Var rangt af mér að sleppa kanínu í Esjuhlíðum? Menja von Schmalensee skrifar 31. janúar 2011 06:00 Einn fallegan sumardag fyrir um það bil tuttugu og fimm árum veitti ég kanínunni minni, henni Mjallhvíti, frelsi við rætur Esjunnar. Mér þótti vænt um kanínuna en heimilisaðstæður höfðu breyst svo ég varð að losa mig við hana. Þetta virtist vera upplögð lausn þar sem enginn vildi taka við henni og aflífun kom ekki til greina í mínum huga. Þarna átti hún að geta notið lífsins í guðsgrænni náttúrunni. Ég vissi ekki betur. Ég var þrettán ára. Í dag er ég margs vísari. Ég veit til dæmis að miklar breytingar hafa orðið á jörðinni okkar. Maðurinn hefur með athöfnum sínum valdið því að tegundir deyja nú út 100-10.000 sinnum hraðar en eðlilegt getur talist. Mögulega tapast þúsundir tegunda á heimsvísu á ári hverju en flestar þeirra eru okkur enn ókunnar. Alþjóðanáttúruverndarsamtökin (IUCN) hafa metið stöðu rúmlega 1,7 milljóna tegunda en af þeim voru 20% hryggdýra, 30% hryggleysingja, 68% plantna og 50% sveppa og þörunga í hættu árið 2010. Ef maðurinn heldur uppteknum hætti stefnum við hratt inn í eina af mestu útdauðahrinum jarðsögunnar. Ábyrgðin er okkar. En hvernig tengist þetta kanínunni minni? Kanínur eru framandi tegund á Íslandi, þ.e. tegund sem maðurinn hefur flutt inn á svæði sem er utan hennar náttúrulega útbreiðslusvæðis. Þetta atriði eitt og sér væri kannski ekki í frásögur færandi fyrir utan þá staðreynd að samanlögð reynsla af hundruðum þúsunda framandi tegunda sem finna má á heimsvísu hefur sýnt að u.þ.b. 10% þeirra taka upp á því að verða ágengar, þ.e. valda umhverfislegu eða efnahagslegu tjóni. Umhverfislegt tjón getur til dæmis orðið þegar ágeng tegund á í samkeppni við þær tegundir sem fyrir eru, nýtir þær til fæðu eða veldur truflunum á náttúrulegum ferlum innan vistkerfa. Afleiðingarnar geta verið útrýming einnar eða fleiri tegunda eða veruleg fækkun í stofnum þeirra. Efnahagslegt tjón getur orðið vegna skemmda á uppskeru eða mannvirkjum, vegna sjúkdóma eða vegna neikvæðra áhrifa á nytjastofna. Í dag eru ágengar lífverur álitnar vera meðal mestu ógna við náttúruleg vistkerfi. Með greiningum á válistum mismunandi landa, þ.e. listum yfir tegundir í hættu, hefur komið í ljós að verulegur hluti tegunda (allt að 80%) sé þar vegna áhrifa frá ágengum framandi lífverum. Árið 2002 var áætlað að árlegt fjárhagslegt tjón í þeim löndum þar sem slíkt hafði verið metið næmi meira en 1,4 billjónum dollara (165.000.000.000.000 ISK) eða 110-faldri vergri þjóðarframleiðslu Íslands árið 2009, og var þá ótalið fjárhagslegt tjón í löndum þar sem slíkar upplýsingar voru ekki fyrir hendi. Það er því ekki að ástæðulausu að fjöldi landa hefur innlimað í löggjöf sína ákvæði um varnir og aðgerðir gegn ágengum tegundum og varkárni við innflutning framandi lífvera. Á Íslandi eru kanínur flokkaðar sem mögulega ágeng tegund. Erlendis hafa þær valdið gríðarlegu tjóni bæði í vistkerfum og landbúnaði, sérstaklega í Ástralíu og á Nýja-Sjálandi. Þær eru álitnar vera meðal 100 verstu ágengu tegunda heims. Ef litið er til nágrannalanda okkar eru þær ágengar í Finnlandi, Noregi og Svíþjóð. Til að svara spurningunni sem lagt var upp með: Já, það var rangt af mér að sleppa kanínu í Esjuhlíðum. Ég gerði mistök. Þótt ósennilegt sé að þessi tiltekna kanína hafi valdið miklu tjóni ein og sér, er ljóst að ef villtum kanínum fjölgar hér á landi gætu þær valdið tjóni á gróðri, í fuglavarpi (sbr. dæmi frá Vestmannaeyjum, þar sem kanínur tóku yfir lundaholur) og í landbúnaði. Þá er líklegt að stærri kanínustofn orsaki fjölgun refa og minka en minkur er ágeng framandi tegund á Íslandi. Þar fyrir utan drapst aumingja kanínan mín sennilega úr kulda eða hungri og hlaut því leiðinlegan dauðdaga. Þrátt fyrir að kanínur valdi ekki miklu tjóni á Íslandi í dag eru þær gott dæmi um hvernig framandi tegund sem virðist vera meinlaus, getur snúist upp í andhverfu sína. Hafa ber í huga að þótt langflestar framandi tegundir hafi lítil áhrif á vistkerfi, leynast svartir sauðir inn á milli sem gera það að verkum að nauðsynlegt er að fara varlega í innflutning og dreifingu framandi tegunda. Af þessum ástæðum fagna ég því að nú stendur yfir endurskoðun íslenskrar löggjafar m.t.t. framandi lífvera, en tek fram að ég hef ekki horn í síðu framandi tegunda sem ekki verða ágengar, enda hýsi ég sjálf tugi þeirra í garðinum mínum og nýt títt útiveru í ræktuðum skógum. Ég væri hins vegar fljót að fjarlægja plöntu úr garði mínum, hversu falleg sem hún væri, ef í ljós kæmi að hún dreifði sér út í náttúruna og ylli þar skaða. Ítarefni má finna í tveim greinum höfundar um framandi og ágengar tegundir í tölublöðum Náttúrufræðingsins, tímariti Hins íslenska náttúrufræðifélags, árgangi 2010. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Satt og logið Bryndís Schram Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson Skoðun Framtíð innri markaðarins Gunnar Bragi Sveinsson Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo Skoðun Skoðun Skoðun Framtíð innri markaðarins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Satt og logið Bryndís Schram skrifar Skoðun Alþjóðlegi leiðsöguhundadagurinn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson skrifar Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson skrifar Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith skrifar Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hvar er híbýlaauður? Anna María Bogadóttir skrifar Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan skrifar Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun Uppskera að vori Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Er menning stórmál? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir skrifar Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Sjá meira
Einn fallegan sumardag fyrir um það bil tuttugu og fimm árum veitti ég kanínunni minni, henni Mjallhvíti, frelsi við rætur Esjunnar. Mér þótti vænt um kanínuna en heimilisaðstæður höfðu breyst svo ég varð að losa mig við hana. Þetta virtist vera upplögð lausn þar sem enginn vildi taka við henni og aflífun kom ekki til greina í mínum huga. Þarna átti hún að geta notið lífsins í guðsgrænni náttúrunni. Ég vissi ekki betur. Ég var þrettán ára. Í dag er ég margs vísari. Ég veit til dæmis að miklar breytingar hafa orðið á jörðinni okkar. Maðurinn hefur með athöfnum sínum valdið því að tegundir deyja nú út 100-10.000 sinnum hraðar en eðlilegt getur talist. Mögulega tapast þúsundir tegunda á heimsvísu á ári hverju en flestar þeirra eru okkur enn ókunnar. Alþjóðanáttúruverndarsamtökin (IUCN) hafa metið stöðu rúmlega 1,7 milljóna tegunda en af þeim voru 20% hryggdýra, 30% hryggleysingja, 68% plantna og 50% sveppa og þörunga í hættu árið 2010. Ef maðurinn heldur uppteknum hætti stefnum við hratt inn í eina af mestu útdauðahrinum jarðsögunnar. Ábyrgðin er okkar. En hvernig tengist þetta kanínunni minni? Kanínur eru framandi tegund á Íslandi, þ.e. tegund sem maðurinn hefur flutt inn á svæði sem er utan hennar náttúrulega útbreiðslusvæðis. Þetta atriði eitt og sér væri kannski ekki í frásögur færandi fyrir utan þá staðreynd að samanlögð reynsla af hundruðum þúsunda framandi tegunda sem finna má á heimsvísu hefur sýnt að u.þ.b. 10% þeirra taka upp á því að verða ágengar, þ.e. valda umhverfislegu eða efnahagslegu tjóni. Umhverfislegt tjón getur til dæmis orðið þegar ágeng tegund á í samkeppni við þær tegundir sem fyrir eru, nýtir þær til fæðu eða veldur truflunum á náttúrulegum ferlum innan vistkerfa. Afleiðingarnar geta verið útrýming einnar eða fleiri tegunda eða veruleg fækkun í stofnum þeirra. Efnahagslegt tjón getur orðið vegna skemmda á uppskeru eða mannvirkjum, vegna sjúkdóma eða vegna neikvæðra áhrifa á nytjastofna. Í dag eru ágengar lífverur álitnar vera meðal mestu ógna við náttúruleg vistkerfi. Með greiningum á válistum mismunandi landa, þ.e. listum yfir tegundir í hættu, hefur komið í ljós að verulegur hluti tegunda (allt að 80%) sé þar vegna áhrifa frá ágengum framandi lífverum. Árið 2002 var áætlað að árlegt fjárhagslegt tjón í þeim löndum þar sem slíkt hafði verið metið næmi meira en 1,4 billjónum dollara (165.000.000.000.000 ISK) eða 110-faldri vergri þjóðarframleiðslu Íslands árið 2009, og var þá ótalið fjárhagslegt tjón í löndum þar sem slíkar upplýsingar voru ekki fyrir hendi. Það er því ekki að ástæðulausu að fjöldi landa hefur innlimað í löggjöf sína ákvæði um varnir og aðgerðir gegn ágengum tegundum og varkárni við innflutning framandi lífvera. Á Íslandi eru kanínur flokkaðar sem mögulega ágeng tegund. Erlendis hafa þær valdið gríðarlegu tjóni bæði í vistkerfum og landbúnaði, sérstaklega í Ástralíu og á Nýja-Sjálandi. Þær eru álitnar vera meðal 100 verstu ágengu tegunda heims. Ef litið er til nágrannalanda okkar eru þær ágengar í Finnlandi, Noregi og Svíþjóð. Til að svara spurningunni sem lagt var upp með: Já, það var rangt af mér að sleppa kanínu í Esjuhlíðum. Ég gerði mistök. Þótt ósennilegt sé að þessi tiltekna kanína hafi valdið miklu tjóni ein og sér, er ljóst að ef villtum kanínum fjölgar hér á landi gætu þær valdið tjóni á gróðri, í fuglavarpi (sbr. dæmi frá Vestmannaeyjum, þar sem kanínur tóku yfir lundaholur) og í landbúnaði. Þá er líklegt að stærri kanínustofn orsaki fjölgun refa og minka en minkur er ágeng framandi tegund á Íslandi. Þar fyrir utan drapst aumingja kanínan mín sennilega úr kulda eða hungri og hlaut því leiðinlegan dauðdaga. Þrátt fyrir að kanínur valdi ekki miklu tjóni á Íslandi í dag eru þær gott dæmi um hvernig framandi tegund sem virðist vera meinlaus, getur snúist upp í andhverfu sína. Hafa ber í huga að þótt langflestar framandi tegundir hafi lítil áhrif á vistkerfi, leynast svartir sauðir inn á milli sem gera það að verkum að nauðsynlegt er að fara varlega í innflutning og dreifingu framandi tegunda. Af þessum ástæðum fagna ég því að nú stendur yfir endurskoðun íslenskrar löggjafar m.t.t. framandi lífvera, en tek fram að ég hef ekki horn í síðu framandi tegunda sem ekki verða ágengar, enda hýsi ég sjálf tugi þeirra í garðinum mínum og nýt títt útiveru í ræktuðum skógum. Ég væri hins vegar fljót að fjarlægja plöntu úr garði mínum, hversu falleg sem hún væri, ef í ljós kæmi að hún dreifði sér út í náttúruna og ylli þar skaða. Ítarefni má finna í tveim greinum höfundar um framandi og ágengar tegundir í tölublöðum Náttúrufræðingsins, tímariti Hins íslenska náttúrufræðifélags, árgangi 2010.
Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar
Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar