Mér varð það á að lenda í orðaskaki við góðan vin minn út af ESB. Það hefði ég ekki átt að gera, því orðaskak, svo ekki sé talað um rifrildi, skilar engu nema sáru sinni. En tilefni orðaskaksins er þó þess virði að það sé rætt. Vinur minn fullyrti, og fékk ákafan stuðning flestra borðfélaga okkar, að það væri fyrir fram vitað að við fengjum engar undanþágur frá reglum ESB. Það færu því ekki fram neinar samningaviðræður, heldur ætti sér stað aðlögunarferli að regluverki ESB. Mér gremst fátt jafnmikið og þegar fólk gefur sér niðurstöðu úr óorðnum atvikum fyrir fram; tala nú ekki um þegar um samningaviðræður er að ræða. Enginn veit fyrir fram hvað út úr fjölþjóðlegum samningaviðræðum kemur. Stundum kemur heilmikið, eins og t.d. bæði úr viðræðum okkar um EES og jafnvel við inngöngu okkar í NATO. Í báðum tilvikum fengum við varanlegar undanþágur. Í EFTA-viðræðunum drógum við þó nokkrar undanþágur að landi. Þegar við gengum í Sameinuðu þjóðirnar var engin undanþága í boði. Allar þjóðir sem gengið hafa í ESB hafa fengið undanþágur frá meginregluverki sambandsins, ýmist tímabundnar eða varanlegar, allt eftir því hve mikilvægur viðkomandi málaflokkur var hverri þjóð. Hver niðurstaðan verður hjá okkur get hvorki ég né aðrir fullyrt neitt um. Það er hins vegar afar ólíklegt að þær verði ekki einhverjar. Hvaða máli þær muni skipta okkur, þegar upp er staðið, er svo annað mál.
Gagnkvæmi eða undanþágur
Þegar bent er á samningsmarkmið okkar gagnvart ESB spyr almenningur um undanþágur. Undanþágubeiðnir hafa verið veganesti íslenskra samningamanna allt frá því að við fyrst ræddum við Dani um viðskipti og gagnkvæm réttindi. Það sagði mér maður sem hefur tengst samningaviðræðunum í Brussel að undanþágubeiðnir okkar séu að fjölda til svipaðar og allar undanþágubeiðnir annarra þjóða, sem sótt hefðu um aðild að ESB. Þótt þetta séu eflaust ýkjur segir þetta sína sögu. Undanþágur beinast að almennum reglum en einnig að ákveðnum málaflokkum sem við viljum halda óskertu forræði yfir. Þar ber hæst að halda fiskveiðiauðlindinni út af fyrir okkur. Flestir Íslendingar munu vera sammála um að það sé frágangssök, sé því ekki náð. Við viljum þó að íslenskum útgerðarmönnum sé leyft að eiga evrópskar útgerðir með veiðirétti. En kjarni þessa máls snýr ekki að ESB heldur okkur sjálfum. Við teljum okkur trú um að við verðum undir í þessum heimi nema aðrar þjóðir veiti okkur undanþágur frá meginreglum í samskiptum þeirra. Á þessu er því miður alið með skírskotun til fámennis. Höfum við þó sýnt að við stöndumst samanburð ágætlega. Okkur hefur ætíð vegnað best þegar samskiptareglur okkar við aðrar þjóðir voru gagnkvæmar og viðskiptin frjáls.
Þurfum við undanþágur?
Eru almennar og víðtækari undanþágur í reynd eftirsóknarverðar fyrir okkur? Styrkist samkeppnishæfni þjóðarinnar við fleiri og rammgerðari undanþágur frá þeim reglum sem aðrar þjóðir þurfa að gangast undir? Samkeppnishæfnin er sífellt að verða mikilvægari mælikvarði á velgengni og velmegun þjóða. Undanþágur eru forgjöf í samskiptum þjóða. Þegar forgjöfin fellur niður, eins og alltaf verður að lokum, verður erfitt að standast þeim snúning sem enga forgjöf fengu. Þannig er hagrænni samkeppni þjóða einnig farið. Við sjáum það greinilega nú í kreppunni. Þær þjóðir sem búið hafa við verndun standast hinum ekki snúning. Fyrrnefndar þjóðir hafa tekið mikil erlend lán til að viðhalda óbreyttum lifnaðarháttum innanlands, því eigin hagkerfi megnuðu það ekki. Eyðslan var of mikil.
Þráhyggja og sérhagsmunir
Það hefur verið íslensk þráhyggja að hér gildi allt önnur lögmál en annars staðar. Langvarandi einangrun í bland við innlenda kúgun leiddu af sér eymd sem var langt umfram það sem var í nágrannalöndunum. Við dagsbrún nýrra tíma afsökuðum við afkáraskap, niðurníðslu og afturför með því að segja aðstæður hér sérstakar, einstakar og ósamanburðarhæfar við önnur lönd, auk þess sem Danir fengu sinn skerf. Við erum enn við svipað heygarðshorn. Þorum ekki að taka á því sem breyta þarf, t.d. landbúnaði. Við viljum undanþágu fyrir landbúnað, svo stór hluti bænda megi enn um sinn hírast undir fátæktarmörkum. Einangrun í ræktun og framleiðslu leiðir af sér stöðnun og afturför. Afkoma íslenskra smábænda verður trauðla bætt nema með aðlögunaraðstoð utan frá. Við þurfum að færa landbúnaðinn til þess horfs að bændastéttin geti lifað mannsæmandi lífi. Nú gera það bara stórbændur. Sennilega skýrist heiftúðug andstaða stórbændaforystu bændasamtakanna gegn aðildarumsókn á því, að þeir óttast, að afkoma smábænda muni batna verulega við inngöngu í ESB, en þeirra eigin standa í stað. En auðvitað vita þeir ekkert um niðurstöðuna. Það er beinlínis fáránlegt að hanga á víðtækum varanlegum undanþágum fyrir landbúnaðinn til að halda lífi í tekjulægsta framleiðslukerfi á Vesturlöndum. Semjum heldur um aðlögun að skynsamara og framtíðarvænna landbúnaðarkerfi.
