Tíu lexíur úr þingstarfinu Jón Þór Ólafsson skrifar 28. nóvember 2015 07:00 Markmið stjórnmálamanna eru misjöfn, rétt eins og leiðirnar sem þeir velja að þeim, en eitt eiga þeir sameiginlegt. Stjórnmálamenn vilja sitja á valdastóli, og flestir vilja þeir sitja sem fastast þar til stærri stóll er fáanlegur. Það skiptir því stjórnmálamenn sköpum, þegar nær dregur kosningu eða skipan í valdastöður, að vera álitinn ákjósanlegasti kosturinn hjá þeim sem ráða hver situr hvar. Slíkt álit má kalla pólitískt kapítal. Til að áætla og hafa áhrif á það hvernig stjórnmálamaður beitir áhrifum sínum og völdum þá er nauðsynlegt að sjá hvað veldur honum álitshnekki og kostar hann því pólitískt kapítal, og hvernig hann getur vaxið í áliti og orðið sér þannig úti um meira af því. Meðvitaður um þessar forsendur lærði ég tíu eftirfarandi lexíur í þingstarfinu.1. Gamla viðskiptamódel stjórnmálaflokkanna er ósjálfbæraraAð beita almannavaldi í þágu sérhagsmuna (sem er skilgreiningin á pólitískri spillingu) í skiptum fyrir aðstoð við atkvæðaveiðar er ósjálfbærara í dag en það var. Með útbreiðslu internetsins þá er spilling oftar afhjúpuð og erfitt er að þagga niður umræðuna um hana á samfélagsmiðlum. Spillingarmál kosta pólitískt kapítal. Með auknu gegnsæi mun spilling í auknum mæli kosta meira en hún skilar.2. Valdið á Alþingi er samþjappaðNánast allt lögbundið vald á Alþingi liggur í þremur valdastöðum. 1. Forseti Alþingis, í umboði stjórnarmeirihlutans, hefur nánast alræðisvald á þingfundum þar sem mál eru rædd og endanlega afgreidd. 2. Formenn fastanefnda Alþingis, mestmegnis í umboði stjórnarflokkanna, fara í raun með alræðisvald yfir vinnslu mála í nefndunum. 3. Þingflokksformenn, í umboði flokksforustunnar, ráða miklu um það hvar og hvenær þingmenn taka þátt á nefndar- og þingfundum. - Mikill minnihluti stjórnarflokkanna á Alþingi ræður í raun.3. Þingmálakvótanum er úthlutað af forseta AlþingisEin öruggasta leiðin til að afla pólitísks kapítals er að fá mál samþykkt á Alþingi. Til að tryggja að stjórnarflokkarnir landi þeim afla að mestu sjálfir þá er óformlegur kvóti á fjölda þingmála sem forseti Alþingis úthlutar. Þó að almenn sátt sé um mikilvægt mál í samfélaginu þá verður það ekki samþykkt á Alþingi nema að sá sem leggur málið fram hafi þingmálakvóta og noti hann til að landa málinu.4. Mikið vald þingmanna er í höndum flokksforustunnarStjórnarskráin segir alþingismenn aðeins bundna af sannfæringu sinni. En lög um þingsköp, og aðrar leikreglur Alþingis, færa flokksforystunni svipuvald yfir samflokksmönnum á þingi. Óhlýðnum þingmönnum er sagt að þeir „þurfi ekkert að mæta á fundi þingflokksins“, þar sem þingstarf flokksins er skipulagt. Það er líka þingflokkurinn, ekki þingmaðurinn, sem á nefndarsætin og þingmálakvótann. Óhlýðinn þingmaður tapar tækifærum til áhrifa innan Alþingis og innan flokksins.5. Þekkingin sem er undirstaða valda býr hjá flokksforustunniÓbreyttur þingmaður sem kann leikreglur þingsins getur haft töluverð áhrif, þó að hann sé óhlýðinn. Fáir þingmenn kunna samt lög um þingsköp og aðrar reglur um innra starf þingsins, og hvað þá allar hinar óskrifuðu venjur og klæki. Gömlu refirnir og flokksforustan sem þeir styðja hafa meira vald í krafti þeirrar þekkingar.6. Meirihluti þingsins ræður, ekki meirihluti landsmanna, enn þáÞar til að landsmenn sjálfir fá málskotsréttinn milliliðalaust þá er málþóf minnihlutans í þinginu síðasta vörn landsmanna gegn yfirgangi stjórnarmeirihlutans. Málþóf er aðeins eins sterkt og réttlætingin fyrir því. Þeim mun afgerandi og þekktari sem vilji landsmanna er, þeim mun kostnaðarsamara er það fyrir þingmenn meirihlutans að stöðva málþófið.7. Að vanrækja forgangsmál landsmanna kostar mismikiðMálefnaleg, heiðarleg og ítrekuð áminning að um vanrækslu sé að ræða gerir hana kostnaðarsamari. Það er líka erfiðara fyrir þá sem hafa verið staðnir að vanrækslu að selja óvinsælar lausnir við vandamáli sem almennt er vitað að þeir sjálfir sköpuðu. Því betur sem landsmönnum er ljóst að heilbrigðisþjónustu hefur hrakað vegna vanrækslu stjórnvalda þeim mun pólitískt dýrara verður hvert einkavæðingarskref, og því færri verða stigin.8. Að tefja er oft það sama og sigra í pólitíkTöf á einu þingmáli þýðir að önnur mál komast framar í afgreiðsluferlinu. Tafir eiga það líka til að verða ótímabundnar svo mál daga uppi. Tafir á framlagningu og á vinnslu mála sem stjórnvöld og stjórnsýslan vilja fá samþykkt þýðir iðulega minni aðkomu og eftirlit í þinginu. Tímaþjófar í pólitík eru líklegri til að verða sér úti um pólitískt kapítal.9. Að stela veislunni og skilja reikninginn eftirPólitískt kapítal stjórnmálamanns eykst ef hann kemst upp með að eigna sér heiðurinn af vinsælum verkum annarra á meðan aðrir bera ábyrgð á skítverkunum. Ábyrgð hefur afgerandi áhrif á pólitískt kapítal stjórnmálamannsins. Það sem „virðist vera satt“ vegur þyngra í veski stjórnmálamannsins en sannleikurinn.10. Landsmenn munu í meiri mæli koma að málum sem þá varðaPólitískt vald er föst stærð. Það vald sem þjóðin vill fá milliliðalaust til sín, það missa stjórnmálamenn. En stjórnmálamaðurinn nær fram vilja sínum með pólitísku valdi. Valdbeiting skapar honum líka óteljandi tækifæri til að vinna sér inn pólitískt kapítal. Stjórnmálamaðurinn sleppir því ekki valdi nema hann telji kostnaðarsamara að halda í það. Aukinn þátttökuvilji landsmanna gerir það pólitískt kostnaðarsamara að halda landsmönnum frá ákvörðunum í málum sem þá varða. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Þór Ólafsson Mest lesið Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson Skoðun Skoðun Skoðun Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland skrifar Skoðun Í 1.129 daga hefur Alþingi hunsað jaðarsettasta hóp samfélagsins Grímur Atlason skrifar Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson skrifar Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Sjá meira
Markmið stjórnmálamanna eru misjöfn, rétt eins og leiðirnar sem þeir velja að þeim, en eitt eiga þeir sameiginlegt. Stjórnmálamenn vilja sitja á valdastóli, og flestir vilja þeir sitja sem fastast þar til stærri stóll er fáanlegur. Það skiptir því stjórnmálamenn sköpum, þegar nær dregur kosningu eða skipan í valdastöður, að vera álitinn ákjósanlegasti kosturinn hjá þeim sem ráða hver situr hvar. Slíkt álit má kalla pólitískt kapítal. Til að áætla og hafa áhrif á það hvernig stjórnmálamaður beitir áhrifum sínum og völdum þá er nauðsynlegt að sjá hvað veldur honum álitshnekki og kostar hann því pólitískt kapítal, og hvernig hann getur vaxið í áliti og orðið sér þannig úti um meira af því. Meðvitaður um þessar forsendur lærði ég tíu eftirfarandi lexíur í þingstarfinu.1. Gamla viðskiptamódel stjórnmálaflokkanna er ósjálfbæraraAð beita almannavaldi í þágu sérhagsmuna (sem er skilgreiningin á pólitískri spillingu) í skiptum fyrir aðstoð við atkvæðaveiðar er ósjálfbærara í dag en það var. Með útbreiðslu internetsins þá er spilling oftar afhjúpuð og erfitt er að þagga niður umræðuna um hana á samfélagsmiðlum. Spillingarmál kosta pólitískt kapítal. Með auknu gegnsæi mun spilling í auknum mæli kosta meira en hún skilar.2. Valdið á Alþingi er samþjappaðNánast allt lögbundið vald á Alþingi liggur í þremur valdastöðum. 1. Forseti Alþingis, í umboði stjórnarmeirihlutans, hefur nánast alræðisvald á þingfundum þar sem mál eru rædd og endanlega afgreidd. 2. Formenn fastanefnda Alþingis, mestmegnis í umboði stjórnarflokkanna, fara í raun með alræðisvald yfir vinnslu mála í nefndunum. 3. Þingflokksformenn, í umboði flokksforustunnar, ráða miklu um það hvar og hvenær þingmenn taka þátt á nefndar- og þingfundum. - Mikill minnihluti stjórnarflokkanna á Alþingi ræður í raun.3. Þingmálakvótanum er úthlutað af forseta AlþingisEin öruggasta leiðin til að afla pólitísks kapítals er að fá mál samþykkt á Alþingi. Til að tryggja að stjórnarflokkarnir landi þeim afla að mestu sjálfir þá er óformlegur kvóti á fjölda þingmála sem forseti Alþingis úthlutar. Þó að almenn sátt sé um mikilvægt mál í samfélaginu þá verður það ekki samþykkt á Alþingi nema að sá sem leggur málið fram hafi þingmálakvóta og noti hann til að landa málinu.4. Mikið vald þingmanna er í höndum flokksforustunnarStjórnarskráin segir alþingismenn aðeins bundna af sannfæringu sinni. En lög um þingsköp, og aðrar leikreglur Alþingis, færa flokksforystunni svipuvald yfir samflokksmönnum á þingi. Óhlýðnum þingmönnum er sagt að þeir „þurfi ekkert að mæta á fundi þingflokksins“, þar sem þingstarf flokksins er skipulagt. Það er líka þingflokkurinn, ekki þingmaðurinn, sem á nefndarsætin og þingmálakvótann. Óhlýðinn þingmaður tapar tækifærum til áhrifa innan Alþingis og innan flokksins.5. Þekkingin sem er undirstaða valda býr hjá flokksforustunniÓbreyttur þingmaður sem kann leikreglur þingsins getur haft töluverð áhrif, þó að hann sé óhlýðinn. Fáir þingmenn kunna samt lög um þingsköp og aðrar reglur um innra starf þingsins, og hvað þá allar hinar óskrifuðu venjur og klæki. Gömlu refirnir og flokksforustan sem þeir styðja hafa meira vald í krafti þeirrar þekkingar.6. Meirihluti þingsins ræður, ekki meirihluti landsmanna, enn þáÞar til að landsmenn sjálfir fá málskotsréttinn milliliðalaust þá er málþóf minnihlutans í þinginu síðasta vörn landsmanna gegn yfirgangi stjórnarmeirihlutans. Málþóf er aðeins eins sterkt og réttlætingin fyrir því. Þeim mun afgerandi og þekktari sem vilji landsmanna er, þeim mun kostnaðarsamara er það fyrir þingmenn meirihlutans að stöðva málþófið.7. Að vanrækja forgangsmál landsmanna kostar mismikiðMálefnaleg, heiðarleg og ítrekuð áminning að um vanrækslu sé að ræða gerir hana kostnaðarsamari. Það er líka erfiðara fyrir þá sem hafa verið staðnir að vanrækslu að selja óvinsælar lausnir við vandamáli sem almennt er vitað að þeir sjálfir sköpuðu. Því betur sem landsmönnum er ljóst að heilbrigðisþjónustu hefur hrakað vegna vanrækslu stjórnvalda þeim mun pólitískt dýrara verður hvert einkavæðingarskref, og því færri verða stigin.8. Að tefja er oft það sama og sigra í pólitíkTöf á einu þingmáli þýðir að önnur mál komast framar í afgreiðsluferlinu. Tafir eiga það líka til að verða ótímabundnar svo mál daga uppi. Tafir á framlagningu og á vinnslu mála sem stjórnvöld og stjórnsýslan vilja fá samþykkt þýðir iðulega minni aðkomu og eftirlit í þinginu. Tímaþjófar í pólitík eru líklegri til að verða sér úti um pólitískt kapítal.9. Að stela veislunni og skilja reikninginn eftirPólitískt kapítal stjórnmálamanns eykst ef hann kemst upp með að eigna sér heiðurinn af vinsælum verkum annarra á meðan aðrir bera ábyrgð á skítverkunum. Ábyrgð hefur afgerandi áhrif á pólitískt kapítal stjórnmálamannsins. Það sem „virðist vera satt“ vegur þyngra í veski stjórnmálamannsins en sannleikurinn.10. Landsmenn munu í meiri mæli koma að málum sem þá varðaPólitískt vald er föst stærð. Það vald sem þjóðin vill fá milliliðalaust til sín, það missa stjórnmálamenn. En stjórnmálamaðurinn nær fram vilja sínum með pólitísku valdi. Valdbeiting skapar honum líka óteljandi tækifæri til að vinna sér inn pólitískt kapítal. Stjórnmálamaðurinn sleppir því ekki valdi nema hann telji kostnaðarsamara að halda í það. Aukinn þátttökuvilji landsmanna gerir það pólitískt kostnaðarsamara að halda landsmönnum frá ákvörðunum í málum sem þá varða.
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar