Menning

Á sérstakan sess í huga þjóðarinnar

Gunnþóra Gunnarsdóttir skrifar
“Ég er dálítið búinn að velta mér upp úr þessum tíma,” segir Gunnar Þór um árið 1918.”
“Ég er dálítið búinn að velta mér upp úr þessum tíma,” segir Gunnar Þór um árið 1918.” Vísir/Stefán
Ég skrifaði bók um fyrri heimsstyrjöldina og er núna að vinna að bók um fullveldið svo ég er búinn að fara í gegnum margar heimildir frá þessum tíma,“ segir Gunnar Þór Bjarnason sagnfræðingur sem fjallar um hag íslensku þjóðarinnar árið 1918 á fræðslufundi Vitafélagsins í kvöld og byrjar klukkan 20 í húsnæði Sjóstangaveiðifélags Íslands að Grandagarði 18. „Það urðu svo dramatískir atburðir þetta ár, frostaveturinn upp úr áramótunum og Kötlugosið og spænska veikin um haustið. Svo kemur fullveldið ofan á í lokin.“

 Fyrri heimsstyrjöldinni lauk líka þetta ár, það er fimmta atriðið sem Gunnar Þór ætlar að nefna. „Árin 1917 og 18 voru erfið hér á Íslandi vegna stríðsins og siglingateppu, skorts á vörum og skömmtunar á matvælum. Allt hafði það áhrif en frostið, gosið og spænska veikin eru samt enn dramatískari. Ég er búinn að fara í gegnum blöð og ótal greinar, minningar fólks sem eru þessir atburðir ofarlega í huga og þar er líka áberandi hvernig fólk þessu slær öllu saman.“

Frostaveturinn náði til allra byggða landsins en var enn harðari fyrir norðan en sunnan, að sögn Gunnars Þórs. „Fyrir norðan fór frostið niður í 37-8 gráður en í um 25 hér sunnanlands. Svo vorum við að kvarta og kveina um daginn í 5-6 stiga frosti! En þessi fimbulkuldi stóð bara í þrjár vikur. Það var kominn hiti á mæli hér í Reykjavík í lok janúar en í minningum fólks var hér eilífðarkuldi.“

Svo kom Kötlugosið um haustið og spænska veikin um svipað leyti. „Kötlugosið hafði fyrst og fremst áhrif í Skaftafellssýslum og þegar maður les lýsingar fólks á myrkrinu, öskufallinu og vatnsflaumnum skynjar maður hvers konar hamfarir það voru. Alger mildi að enginn skyldi deyja. Það er skiljanlegt að þessir atburðir hafi orðið þeim sem upplifðu þá eftirminnilegir. Fólk sá gosið frá Reykjavík, það fór upp á Skólavörðuholt og sá strókinn þaðan.“

Gunnar Þór kveðst reikna með þriggja kortéra erindi. „Mér skilst að það sé venjan,“ segir hann. „Svo kemur kaffipása og eftir það verður spjallað. Ég vona að þar komi einhverjar frásagnir fram líka og þetta verði dálítið skemmtilegt þó auðvitað séu umræðuefnin af alvarlegum toga.“

Í hvaða blöð skyldi Gunnar Þór helst ná sér í heimildir um ofangreinda atburði? „Það var gefinn út fjöldi blaða á Íslandi á þessum tíma, líklega hátt í tuttugu, með vikublöðunum. Morgunblaðið, Vísir og Fréttir voru dagblöðin þrjú á tímabili, svo var Lögrétta, Ísafold og Landið svo eitthvað sé nefnt. Meira að segja Vestmannaeyingar gáfu út blað á þessum tíma, það hét Skeggi. Þetta var gullöld blaða­útgáfu.“

Í lokin minnir Gunnar Þór á að tvær merkilegar, íslenskar skáldsögur hafi haustið 1918 og atburði þess í bakgrunni, Sælir eru einfaldir eftir Gunnar Gunnarsson og Mánasteinn eftir Sjón.






Fleiri fréttir

Sjá meira


×