Forðumst sleifarlag Bjarnfreður Ólafsson skrifar 8. desember 2016 07:00 Undanfarið hafa birst fréttir um eignir og meint vanhæfi nokkurra Hæstaréttardómara. Deila má um starfsaðferðir nefndar um dómarastörf, meint vanhæfi dómaranna, heimild þeirra til fjárfestinga í stórum félögum á markaði og tímasetningar á sölum. Hvað sem því líður þá ættu menn að vera sammála um að verklagið er ótækt. Það grefur enn frekar undan trausti almennings á dómstólum.Nokkur dæmi úr framkvæmdÞað hjálpar ekki umræðunni nú að ýmislegt einkennilegt hefur komið upp í réttarframkvæmd svokallaðra hrunmála á undanförnum árum. Nokkur dæmi af handahófi: Saksóknarar ákæra menn þó þeir hafi gögn undir höndum sem fara gegn fullyrðingum þeirra í ákæru – jafnvel sanna sakleysi sakborninga. Þegar ríkissaksóknari fer yfir kærur vegna slíkra starfshátta rannsóknaraðila þá vísar hún þeim frá en tekur undir að svona „sleifarlag“ sé óheppilegt. Tilteknir eftirlitsaðilar virðast hafa sent inn kærur án lagaheimildar og jafnvel með rökstuðningi sem fer gegn gögnum sem þeir sjálfir hafa undir höndum. Meint brot þessara aðila geta fyrnst fljótt, eða á einu ári, og því yfirleitt ekkert við þeim að gera. Héraðsdómarar hafa veitt sérstökum saksóknara heimildir til húsleitar og símhlerana sem standast svo ekki skoðun þegar inngrip rannsakenda er yfirstaðið. Bankamenn eru dæmdir til fangelsisvistar fyrir umboðssvik þó þeir hafi ekki brotið gegn settum reglum. Búin er til ný regla um „brot gegn óskráðum reglum“. Stjórnarformaður banka er dæmdur sekur þó engin gögn finnist í málinu sem tengja hann við sakarefnið samkvæmt ákæru. Hæstaréttardómarar túlka lög um meinta refsiverða markaðsmisnotkun með gagnályktun frá ákvæðum laga og er krafan um skýrleika refsiheimilda þá orðin ansi teygð. Rökstutt hefur verið að menn séu sakfelldir fyrir annað en þeir eru ákærður fyrir, þ.m.t. í tengslum við innherjasvik. Hæstiréttur sakfellir bankamenn með túlkun á gögnum sem aldrei voru rædd undir rekstri máls. Þrátt fyrir orðalag stjórnarskrár og áður óumdeilda grundvallarreglu sakamálaréttarfars um að refsing geti eingöngu byggst á lögum þar sem allur vafi um túlkun skuli skýrður sakborningi í hag þá lýsir dómari því opinberlega yfir að túlkun refsiheimilda geti stuðst við tíðaranda og vilja samfélagsins á þeim tíma er dómur er upp kveðinn.Ófullkomnir bankamennUmræddir ákærendur og dómarar hafa ekki haft skilning á „sleifarlagi“ bankamanna í aðdraganda hrunsins. Skiptir þá litlu máli þó þeir hafi unnið undir miklum þrýstingi í langan tíma en að lokum þurft að játa sig sigraða þegar bankarnir hrundu í október 2008 – og í flestum tilvikum ekki haft neina fjárhagslega hagsmuni af ákvörðunum sínum eða ákvarðanaleysi. Augljóslega var pottur brotinn fyrir hrun, hvort heldur það varðar grundvöll rekstrar bankanna, einstaka ákvarðanir stjórnenda þeirra, eftirlit með bönkunum, stjórnun peningamála, forsendur matsfyrirtækja, andvaraleysi stjórnmálamanna og aukna skulda- og áhættusækni almennings. En hvað bankamennina (og alla aðra) varðar þá er stór munur á því að hafa rangt fyrir sér eða fremja vísvitandi refsiverð brot.Grundvöllur réttarríkisinsSú grundvallarhugsun réttarríkisins að betra sé að sekur maður gangi laus en að saklaus sitji í fangelsi virðist því miður að einhverju leyti hafa gleymst eða verið ýtt til hliðar við meðhöndlun hrunmála. Sama á við um meginregluna um réttláta málsmeðferð innan hæfilegs tíma.Grunaður í áratug?Af þessum málum hef ég persónulega reynslu og þá ekki bara sem lögmaður. Ég var stjórnarmaður í Kaupþingi banka frá árinu 2003 og til falls bankans í október 2008. Af þeim sökum hef ég verið yfirheyrður í mörg ár um allt og ekki neitt en aldrei verið ákærður fyrir stjórnarstörf mín hjá Kaupþingi. Ég hef þó verið með stöðu grunaðs manns frá árinu 2009. Ég er því í hópi fjölmargra sem hefur verið haldið í svona stöðu svo árum skiptir. Í mínu tilfelli nær þetta tímabil bráðum áratug. Þá var ég ákærður vegna starfa minna sem lögmaður í svokölluðu Exista-máli. Um það kostulega mál geta áhugasamir nálgast allar upplýsingar á vefsíðunni www.einsaer.is.Endurheimt traust á dómstólumÞótt margt gott starf sé unnið hjá dómstólum landsins þá er ástand réttarkerfisins nú óboðlegt. Það verður að búa sómasamlega að dómstólum. Það þarf að tryggja sjálfstæði dómara en umfram allt að virkt eftirlit sé með störfum þeirra – eins og viðgengst í nágrannalöndum. Dómarar ættu að fagna tillögum um aukið eftirlit og gagnsæi um störf þeirra og eignir. Hlutleysi þeirra verður að vera hafið yfir allan vafa. Öðruvísi munu dómstólar ekki öðlast nauðsynlega virðingu og traust í samfélaginu. Dómurum ber jafnframt að hafa virkt eftirlit með saksóknurum, sér í lagi þegar lögmenn sakborninga hafa ekki aðkomu að ákvörðunum dómara. Ef út af bregður þarf ábyrgð bæði dómara og saksóknara að vera raunveruleg. Nú ber enginn þessara aðila ábyrgð á nokkrum hlut og allt reddast einhvern veginn á sleifarlaginu – nema fjölmiðlar komist að einhverju óþægilegu.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun Skoðun Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar vinstri meirihlutinn að skila auðu? Þórdís Lóa Þórhalldóttir skrifar Skoðun Óásættanleg málsmeðferð Linda Íris Emilsdóttir,Katrín Oddsdóttir skrifar Skoðun Fjárfestavernd sem gengur of langt? Baldvin Ingi Sigurðsson skrifar Skoðun Æfðu þig í virkum og uppbyggilegum viðbrögðum Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Samþjöppunin hefur ekkert að gera með veiðigjöldin Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Aðför Vinnueftirlits að hagsmunum slasaðra. Steinar Harðarson skrifar Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Karlar, piltar og strákar Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Eiga ellilífeyrir og örorkubætur að fylgja launavísitölu? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar Skoðun Nennið þið plís blessaða ríkisstjórn! Derek T. Allen skrifar Skoðun Ertu klár? Jakob Smári Magnússon skrifar Skoðun Kengúrur eða Þorskar: Hver forritar framtíð Íslands? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Undanfarið hafa birst fréttir um eignir og meint vanhæfi nokkurra Hæstaréttardómara. Deila má um starfsaðferðir nefndar um dómarastörf, meint vanhæfi dómaranna, heimild þeirra til fjárfestinga í stórum félögum á markaði og tímasetningar á sölum. Hvað sem því líður þá ættu menn að vera sammála um að verklagið er ótækt. Það grefur enn frekar undan trausti almennings á dómstólum.Nokkur dæmi úr framkvæmdÞað hjálpar ekki umræðunni nú að ýmislegt einkennilegt hefur komið upp í réttarframkvæmd svokallaðra hrunmála á undanförnum árum. Nokkur dæmi af handahófi: Saksóknarar ákæra menn þó þeir hafi gögn undir höndum sem fara gegn fullyrðingum þeirra í ákæru – jafnvel sanna sakleysi sakborninga. Þegar ríkissaksóknari fer yfir kærur vegna slíkra starfshátta rannsóknaraðila þá vísar hún þeim frá en tekur undir að svona „sleifarlag“ sé óheppilegt. Tilteknir eftirlitsaðilar virðast hafa sent inn kærur án lagaheimildar og jafnvel með rökstuðningi sem fer gegn gögnum sem þeir sjálfir hafa undir höndum. Meint brot þessara aðila geta fyrnst fljótt, eða á einu ári, og því yfirleitt ekkert við þeim að gera. Héraðsdómarar hafa veitt sérstökum saksóknara heimildir til húsleitar og símhlerana sem standast svo ekki skoðun þegar inngrip rannsakenda er yfirstaðið. Bankamenn eru dæmdir til fangelsisvistar fyrir umboðssvik þó þeir hafi ekki brotið gegn settum reglum. Búin er til ný regla um „brot gegn óskráðum reglum“. Stjórnarformaður banka er dæmdur sekur þó engin gögn finnist í málinu sem tengja hann við sakarefnið samkvæmt ákæru. Hæstaréttardómarar túlka lög um meinta refsiverða markaðsmisnotkun með gagnályktun frá ákvæðum laga og er krafan um skýrleika refsiheimilda þá orðin ansi teygð. Rökstutt hefur verið að menn séu sakfelldir fyrir annað en þeir eru ákærður fyrir, þ.m.t. í tengslum við innherjasvik. Hæstiréttur sakfellir bankamenn með túlkun á gögnum sem aldrei voru rædd undir rekstri máls. Þrátt fyrir orðalag stjórnarskrár og áður óumdeilda grundvallarreglu sakamálaréttarfars um að refsing geti eingöngu byggst á lögum þar sem allur vafi um túlkun skuli skýrður sakborningi í hag þá lýsir dómari því opinberlega yfir að túlkun refsiheimilda geti stuðst við tíðaranda og vilja samfélagsins á þeim tíma er dómur er upp kveðinn.Ófullkomnir bankamennUmræddir ákærendur og dómarar hafa ekki haft skilning á „sleifarlagi“ bankamanna í aðdraganda hrunsins. Skiptir þá litlu máli þó þeir hafi unnið undir miklum þrýstingi í langan tíma en að lokum þurft að játa sig sigraða þegar bankarnir hrundu í október 2008 – og í flestum tilvikum ekki haft neina fjárhagslega hagsmuni af ákvörðunum sínum eða ákvarðanaleysi. Augljóslega var pottur brotinn fyrir hrun, hvort heldur það varðar grundvöll rekstrar bankanna, einstaka ákvarðanir stjórnenda þeirra, eftirlit með bönkunum, stjórnun peningamála, forsendur matsfyrirtækja, andvaraleysi stjórnmálamanna og aukna skulda- og áhættusækni almennings. En hvað bankamennina (og alla aðra) varðar þá er stór munur á því að hafa rangt fyrir sér eða fremja vísvitandi refsiverð brot.Grundvöllur réttarríkisinsSú grundvallarhugsun réttarríkisins að betra sé að sekur maður gangi laus en að saklaus sitji í fangelsi virðist því miður að einhverju leyti hafa gleymst eða verið ýtt til hliðar við meðhöndlun hrunmála. Sama á við um meginregluna um réttláta málsmeðferð innan hæfilegs tíma.Grunaður í áratug?Af þessum málum hef ég persónulega reynslu og þá ekki bara sem lögmaður. Ég var stjórnarmaður í Kaupþingi banka frá árinu 2003 og til falls bankans í október 2008. Af þeim sökum hef ég verið yfirheyrður í mörg ár um allt og ekki neitt en aldrei verið ákærður fyrir stjórnarstörf mín hjá Kaupþingi. Ég hef þó verið með stöðu grunaðs manns frá árinu 2009. Ég er því í hópi fjölmargra sem hefur verið haldið í svona stöðu svo árum skiptir. Í mínu tilfelli nær þetta tímabil bráðum áratug. Þá var ég ákærður vegna starfa minna sem lögmaður í svokölluðu Exista-máli. Um það kostulega mál geta áhugasamir nálgast allar upplýsingar á vefsíðunni www.einsaer.is.Endurheimt traust á dómstólumÞótt margt gott starf sé unnið hjá dómstólum landsins þá er ástand réttarkerfisins nú óboðlegt. Það verður að búa sómasamlega að dómstólum. Það þarf að tryggja sjálfstæði dómara en umfram allt að virkt eftirlit sé með störfum þeirra – eins og viðgengst í nágrannalöndum. Dómarar ættu að fagna tillögum um aukið eftirlit og gagnsæi um störf þeirra og eignir. Hlutleysi þeirra verður að vera hafið yfir allan vafa. Öðruvísi munu dómstólar ekki öðlast nauðsynlega virðingu og traust í samfélaginu. Dómurum ber jafnframt að hafa virkt eftirlit með saksóknurum, sér í lagi þegar lögmenn sakborninga hafa ekki aðkomu að ákvörðunum dómara. Ef út af bregður þarf ábyrgð bæði dómara og saksóknara að vera raunveruleg. Nú ber enginn þessara aðila ábyrgð á nokkrum hlut og allt reddast einhvern veginn á sleifarlaginu – nema fjölmiðlar komist að einhverju óþægilegu.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Skoðun Ísland verður að vernda hafið og fiskimiðin frá námuvinnslu á hafsbotni Laura Sólveig Lefort Scheefer,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir,Belén García Ovide,Huld Hafliðadóttir skrifar
Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon Skoðun