Gagnið af gagnsæinu Páll Harðarson skrifar 4. febrúar 2015 07:00 Sennilega stuðlar fátt jafn vel að vernd almannahagsmuna og gagnsæið. Gildir það á flestum sviðum þjóðlífsins. Það er óumdeilt að gagnsæi leiðir til vandaðri starfshátta og aukins jafnræðis, hvort sem aðhald þess beinist að einkaaðilum eða opinberum aðilum. Gagnsæi er hornsteinn verðbréfamarkaðar. Leikreglum verðbréfamarkaðar um gagnsæi er ætlað að gera stöðu allra þátttakenda á verðbréfamarkaði jafna. Það þjónar þeim best sem eiga að öðrum kosti erfiðast með að nálgast upplýsingar. Að baki býr hugmyndin um fjárfestavernd. Fjárfestar, smáir sem stórir, eiga ekki að þurfa að velkjast í vafa um hvort sá sem er á hinum enda viðskiptanna hafi aðgang að öðrum og fyllri upplýsingum, hvorki varðandi fyrirtækið sjálft eða viðskipti á markaði. Gagnsæið er krefjandi, en það er líka gefandi. Rannsóknir sýna að fjárfestar verðlauna þau fyrirtæki sem eru undir gagnsæiskröfum, vanda sig við upplýsingagjöf og fylgja góðum stjórnarháttum. Þau búa að öðru jöfnu við lægri fjármagnskostnað, oft svo um munar. Stjórnendur fyrirtækja þekkja þetta, ekki síst þeir sem hafa unnið í umhverfi verðbréfamarkaðar. Því ganga sum fyrirtæki enn lengra en lög og reglur og segja til um. Dæmi um þetta er ósk fyrirtækja um að fá stjórnarhætti sína vottaða. Rannsóknarmiðstöð um stjórnarhætti hefur boðið upp á slíka vottun í samstarfi við Viðskiptaráð, Samtök atvinnulífsins og Kauphöllina. Hvorki lög né reglur reka fyrirtækin í slíka vottun. Metnaður fyrir vönduðum stjórnarháttum og sterk ásýnd gagnvart fjárfestum og ytra umhverfi eru drifkraftarnir. Meginstefið í viðbrögðum Evrópusambandsins við fjármálakreppunni hefur verið að færa viðskipti upp á yfirborðið sem áður voru hulin. Langvarandi markaðssvik á mörkuðum sem hafa verið undir takmörkuðu eftirliti, svo sem gjaldeyrismarkaði og millibankamarkaði, hafa einnig vakið yfirvöld til umhugsunar. Stórir alþjóðlegir bankar hafa verið sektaðir um fjárhæðir sem nema á annað þúsund milljarða króna fyrir athæfi sitt á þessum mörkuðum. Sums staðar hafa verið stigin skref til aukins gagnsæis í verðmyndun og eftirlits á millibankamarkaði. Ekki kæmi á óvart að viðbrögðin yrðu á svipaða lund á gjaldeyrismarkaði. Full ástæða er til að fylgjast vel með ákvörðunum um umgjörð þessara markaða erlendis og jafnframt huga að því hvort stíga megi skref til aukins gagnsæis hérlendis. Með hliðsjón af óumdeildum ávinningi gagnsæis er það áhyggjuefni hversu lítið gagnsæi er í kringum afgreiðslu beiðna um undanþágur frá gjaldeyrishöftum, einkum ef haft er í huga hversu mikilvægar ákvarðanir er um að ræða sem geta haft veruleg áhrif á umsækjendur og íslenskt efnahagslíf, eins og nýleg dæmi sanna. Seðlabankinn telur gagnsæi takmörkunum háð vegna þagnarskyldu gagnvart umsækjendum en hefur reynt að koma til móts við kröfu um aukið gagnsæi með birtingu upplýsinga um almenna framkvæmd undanþágubeiðna á heimasíðu sinni. Umsækjendum er engu að síður nokkur vandi á höndum við mat á því hvort jafnræðis sé gætt í ákvörðunum bankans. Einfalt væri að draga úr tortryggni, t.d. með því að bjóða upp á fljótvirka kæruleið eins og Viðskiptaráð hefur lagt til. Einnig mætti hugsa sér að óháðum aðila á vegum stjórnvalda væri falið að fara kerfisbundið yfir ákvarðanir er varða stærri hagsmuni og aðrar ákvarðanir valdar af handahófi til að leggja mat á hvort gætt væri jafnræðis í afgreiðslu undanþágubeiðna. Á þessu sviði sem öðrum er gagnsæið krefjandi, en ávinningurinn ótvíræður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun The man who would be king Ian McDonald Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Nú vandast valið Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun The man who would be king Ian McDonald skrifar Skoðun Umhverfisávinningur þess að þrifta Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Ókostir forsetaframbjóðandans Katrínar Jakobsdóttur Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Sjá meira
Sennilega stuðlar fátt jafn vel að vernd almannahagsmuna og gagnsæið. Gildir það á flestum sviðum þjóðlífsins. Það er óumdeilt að gagnsæi leiðir til vandaðri starfshátta og aukins jafnræðis, hvort sem aðhald þess beinist að einkaaðilum eða opinberum aðilum. Gagnsæi er hornsteinn verðbréfamarkaðar. Leikreglum verðbréfamarkaðar um gagnsæi er ætlað að gera stöðu allra þátttakenda á verðbréfamarkaði jafna. Það þjónar þeim best sem eiga að öðrum kosti erfiðast með að nálgast upplýsingar. Að baki býr hugmyndin um fjárfestavernd. Fjárfestar, smáir sem stórir, eiga ekki að þurfa að velkjast í vafa um hvort sá sem er á hinum enda viðskiptanna hafi aðgang að öðrum og fyllri upplýsingum, hvorki varðandi fyrirtækið sjálft eða viðskipti á markaði. Gagnsæið er krefjandi, en það er líka gefandi. Rannsóknir sýna að fjárfestar verðlauna þau fyrirtæki sem eru undir gagnsæiskröfum, vanda sig við upplýsingagjöf og fylgja góðum stjórnarháttum. Þau búa að öðru jöfnu við lægri fjármagnskostnað, oft svo um munar. Stjórnendur fyrirtækja þekkja þetta, ekki síst þeir sem hafa unnið í umhverfi verðbréfamarkaðar. Því ganga sum fyrirtæki enn lengra en lög og reglur og segja til um. Dæmi um þetta er ósk fyrirtækja um að fá stjórnarhætti sína vottaða. Rannsóknarmiðstöð um stjórnarhætti hefur boðið upp á slíka vottun í samstarfi við Viðskiptaráð, Samtök atvinnulífsins og Kauphöllina. Hvorki lög né reglur reka fyrirtækin í slíka vottun. Metnaður fyrir vönduðum stjórnarháttum og sterk ásýnd gagnvart fjárfestum og ytra umhverfi eru drifkraftarnir. Meginstefið í viðbrögðum Evrópusambandsins við fjármálakreppunni hefur verið að færa viðskipti upp á yfirborðið sem áður voru hulin. Langvarandi markaðssvik á mörkuðum sem hafa verið undir takmörkuðu eftirliti, svo sem gjaldeyrismarkaði og millibankamarkaði, hafa einnig vakið yfirvöld til umhugsunar. Stórir alþjóðlegir bankar hafa verið sektaðir um fjárhæðir sem nema á annað þúsund milljarða króna fyrir athæfi sitt á þessum mörkuðum. Sums staðar hafa verið stigin skref til aukins gagnsæis í verðmyndun og eftirlits á millibankamarkaði. Ekki kæmi á óvart að viðbrögðin yrðu á svipaða lund á gjaldeyrismarkaði. Full ástæða er til að fylgjast vel með ákvörðunum um umgjörð þessara markaða erlendis og jafnframt huga að því hvort stíga megi skref til aukins gagnsæis hérlendis. Með hliðsjón af óumdeildum ávinningi gagnsæis er það áhyggjuefni hversu lítið gagnsæi er í kringum afgreiðslu beiðna um undanþágur frá gjaldeyrishöftum, einkum ef haft er í huga hversu mikilvægar ákvarðanir er um að ræða sem geta haft veruleg áhrif á umsækjendur og íslenskt efnahagslíf, eins og nýleg dæmi sanna. Seðlabankinn telur gagnsæi takmörkunum háð vegna þagnarskyldu gagnvart umsækjendum en hefur reynt að koma til móts við kröfu um aukið gagnsæi með birtingu upplýsinga um almenna framkvæmd undanþágubeiðna á heimasíðu sinni. Umsækjendum er engu að síður nokkur vandi á höndum við mat á því hvort jafnræðis sé gætt í ákvörðunum bankans. Einfalt væri að draga úr tortryggni, t.d. með því að bjóða upp á fljótvirka kæruleið eins og Viðskiptaráð hefur lagt til. Einnig mætti hugsa sér að óháðum aðila á vegum stjórnvalda væri falið að fara kerfisbundið yfir ákvarðanir er varða stærri hagsmuni og aðrar ákvarðanir valdar af handahófi til að leggja mat á hvort gætt væri jafnræðis í afgreiðslu undanþágubeiðna. Á þessu sviði sem öðrum er gagnsæið krefjandi, en ávinningurinn ótvíræður.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar