Náttúruminjasafn Íslands – gæluverkefni eða þjóðþrifamál? Hilmar J. Malmquist skrifar 16. september 2013 07:00 Dagur íslenskra náttúru er haldinn hátíðlegur í dag, 16. september, en hann ber upp á fæðingardag Ómars Ragnarssonar náttúruverndara og upplýsingamiðlara. Það er við hæfi á þessum degi að velta vöngum yfir stöðu Náttúruminjasafns Íslands, sem er höfuðsafn þjóðarinnar í náttúrufræðum, og er gert að sýsla með upplýsingar og miðlun á fróðleik um náttúru landsins, líkt og Þjóðminjasafni Íslands og Listasafni Íslands, hinum höfuðsöfnunum tveimur, er ætlað að fjalla um þjóðminjar og myndlistarmenningu. Enda þótt Náttúruminjasafnið hafi verið stofnsett fyrir aðeins sex árum, vorið 2007, á það álíka langa sögu að baki og Þjóðminjasafnið, sem heldur upp á 150 ára afmæli í ár. Rætur Náttúruminjasafnsins liggja aftur a.m.k. til ársins 1889 þegar Hið íslenska náttúrufræðifélag var stofnað, en eitt meginmarkmið félagsins samkvæmt lögum þess er „að koma upp sem fullkomnustu náttúrugripasafni á Íslandi, sem sé eign landsins og geymt í Reykjavík“. Þetta markmið er enn við lýði í dag þrátt fyrir ríflega aldargamla sögu og sex ára starfsemi Náttúruminjasafnsins. Því enda þótt haldið hafi verið úti náttúrugripasafni á vegum félagsins og ríkisins á ýmsum stöðum í Reykjavík um langt árabil, þ.á m. í Þjóðmenningarhúsinu á blómaskeiði safnsins árin 1908-47, þá hefur Náttúruminjasafn Íslands ekki haft neina sýningaraðstöðu þau síðastliðin sex ár sem stofnunin hefur starfað. Í dag ræður stofnunin ekki einu sinni yfir eigin skrifstofuaðstöðu! Í raun er staðan verri en fyrir 124 árum þegar náttúrugripasafn Hins íslenska náttúrufræðifélags var til sýnis í Gröndalshúsi, húsi Benedikts Gröndals, sem jafnframt var fyrsti formaður félagsins. Það var því mikið gleðiefni þegar til tals kom fyrir rúmu ári síðan að Perlan í Öskjuhlíð kæmi til greina sem aðsetur fyrir Náttúruminjasafn Íslands. Loksins hillti undir að það rættist úr langvarandi húsnæðisvanda Náttúruminjasafnsins. Skriður komst óvænt á málið og snemma á árinu losnaði um Perluna þegar Reykjavíkurborg keypti húsið af Orkuveitunni og ríkið og borgin gerðu mér sér leigusamning um afnot af Perlunni til sýningahalds á vegum Náttúruminjasafnsins. Ekki var það síður mikið gleðiefni þegar síðasta ríkisstjórn samþykkti stofnfé til sýningarhalds í Perlunni að upphæð 500 milljónir kr. Þá lýsti Reykjavíkurborg því yfir að hún myndi kosta nauðsynlegar breytingar á Perlunni vegna sýningarhalds fyrir a.m.k. 100 milljónir kr. Allt virtist vera í höfn en þá bregður bliku á loft. Ný ríkisstjórn tekur við völdum og úr þeim ranni heyrast úrtöluraddir gagnvart menningu og listum á vegum hins opinbera. Náttúruminjasafn Íslands er tilgreint sérstaklega og höfuðsafn landsins á sviði náttúrufræða er kallað „gæluverkefni“ og því hótað að hætt verði við allt saman í nafni forgangsröðunar og nýtingar á opinberu fé. Er þá æði ólíku saman að jafna við Þjóðminjasafn Íslands sem fær sérstaka meðhöndlun og yfirstjórn þess flutt í nýtt ráðuneytið, þar sem það mun vafalaust njóta ríks skilnings og stuðnings vegna brennandi áhuga forsætisráðherra á málaflokkinum. Hlutverk og starfsemi Náttúruminjasafns Íslands er keimlíkt því sem gildir um hin höfuðsöfnin tvö. Náttúruminjasafnið starfar í samræmi við safnalög nr. 106/2011 og lög um Náttúruminjasafn Íslands nr. 35/2007. Björn Bjarnason, þáv. menntamálaráðherra, tryggði framgang safnalaganna og Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, þáv. menntamálaráðherra, tryggði framgang laganna um Náttúruminjasafn Íslands. Samkvæmt lögunum hefur Náttúruminjasafnið ríkum skyldum að gegna á sviði náttúrufræða og á það að gera náttúru Íslands og náttúrusögu skil og fjalla um náttúruvernd og nýtingu náttúruauðlinda og önnur samskipti manns við náttúru. Hlutverk Náttúruminjasafns Íslands er í hnotskurn það sama og gildir almennt um söfn – að vera musteri fróðleiks um fortíð og nútíð og upplýsingaveitur fyrir farsæla framtíð. Söfn eru menntastofnanir, þó jafnan með óformlegra sniði en innan skólakerfisins. Söfn eru líka gleði- og hamingjugjafar - að lokinni heimsókn eiga gestir að fara heim helst ánægðari og glaðari í bragði en þeir komu. Fyrir þjóð sem státar af jafn einstæðri og fagurri náttúru og einkennir Ísland og á afkomu sína jafn eindregið undir auðlindum náttúrunnar og Íslendingar gera þá er það með ólíkindum að þjóðin hafi ekki enn eignast verðugt og glæsilegt náttúruminjasafn handa sér og þeim fjölmörgu gestum sem hingað koma að njóta íslenskrar náttúru. Athuganir sérfróðra manna, þ. á m. helstu arkitekta landsins, sýningahönnuða, náttúru-, verk- og rekstrarfræðinga, á fýsileika þess að starfrækja Náttúruminjasafn Íslands í Perlunni benda eindregið til þess að Perlan sé góður kostur, bæði m.t.t. faglegrar starfsemi og, ekki síður, í fjárhagslegu tilliti. Það er óskandi að forráðamenn þjóðarinnar beri gæfu til að standa vörð um Náttúruminjasafn Íslands og styrki stofnunina í sessi með því að forgangsraða rétt og veita fé til safnsins sem sómi er að. Starfsemi Náttúruminjasafns Íslands er, líkt og starfsemi hinna höfuðsafnanna tveggja, sannarlega þjóðþrifamál en ekki gæluverkefni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson Skoðun Eins og sandur úr greip Jón Steindór Valdimarsson Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir Skoðun Hvernig forseta vilt þú? Valdís Arnarsdóttir Skoðun Sögufölsun eytt í kyrrþey Hjörtur Hjartarson Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir Skoðun Satt og logið Bryndís Schram Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan Skoðun Hvar er eldhúsglugginn? Elsa Ævarsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eins og sandur úr greip Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson skrifar Skoðun Hvernig forseta vilt þú? Valdís Arnarsdóttir skrifar Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vopn, sprengjur og annað eins Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Hvar er eldhúsglugginn? Elsa Ævarsdóttir skrifar Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir skrifar Skoðun Tímaskekkja á 21. öldinni Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hver er pælingin? Ásgeir Brynjar Torfason skrifar Skoðun Í átt að velsæld á nokkrum mínútum Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Er fyrirmyndarríkið Ísland í ruslflokki í sorpmálum? Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Takk fyrir vettlingana! Hópur foreldra leikskólabarna í Reykjavík skrifar Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Listir og velferð Kristín Valsdóttir skrifar Skoðun Er forsetaframbjóðendum umhugað um dýravernd? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Þegar þú vilt miklu meira bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Að hafa áhrif á nærumhverfi sitt Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Framtíð innri markaðarins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Satt og logið Bryndís Schram skrifar Skoðun Alþjóðlegi leiðsöguhundadagurinn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson skrifar Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson skrifar Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith skrifar Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Sjá meira
Dagur íslenskra náttúru er haldinn hátíðlegur í dag, 16. september, en hann ber upp á fæðingardag Ómars Ragnarssonar náttúruverndara og upplýsingamiðlara. Það er við hæfi á þessum degi að velta vöngum yfir stöðu Náttúruminjasafns Íslands, sem er höfuðsafn þjóðarinnar í náttúrufræðum, og er gert að sýsla með upplýsingar og miðlun á fróðleik um náttúru landsins, líkt og Þjóðminjasafni Íslands og Listasafni Íslands, hinum höfuðsöfnunum tveimur, er ætlað að fjalla um þjóðminjar og myndlistarmenningu. Enda þótt Náttúruminjasafnið hafi verið stofnsett fyrir aðeins sex árum, vorið 2007, á það álíka langa sögu að baki og Þjóðminjasafnið, sem heldur upp á 150 ára afmæli í ár. Rætur Náttúruminjasafnsins liggja aftur a.m.k. til ársins 1889 þegar Hið íslenska náttúrufræðifélag var stofnað, en eitt meginmarkmið félagsins samkvæmt lögum þess er „að koma upp sem fullkomnustu náttúrugripasafni á Íslandi, sem sé eign landsins og geymt í Reykjavík“. Þetta markmið er enn við lýði í dag þrátt fyrir ríflega aldargamla sögu og sex ára starfsemi Náttúruminjasafnsins. Því enda þótt haldið hafi verið úti náttúrugripasafni á vegum félagsins og ríkisins á ýmsum stöðum í Reykjavík um langt árabil, þ.á m. í Þjóðmenningarhúsinu á blómaskeiði safnsins árin 1908-47, þá hefur Náttúruminjasafn Íslands ekki haft neina sýningaraðstöðu þau síðastliðin sex ár sem stofnunin hefur starfað. Í dag ræður stofnunin ekki einu sinni yfir eigin skrifstofuaðstöðu! Í raun er staðan verri en fyrir 124 árum þegar náttúrugripasafn Hins íslenska náttúrufræðifélags var til sýnis í Gröndalshúsi, húsi Benedikts Gröndals, sem jafnframt var fyrsti formaður félagsins. Það var því mikið gleðiefni þegar til tals kom fyrir rúmu ári síðan að Perlan í Öskjuhlíð kæmi til greina sem aðsetur fyrir Náttúruminjasafn Íslands. Loksins hillti undir að það rættist úr langvarandi húsnæðisvanda Náttúruminjasafnsins. Skriður komst óvænt á málið og snemma á árinu losnaði um Perluna þegar Reykjavíkurborg keypti húsið af Orkuveitunni og ríkið og borgin gerðu mér sér leigusamning um afnot af Perlunni til sýningahalds á vegum Náttúruminjasafnsins. Ekki var það síður mikið gleðiefni þegar síðasta ríkisstjórn samþykkti stofnfé til sýningarhalds í Perlunni að upphæð 500 milljónir kr. Þá lýsti Reykjavíkurborg því yfir að hún myndi kosta nauðsynlegar breytingar á Perlunni vegna sýningarhalds fyrir a.m.k. 100 milljónir kr. Allt virtist vera í höfn en þá bregður bliku á loft. Ný ríkisstjórn tekur við völdum og úr þeim ranni heyrast úrtöluraddir gagnvart menningu og listum á vegum hins opinbera. Náttúruminjasafn Íslands er tilgreint sérstaklega og höfuðsafn landsins á sviði náttúrufræða er kallað „gæluverkefni“ og því hótað að hætt verði við allt saman í nafni forgangsröðunar og nýtingar á opinberu fé. Er þá æði ólíku saman að jafna við Þjóðminjasafn Íslands sem fær sérstaka meðhöndlun og yfirstjórn þess flutt í nýtt ráðuneytið, þar sem það mun vafalaust njóta ríks skilnings og stuðnings vegna brennandi áhuga forsætisráðherra á málaflokkinum. Hlutverk og starfsemi Náttúruminjasafns Íslands er keimlíkt því sem gildir um hin höfuðsöfnin tvö. Náttúruminjasafnið starfar í samræmi við safnalög nr. 106/2011 og lög um Náttúruminjasafn Íslands nr. 35/2007. Björn Bjarnason, þáv. menntamálaráðherra, tryggði framgang safnalaganna og Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, þáv. menntamálaráðherra, tryggði framgang laganna um Náttúruminjasafn Íslands. Samkvæmt lögunum hefur Náttúruminjasafnið ríkum skyldum að gegna á sviði náttúrufræða og á það að gera náttúru Íslands og náttúrusögu skil og fjalla um náttúruvernd og nýtingu náttúruauðlinda og önnur samskipti manns við náttúru. Hlutverk Náttúruminjasafns Íslands er í hnotskurn það sama og gildir almennt um söfn – að vera musteri fróðleiks um fortíð og nútíð og upplýsingaveitur fyrir farsæla framtíð. Söfn eru menntastofnanir, þó jafnan með óformlegra sniði en innan skólakerfisins. Söfn eru líka gleði- og hamingjugjafar - að lokinni heimsókn eiga gestir að fara heim helst ánægðari og glaðari í bragði en þeir komu. Fyrir þjóð sem státar af jafn einstæðri og fagurri náttúru og einkennir Ísland og á afkomu sína jafn eindregið undir auðlindum náttúrunnar og Íslendingar gera þá er það með ólíkindum að þjóðin hafi ekki enn eignast verðugt og glæsilegt náttúruminjasafn handa sér og þeim fjölmörgu gestum sem hingað koma að njóta íslenskrar náttúru. Athuganir sérfróðra manna, þ. á m. helstu arkitekta landsins, sýningahönnuða, náttúru-, verk- og rekstrarfræðinga, á fýsileika þess að starfrækja Náttúruminjasafn Íslands í Perlunni benda eindregið til þess að Perlan sé góður kostur, bæði m.t.t. faglegrar starfsemi og, ekki síður, í fjárhagslegu tilliti. Það er óskandi að forráðamenn þjóðarinnar beri gæfu til að standa vörð um Náttúruminjasafn Íslands og styrki stofnunina í sessi með því að forgangsraða rétt og veita fé til safnsins sem sómi er að. Starfsemi Náttúruminjasafns Íslands er, líkt og starfsemi hinna höfuðsafnanna tveggja, sannarlega þjóðþrifamál en ekki gæluverkefni.