Er biskup Íslands biskup eða ekki? Páll Ágúst Ólafsson skrifar 31. júlí 2023 12:00 Á síðustu dögum hafa margir stigið fram og túlkað regluverk kirkjunnar. Deilt er um hvort biskup Íslands sé í raun biskup og handhafi þess valds sem hlutverkinu fylgir. Það er óheppilegt að það sé umdeilt hvort sá sem embætti biskups gegnir hafi til þess umboð. Af því getur leitt að ákvarðanir sem teknar hafa verið kunna að vera í uppnámi, mögulega ólögmætar, hafa ekkert gildi og þurfa endurtekna meðferð stjórnsýslu kirkjunnar – ef aðstæður eru með þeim hætti að það er hægt. Mögulega munu einhverjir eiga rétt á bótum vegna hugsanlegra glataðra hagsmuna. Þessi staða yrði afleit, ásamt tilheyrandi fjártjóni og álitshnekkjum fyrir þjóðkirkjuna. Mætti halda því fram að þjóðkirkjan, sem nýbúin er að fá stjórn eigin mála, ráði ekki við verkefnið. Það er vandræðalegt fyrir stærstu félagasamtök landsins að efast er um getu þeirra til að stjórna sér sjálf. Stjórnlaust skip? Er þjóðkirkjan raunverulega í þeirri stöðu að vera stjórnlaust skip þar sem sá sem gegnir embætti biskups Íslands er ekki biskup lengur, eins og haldið hefur verið fram? Hér verður horft framhjá einstökum samningum sem gerðir hafa verið, hvort sem er milli forseta kirkjuþings og biskups eða framkvæmdastjóra Biskupsstofu og biskups. Einvörðungu er litið til þess regluverks sem kirkjunni er ætlað að spila eftir. Staðreyndin er þessi. Í nýjum lögum um þjóðkirkjuna er ákvæði til bráðabirgða sem segir að starfsfólk þjóðkirkjunnar sem var skipað í embætti í skilningi laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, nr. 70/1996, við gildistöku 2. mgr. 19. gr. laga um breytingu á lögum um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar, lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins og lögum um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins (viðbótarsamningur íslenska ríkisins og þjóðkirkjunnar), nr. 153/2019, heldur þeim réttindum og skyldum sem af skipuninni leiðir út skipunartíma sinn, en að öðru leyti fer um réttindi þess og skyldur samkvæmt starfsreglum settum af kirkjuþingi. Þar segir einnig að starfsreglur sem kirkjuþing hefur sett eða samþykkt í gildistíð laga um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar, nr. 78/1997, halda gildi sínu, eftir því sem við á, þar til kirkjuþing hefur fellt þær niður, breytt þeim eða sett eða samþykkt nýjar, þó eigi síðar en 31. desember 2021. Með þessu bráðabirgðaákvæði voru tilteknum starfsmönnum kirkjunnar, m.a. biskupi, tryggð áfram ákveðin réttindi samkvæmt starfsmannalögum, s.s. um sjálfkrafa framlengingu skipunartíma, sbr. 23. gr. laganna ef ekkert væri gert, auk þess sem kirkjuþingi er settur tímarammi til að vinna eftir. Yrði hann ekki uppfylltur þá halda eldri reglur gildi sínu. Starfsreglur samþykktar of seint Í ljósi þessa hefði þeim aðila, sem nú er biskup Íslands þurft að tilkynna á grundvelli nýrra starfsreglna að efnt yrði til biskupskjörs við lok 5 ára skipunartíma viðkomandi. Kirkjuþing og/eða kjörstjórn þjóðkirkjunnar hefði þurft að tilkynna biskupi Íslands í síðasta lagi í árslok 2021 að það ætti að kjósa til biskups við lok 5 ára skipunartíma aðilans. Það var ekki gert enda engar starfsreglur samþykktar um málið fyrr en eftir það tímamark þó bráðabirgðaákvæðið kveði skýrt á um að það skyldi gert. Að kirkjuþing hafi ekki gegnt skyldu sinni fyrr en of seint er á ábyrgð þeirra sem valdir hafa verið til forystu þingsins og einstaka þingfulltrúa. Vegna þessa giltu ennþá eldri reglur sem kveða á um að sá sem hefur skipun og ekki tilkynnt um að áætlaðar séu breytingar á embættinu/starfinu amk. 6 mánuðum fyrir lok skipunartíma fær sjálfkrafa endurnýjaðan skipunatíma til næstu 5 ára. Sú staða er uppi er varðar þann sem gegnir embætti biskups Íslands. Biskup Íslands var ekki tilkynnt um hugsanlega eða fyrirhugaða breytingu fyrir árslok 2021. Úr því að kirkjuþing gerði það ekki tímanlega þá mátti biskup Íslands gera ráð fyrir að vera áfram biskup í 5 ár eða skemur ef viðkomandi kysi svo eftir atvikum. Engin þörf var á neinum samningum milli eins né neins hvað þetta varðaði. Þessi niðurstaða leiðir einfaldlega af bráðabirgðaákvæðinu, vísun þess til starfsmannalaga og þeirra ákvæða sem þar eru. Blasir við að þeir einstaklingar sem þar eru tilgreindir njóta réttinda og skyldna samkvæmt þeim lögum út skipunartíma sinn. Ábyrgð kirkjuþings? Það er mat höfundar að sá sem gegnir embætti biskups Íslands hafi fengið til þess sjálfkrafa endurnýjað umboð til að gegna hlutverkinu áfram í allt að fimm ár úr því að kirkjuþing hvorki sinnti skyldu sinni að setja starfsreglur tímanlega né tilkynnti kjörstjórn biskupi fyrir árslok 2021 að boðað yrði til biskupskosninga vorið 2022 enda nýjar leikreglur ekki til staðar. Sú ábyrgð hvílir á herðum kirkjuþings. Sá sem gegnir embætti biskups Íslands hefur tilkynnt um fyrirhuguð starfslok á árinu 2024 sökum aldurs og er það löngu fyrir lok nýs 5 ára skipunartíma. Það liggur því fyrir að nýr biskup verður kosinn og vígður til þjónustu sumarið 2024. Um nýjan biskup Íslands munu gilda nýjar starfsreglur kirkjuþings. Réttaróvissa? Höfundur telur enga réttaróvissa vera um stöðu núverandi biskups Íslands. Starfstímabil hans framlengdist sjálfkrafa samkvæmt ákvæðum starfsmannalaga, vegna bráðabirgðaákvæðis þjóðkirkjulaga þar sem kirkjuþing gerði ekkert innan þeirra tímamarka sem þurfti, þ.e. að tilkynna biskupi að efnt yrði til biskupskjörs á árinu 2022 fyrir lok árs 2021 þ.e. áður en 6 mánuðir voru til loka skipunartíma. Hér á við að í upphafi skyldi endirinn skoða. Það upphlaup sem orðið hefur vegna þessa máls telur höfundur hafa verið óþarft og engu skilað öðru en hugsanlega því að tiltrú almennings á þjóðkirkjunni minnkar enn frekar og yfirfærist á þá fjölmörgu, leika sem lærða, sem sinna grunnþjónustu- og skyldum kirkjunnar og bitnar þar með á þeim sem síst skyldi. Það er mjög miður. Höfundur er lögmaður og prestur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðkirkjan Trúmál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason Skoðun Náttúruminjasafn Íslands má sinna sýningahaldi! Hilmar J. Malmquist Skoðun Ísland hástökkvari í málefnum hinsegin fólks Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Skoðun Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Náttúruminjasafn Íslands má sinna sýningahaldi! Hilmar J. Malmquist skrifar Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir skrifar Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar Skoðun Ísland hástökkvari í málefnum hinsegin fólks Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Forseti sem gefur kjark og von Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson skrifar Skoðun Offita er langvinnur sjúkdómur Hópur fólks í stjórn Félags fagfólks um offitu skrifar Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson skrifar Skoðun Mynda þurfti ríkisstjórn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Á síðustu dögum hafa margir stigið fram og túlkað regluverk kirkjunnar. Deilt er um hvort biskup Íslands sé í raun biskup og handhafi þess valds sem hlutverkinu fylgir. Það er óheppilegt að það sé umdeilt hvort sá sem embætti biskups gegnir hafi til þess umboð. Af því getur leitt að ákvarðanir sem teknar hafa verið kunna að vera í uppnámi, mögulega ólögmætar, hafa ekkert gildi og þurfa endurtekna meðferð stjórnsýslu kirkjunnar – ef aðstæður eru með þeim hætti að það er hægt. Mögulega munu einhverjir eiga rétt á bótum vegna hugsanlegra glataðra hagsmuna. Þessi staða yrði afleit, ásamt tilheyrandi fjártjóni og álitshnekkjum fyrir þjóðkirkjuna. Mætti halda því fram að þjóðkirkjan, sem nýbúin er að fá stjórn eigin mála, ráði ekki við verkefnið. Það er vandræðalegt fyrir stærstu félagasamtök landsins að efast er um getu þeirra til að stjórna sér sjálf. Stjórnlaust skip? Er þjóðkirkjan raunverulega í þeirri stöðu að vera stjórnlaust skip þar sem sá sem gegnir embætti biskups Íslands er ekki biskup lengur, eins og haldið hefur verið fram? Hér verður horft framhjá einstökum samningum sem gerðir hafa verið, hvort sem er milli forseta kirkjuþings og biskups eða framkvæmdastjóra Biskupsstofu og biskups. Einvörðungu er litið til þess regluverks sem kirkjunni er ætlað að spila eftir. Staðreyndin er þessi. Í nýjum lögum um þjóðkirkjuna er ákvæði til bráðabirgða sem segir að starfsfólk þjóðkirkjunnar sem var skipað í embætti í skilningi laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, nr. 70/1996, við gildistöku 2. mgr. 19. gr. laga um breytingu á lögum um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar, lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins og lögum um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins (viðbótarsamningur íslenska ríkisins og þjóðkirkjunnar), nr. 153/2019, heldur þeim réttindum og skyldum sem af skipuninni leiðir út skipunartíma sinn, en að öðru leyti fer um réttindi þess og skyldur samkvæmt starfsreglum settum af kirkjuþingi. Þar segir einnig að starfsreglur sem kirkjuþing hefur sett eða samþykkt í gildistíð laga um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar, nr. 78/1997, halda gildi sínu, eftir því sem við á, þar til kirkjuþing hefur fellt þær niður, breytt þeim eða sett eða samþykkt nýjar, þó eigi síðar en 31. desember 2021. Með þessu bráðabirgðaákvæði voru tilteknum starfsmönnum kirkjunnar, m.a. biskupi, tryggð áfram ákveðin réttindi samkvæmt starfsmannalögum, s.s. um sjálfkrafa framlengingu skipunartíma, sbr. 23. gr. laganna ef ekkert væri gert, auk þess sem kirkjuþingi er settur tímarammi til að vinna eftir. Yrði hann ekki uppfylltur þá halda eldri reglur gildi sínu. Starfsreglur samþykktar of seint Í ljósi þessa hefði þeim aðila, sem nú er biskup Íslands þurft að tilkynna á grundvelli nýrra starfsreglna að efnt yrði til biskupskjörs við lok 5 ára skipunartíma viðkomandi. Kirkjuþing og/eða kjörstjórn þjóðkirkjunnar hefði þurft að tilkynna biskupi Íslands í síðasta lagi í árslok 2021 að það ætti að kjósa til biskups við lok 5 ára skipunartíma aðilans. Það var ekki gert enda engar starfsreglur samþykktar um málið fyrr en eftir það tímamark þó bráðabirgðaákvæðið kveði skýrt á um að það skyldi gert. Að kirkjuþing hafi ekki gegnt skyldu sinni fyrr en of seint er á ábyrgð þeirra sem valdir hafa verið til forystu þingsins og einstaka þingfulltrúa. Vegna þessa giltu ennþá eldri reglur sem kveða á um að sá sem hefur skipun og ekki tilkynnt um að áætlaðar séu breytingar á embættinu/starfinu amk. 6 mánuðum fyrir lok skipunartíma fær sjálfkrafa endurnýjaðan skipunatíma til næstu 5 ára. Sú staða er uppi er varðar þann sem gegnir embætti biskups Íslands. Biskup Íslands var ekki tilkynnt um hugsanlega eða fyrirhugaða breytingu fyrir árslok 2021. Úr því að kirkjuþing gerði það ekki tímanlega þá mátti biskup Íslands gera ráð fyrir að vera áfram biskup í 5 ár eða skemur ef viðkomandi kysi svo eftir atvikum. Engin þörf var á neinum samningum milli eins né neins hvað þetta varðaði. Þessi niðurstaða leiðir einfaldlega af bráðabirgðaákvæðinu, vísun þess til starfsmannalaga og þeirra ákvæða sem þar eru. Blasir við að þeir einstaklingar sem þar eru tilgreindir njóta réttinda og skyldna samkvæmt þeim lögum út skipunartíma sinn. Ábyrgð kirkjuþings? Það er mat höfundar að sá sem gegnir embætti biskups Íslands hafi fengið til þess sjálfkrafa endurnýjað umboð til að gegna hlutverkinu áfram í allt að fimm ár úr því að kirkjuþing hvorki sinnti skyldu sinni að setja starfsreglur tímanlega né tilkynnti kjörstjórn biskupi fyrir árslok 2021 að boðað yrði til biskupskosninga vorið 2022 enda nýjar leikreglur ekki til staðar. Sú ábyrgð hvílir á herðum kirkjuþings. Sá sem gegnir embætti biskups Íslands hefur tilkynnt um fyrirhuguð starfslok á árinu 2024 sökum aldurs og er það löngu fyrir lok nýs 5 ára skipunartíma. Það liggur því fyrir að nýr biskup verður kosinn og vígður til þjónustu sumarið 2024. Um nýjan biskup Íslands munu gilda nýjar starfsreglur kirkjuþings. Réttaróvissa? Höfundur telur enga réttaróvissa vera um stöðu núverandi biskups Íslands. Starfstímabil hans framlengdist sjálfkrafa samkvæmt ákvæðum starfsmannalaga, vegna bráðabirgðaákvæðis þjóðkirkjulaga þar sem kirkjuþing gerði ekkert innan þeirra tímamarka sem þurfti, þ.e. að tilkynna biskupi að efnt yrði til biskupskjörs á árinu 2022 fyrir lok árs 2021 þ.e. áður en 6 mánuðir voru til loka skipunartíma. Hér á við að í upphafi skyldi endirinn skoða. Það upphlaup sem orðið hefur vegna þessa máls telur höfundur hafa verið óþarft og engu skilað öðru en hugsanlega því að tiltrú almennings á þjóðkirkjunni minnkar enn frekar og yfirfærist á þá fjölmörgu, leika sem lærða, sem sinna grunnþjónustu- og skyldum kirkjunnar og bitnar þar með á þeim sem síst skyldi. Það er mjög miður. Höfundur er lögmaður og prestur.
Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar