum tíma skelltu náttúruverndinni ofan í skúffu. Nú þurfa þau líka að vinna hratt til að koma á skynsamlegu skipulagi.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun
Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun
Skoðun Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar
Skoðun Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar
Skoðun Fríar máltíðir grunnskólabarna - merkur samfélagslegur áfangi Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Hvað ef það gýs nær höfuðborgarsvæðinu? Ingvi Gunnarsson,Sigrún Tómsdóttir,Hrefna Hallgrímsdóttir,Daði Hafþórsson skrifar
Skoðun VI. Sköpunarsaga þjóðsögu – plottið í Síðumúla raunar hápólitískt Hafþór S. Ciesielski skrifar
Er þetta eðlilegt? Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir Skoðun
Um tímabær áform ráðherra og ótímabært frumhlaup Viðskiptaráðs Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun