Skoðun

Stjórnun norðurslóða: ekkert einkamál

Kristinn Schram skrifar
Kastljós fjölmiðla hefur í auknum mæli beinst að norðurslóðum. Þessi aukna athygli byggir meðal annars á almennum áhuga fólks á málefnum eins og loftslagsbreytingum, öryggi, hugsanlegum efnahagsumsvifum og umhverfisspjöllum í norðri. Umræðan um málefni norðurslóða er eins og gengur byggð á misgóðum grunni og stundum einblínt á skjótfenginn gróða eða tiltekin átök þjóða á milli. Þá vilja oft gleymast þær alvarlegu áskoranir sem ríki norðurslóða hafa, að minnsta kosti í orði, sammælst um að bregðast við.

Næstu dagana munu færustu alþjóðlegu sérfræðingar, fulltrúar erlendra ríkja og einkageirans streyma til Íslands til að taka þátt í ráðstefnum á borð við Efst á heimskautsbaugi, Jafnrétti á norðurslóðum og Hringborði norðurslóða. Íslenskir kolleggar þeirra fá þar tækifæri til að skerpa á og miðla þekkingu sinni á þessum málefnum. Þau eru þó ekki einkamál sérfræðinga eða sérstakra hagsmunahópa. Því er von að viðburðir sem þessir stuðli að almennri umræðu um þessi mikilvægu mál – ekki síst þörfinni á skjótum viðbrögðum og víðtæku samstarfi.

Mikilvægi alþjóðlegs samstarfs

Norrænt samstarf og samskipti norðurslóðaríkja eru af ýmsum toga en ef vill fer mikilvægasta samstarfið á þessu sviði fram á vettvangi Norðurskautsráðsins. Aðra stofnun er ekki að finna sem tekið getur ákvarðanir sem leiða til beinna aðgerða allra norðurslóðaríkjanna. Stigið var stórt skref, sem fékk þó takmarkaða umfjöllun, þegar norðurslóðaríkin átta, þ.e. Rússland, Bandaríkin, Kanada og Norðurlöndin fimm, gáfu út yfirlýsingu í fyrra um að uppfylla ábyrgð sína á svæðinu. Þar yrði haldið í heiðri grunngildum eins og friðsamlegum samskiptum þjóðanna á milli, að þau fylgi alþjóðalögum, verndi umhverfið og verji rétt staðbundinna hópa. Þegar öll ríkin höfðu gert þau að sínu, eygðu margir von til þess að forðast mætti yfirgangsemi á svæðinu og raunveruleg átök sem yrðu smáríkjum, í fremstu víglinu, sérstaklega hættuleg.  Þá má sjá árangur samstarfsins í samkomulagi um samstillt viðbrögð við olíumengun í hafi, samningi um leit og björgun og frekari skref í átt að samhæfingu umhverfismála og vernd lífræðilegrar fjölbreytni.

Ljón (og drekar) í veginum

Ýmsar erfðileikar, og ekki síst átökin í Úkraínu, hafa sýnt að norðurslóðasamstarfi muni fylgja frekari áskoranir. Norræn ríki leiddu Norðurskautsráðið í sjö ár en nú er fylgst náið með framvindunni undir stjórnarformennsku Kanada og hvers megi vænta þegar Bandaríkin taka við því hlutverki á næsta ári. Aukin þátttaka frumbyggja og ríkja utan norðurslóða er staðreynd en óljóst er enn hvaða hlutverki þau eigi að gegna í alþjóðlegri stjórnun norðurslóða. Þá er varnarmálum að stærstu leyti haldið utan norðurslóðasamstarfs og þrátt fyrir jákvæð teikn á sviði almannaöryggis er ekkert samstarf fyrir hendi um að draga úr hervæðingu norðurslóða. Helst er þó að nefna hvernig breytt loftslag, aukin umferð og auðlindanýting á norðurslóðum ógnar náttúrulegum aðstæðum, öryggi og lífvænlegu umhverfi allra íbúa í norðri og jarðarinnar í heild.

Samhent viðbrögð

Skynsamleg, sjálfbær og samhent viðbrögð við þessum áskorunum skipta sköpum ef njóta skal einhvers ávinnings af þessum óðfluga breytingum og lágmarka skaða. Við þurfum í auknum mæli að átta okkur á samspili og togstreitu milli viðskipta og umhverfisverndar; að kunna skil á félagasamtökum, hagsmunahópum, viðskiptalífinu og áheyrnaraðilum í Norðurskautsráðinu. Horfa verður til fjölbreyttra viðhorfa þeirra og stefnumála, spyrja hvernig skoðanamyndun á sér stað og hvaða raddir nái eyrum stefnumótunaraðila. Breiðari umræða og aðgerðarstefna á fjölbreyttum vettvangi gæti auk þess þrýst á ríki og stofnanir eins og Norðurskautsráðið til að bregðast hraðar við í sérstökum málum.




Skoðun

Sjá meira


×