Skoðun

STASI og skrímsladeild Sjálfstæðisflokksins

Í grein í Fréttablaðinu í fyrradag segir Össur Skarphéðinsson: ,,Í þriðja lagi staðhæfir Þór Whitehead að bæði fyrir - og eftir! að kalda stríðinu lauk hafi íslenskir öryggisþjónustumenn í samstarfi við þýska kollega rannsakað fortíð róttækra Íslendinga sem voru í námi austantjalds.

Spurt er: Hver var tilgangurinn með þessari rannsókn, hver fyrirskipaði hana og á hvaða lagaheimildum byggðist hún. . . . Svavar Gestsson, Hjörleifur Guttormsson og fleiri úr röðum námsmanna austantjalds voru árum saman erfiðustu og hörðustu andstæðingar Sjálfstæðisflokksins. Nærtækast er að forystumenn íhaldsins hafi fyrirskipað rannsóknina til að finna höggstað á þeim í stjórnnmálabaráttu. Þór Whitehead segir hreint út að tilgangur rannsóknarinnar hafi beinlínis verið að grafast fyrir um hvort einhver úr hópnum hafi gerst njósnari fyrir austur-þýsku leyniþjónustunnar STASI. Menn geta ímyndað sér hvernig skrímsladeild Sjálfstæðisflokksins hefði notað slíkar upplýsingar, ef svo hefði verið."

Heimildarmaður minn um könnun vestur-þýsku öryggisþjónustunnar á STASI-tengslum Íslendinga er Róbert Trausti Árnason, sem var vara-fastafulltrúi Íslands hjá Atlantshafsbandalaginu í Brussel undir lok kalda stríðsins. Samkvæmt frásögnum, sem hann segir styðjast við dagbækur sínar, voru það tveir ráðherrar í ríkisstjórn Framsóknarflokks, Alþýðubandalagsins og Alþýðuflokksins, sem mæltust til þess í desember 1989 að hann rannsakaði, hvort einhverjir Íslendingar hefðu verið í þjónustu austur-þýsku leynilögreglunnar. Ráðherrarnir hafi verið þeir Jón Baldvin Hannibalsson, utanríkisráðherra og yfirmaður hans í utanríkisþjónustunni, og Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra. ,,Einkum vildi Jón Baldvin vita, hvort að Svavar Gestsson hefði verið í hópi erindreka STASI", eins og segir í skriflegri frásögn Róberts Trausta. Svavar var þá menntamálaráðherra í ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar.

Róbert Trausti kveðst hafa verið ,,mjög tregur til verksins, því að hvorki Steingrímur né Jón Baldvin gátu eða vildu fyrri hluta árs 1990 gefa . . . viðunandi svör um það, hvernig þeir eða íslensk stjórnvöld myndu nota hugsanlegar upplýsingar um mögulega íslenska erindreka STASI." Ráðherrarnir hafi ekki getað gefið sér nein ,,fyrirmæli" um verkið og ekki viljað ,,opinbera þessa eftirgrennslan sína innan íslenska stjórnkerfisins." Ráðherrarnir hafi tekið sérstaklega fram við sig, að ekkert mætti fréttast um þetta til Árna Sigurjónssonar, forstöðumanns Útlendingaeftirlitsins, sem annaðist öryggisþjónustu á vegum lögreglu og dómsmálaráðuneytis um þetta leyti.

Eftirgrennslan á vegum ráðherraRóbert Trausti segir að eftir ítrekuð tilmæli frá Jóni Baldvin hafi hann snúið sér til vestur-þýskra öryggisþjónustumanna í janúar 1990, en fengið ,,kuldalegar viðtökur". Svör hafi verið á þessa leið:

,,1. Bandaríkjamenn hafi öll mikilvægustu STASI-skjöl, sem ekki hurfu til Moskvu undir höndum. Það tæki mörg ár að finna svona upplýsingar.

2. Þýsk stjórnvöld verða að virða ákvæði laga um persónuvernd og um friðhelgi einkalífins.

3. Hvernig hyggjast íslensk stjórnvöld nota upplýsingarnar, ef þær eru til og ef þær verða þá látnar af hendi?

4. Verður höfðað opinbert mál á hendur meintum íslenskum STASI-erindrekum og þá samkvæmt hvaða íslenskum lögum?

5. Af framantöldu mætti öllum vera ljóst . . . . að vilji íslensk stjórnvöld fá upplýsingar um íslenska ríkisborgara verður óhægt um vik að láta þær upplýsingar af hendi ef ekki ómögulegt."

Róbert Trausti segist við svo búið hafa leitað til bandarískra leyniþjónustumanna í Þýskalandi. Þeir hafi í fyrstu tekið erindi sínu vel ,,og töldu ekki óeðlilegt að Ísland, rétt eins og önnur bandalagsríki sýndi þessum STASI-skjölum áhuga vegna síns eigin öryggis. Hin Norðurlöndin ,,væru að biðja um svipaða fyrirgreiðslu." En stuttu síðar hefðu Bandaríkjamennirnir skyndilega orðið ,,blátt áfram fjandsamlegir." Honum hefði verið ljóst, að kippt hefði verið ,,í spotta í Washington DC og sagt að þessa óhefðbundnu íslensku eftirgrennslan yrði að stöðva og það yrði að gera á afgerandi hátt."

Róbert Trausti segir að þetta hafi síðan verið staðfest á fundi með bandarískum leyniþjónustumönnum í Þýskalandi í febrúar 1990, en þar hefði andrúmsloftið verið fjandsamlegt: ,,hollast væri fyrir mig að láta af allri eftirgrennslan. Engin skjöl yrðu látin af hendi en það eitt staðfest að STASI hefði enga íslenska trúnaðarmenn á sínum snærum og hefði aldrei haft. Þetta vissi íslenska öryggisþjónustan mætavel."

Róbert Trausti segir að nokkru síðar eða snemma árs 1990 hafi hann síðan fengið ítarlegri svör frá Þjóðverjum við eftirgrennslan sinni:

,,1. STASI njósnaði um alla Vesturlandamenn sem komu til þýska alþýðulýðveldisins og Íslendingar voru þar ekki undanskildir.

2. Þá varð STASI ekkert ágengt í því að ráða sér íslenska erindreka til starfa á Íslandi hvorki á meðal íslenskra námsmanna né annarra.

3. Tengslin á milli þess hluta íslenskrar vinstrihreyfingar, sem var höll undir austantjaldsríkin, lágu ekki um . . . hendur leyniþjónustumanna, heldur um hendur æðstu forystumanna kommúnistaflokkanna í þessum ríkjum."

Róbert Trausti segir, að hann hafi skýrt Jóni Baldvin Hannibalssyni frá þessum niðurstöðum af eftirgrennslan sinni, þegar þeir hittust mánudaginn 12. febrúar 1990. Afskiptum hans af þessum málum hafi annars lokið á leiðtogafundi Atlantshafsbandalagsins í London 5.- 6. júlí 1990, þar sem hann hefði hitt Steingrím og Jón Baldvin. Þá hefðu þeir sagt sér að þeir hefðu misst áhuga á málinu, enda hefði hann þá verið búinn að gera þeim fulla grein fyrir því að hann kæmist ekki lengra í eftirgrennslan sinni. Árið 1993 hefði hann loks sagt Jóni Baldvin, að væri enn áhuga á þessu máli, þá bæri að leita til sérlegs umboðsmanns þýsku ríkisstjórnarinnar, sem varðveitti skjöl STASI.

Spurningum svaraðÖssur Skarphéðinsson komst m.a. svo að orði í Fréttablaðinu í fyrradag: ,,Þór gefur tvennar heimildir fyrir pólitískum rannsóknum sem fram fóru eftir lok kalda stríðsins. Önnur var hægri hönd einstaklings sem Þór upplýsir að hafi stjórnað hinni ,,strangleynilegu öryggisþjónustu". Hinn [þ.e. Róbert Trausti Árnason] var skrifstofustjóri varnarmáladeildar undir lok kalda stríðsins, og síðar ráðuneytisstjóri í utanríkisráðuneytinu. Þetta eru trúverðugar heimildir."

Eins og hér hefur komið fram, var fullyrðing mín um könnun þýsku öryggisþjónustunnar á STASI-tengslum Íslendinga reist á frásögn Róberts Trausta. Mér er hins vegar ekki kunnugt um að íslenskir öryggisþjónustumenn hafi átt frumkvæði að neinni slíkri könnun.

Heimildarmaður minn úr öryggisþjónustunni íslensku staðfesti einungis að niðurstaðan (eins og ég lýsti henni fyrir honum eftir Róberti Trausta), hefði verið á þá leið, sem öryggisþjónustan sjálf hefði talið líklegasta undir lok kalda stríðsins, þ.e. að STASI væri ekki með neina erindreka á Íslandi á sínum vegum. Þessi niðurstaða hefði m.a. byggst á upplýsingum utanlands frá. Slíkar upplýsingar voru, eins og Róbert Trausti taldi sig komast að í eftirgrennslan sinni, sendar af þar til bærum aðilum í Þýskalandi til öryggisþjónustuyfirvalda í Atlantshafsbandalagsríkjum og hlutlausum Evrópuríkjum, enda höfðu menn þá enn ástæðu til að ætla að sovéska (og síðar rússneska) leyniþjónustan kynni að nota skrár, sem hún hafði fengið um erindreka STASI, til að ráða þá eða þvinga í þjónustu sína.

Nú hef ég svarað eftir bestu getu þeim spurningum, sem Össur Skarphéðinsson varpaði fram í grein sinni. Þegar ég skrifaði ritgerð mína í Þjóðmálum hafði ég ekki hugsað mér að segja frá því, hvað hrinti af stað sérstakri könnun þýsku öryggisþjónustunnar á þessu máli að sögn heimildarmanns míns, því að ég leit á það sem trúnaðarmál utan við efnisrammann. Ég get þó aðeins bætt því við, að rannsókn mín á STASI-skjölum hjá umboðsmanni í Berlín hneig að svipaðri niðurstöðu og þeirri, sem Róbert Trausti skýrði mér frá áður, en ég greindi honum frá minni eigin:

Ég hefði aðeins fundið eitt dæmi um að Íslendingur í Austur-Þýskalandi hefði um skeið gerst hjálparmaður STASI. Hér hefði verið um að ræða ungan og eflaust áhrifagjarnan mann, sem Sósíalistaflokkurinn íslenski hefði falið að halda uppi tengslum við ,,bræðraflokk sinn" austur-þýskan fyrir hönd íslenskra námsmanna, sem dvöldust eystra á vegum flokksins. Leynilögreglan hefði ætlað að nota þennan unga mann til að ráða sér fasta erindreka á meðal Íslendinga í Þýskalandi, en það ekki tekist, þótt eftir því væri leitað. Umleitunum hefði samkvæmt skýrslu STASI m.a. verið hafnað, þar sem viðkomandi maður hefði reynst algjörlega ófús til njósna og m.a. vísað til þess að á Íslandi hefði nýlega verið flett ofan af tilraun sovétleyniþjónustunnar til að ráða sér erindreka. Þar var öryggisþjónustan íslenska einmitt að verki, eins og sagt er frá í Þjóðmálum.




Skoðun

Skoðun

Er þetta eðli­legt?

Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar

Sjá meira


×