Laxastofninn í Þjórsá hefur margfaldast að stærð Jóna Bjarnadóttir skrifar 6. júní 2023 10:00 Margt hefur verið fullyrt um neikvæð áhrif virkjana Landsvirkjunar í Þjórsá á fiskistofna árinnar og ekki allt sannleikanum samkvæmt. Raunin er sú að virkjanirnar hafa haft verulega jákvæð áhrif á stærð stofnanna og gengd þeirra upp Þjórsá og þverár hennar. Þjórsá var fyrst virkjuð við Búrfell árið 1969 og síðan hafa verið byggðar sex virkjanir til viðbótar í ánni. Á þessari hálfu öld hefur rennsli árinnar jafnast út og aurarnir þar sem áin flæmdist áður um eru nú óðum að gróa upp. Áhrif virkjana eru auðvitað töluverð á vatnalíf. Áin er orðin tærari en hún var, svo sólarljósið nær lengra niður í árvatnið og ljóstillífun þörunga og plantna hefur aukist. Þetta tvennt – jafnt rennsli og minna jökulgrugg - hefur aukið lífræna framleiðslu í ánni og fiskistofnar árinnar hafa því stækkað. Sé litið á veiðitölur sem endurspegla laxagöngur í ánni má ætla að laxastofninn hafi um það bil tvöfaldast að stærð vegna þessara áhrifa virkjananna. Góð reynsla af laxastigum Fyrir rúmum 30 árum var laxastigi við Búðafoss tekinn í notkun. Um 27 kílómetra leið er frá Búðafossi að Búrfelli en auk þess falla þverár til Þjórsár á þessu svæði. Stiginn opnaði stór, ný búsvæði fyrir laxinn. Nú gengur lax frá sjó og upp að Búrfelli og í flestar fiskgengar þverár Þjórsár. Stofninn stækkaði því enn og tvöfaldaðist aftur að stærð. Það þýðir að laxastofn Þjórsár er nú um það bil fjórum sinnum stærri en hann var fyrir virkjanir. Rúmlega 40% stofnsins eru veidd á hverju ári svo veiðin hefur að sama skapi margfaldast. Nú stendur til að bæta einni virkjun við virkjanaröðina í Þjórsá, en Hvammsvirkjun verður um átta kílómetra ofan við Búðafoss. Við hönnun virkjunarinnar er mjög vel gætt að fiskigöngum. Í stíflu virkjunarinnar verður fiskistigi af bestu gerð til að tryggja að fiskur komist upp fyrir hana. Umfangsmiklar straumfræðirannsóknir Svokölluð seiðafleyta tryggir svo göngur seiðanna niður ána en hönnun hennar er afrakstur eins umfangsmesta rannsóknarverkefnis á sviði straumfræði sem unnið hefur verið á Íslandi. Í rannsóknum á straumfræði eru notuð ýmis mælitæki en einnig eru notaðar einfaldar en áreiðanlegar aðferðir til að skilja flókna straumfræðilega hegðun. Nýtt eru litarefni og flot með mismunandi flotvægi til að sjá og mæla strauma, þar á meðal perlur. Flot sem fljóta rétt undir yfirborði nýtast vel til að sjá yfirborðsstrauma, sem getur verið krefjandi að mæla með öðrum mælitækjum, en þessa yfirborðsstrauma nýta niðurgönguseiði til að fara niður straumvötn til sjávar. Perlur eru nýttar til að skilja straumfræði, en ekki hegðun lífvera. Ósæmileg aðför að heiðri vísindafólks Reynt hefur verið að gera lítið úr ítarlegum og vönduðum rannsóknum vísindafólksins með upphrópunum um að Landsvirkjun sé bara að perla, hella hrúgum af litlum plastsívalningum í módel og ganga út frá að laxaseiði hegði sér eins. Vísindin að baki eru miklu flóknari en svo og engum til sóma að vega með þessum hætti að heiðri vísindafólks. Í verkefnið fóru þúsundir vinnustunda við að skilja betur og bæta hönnunina. Afrakstur verkefnisins var m.a. þrjú meistaraverkefni, auk skýrslna, fjölda greina og kynninga innanlands og utan, að ótalinni þeirri þekkingu sem skapaðist og betur hannað mannvirki. Það er einnig mikilvægt að benda á að plastperlurnar voru einvörðungu notaðar í lokuðu hermilíkani en ekki úti í náttúrunni eins og einhverjir vilja halda. Til að viðhalda lífríki árinnar í farveginum neðan stíflunnar verður tryggt 10 m3/s lágmarkrennsli en það samsvarar 3-4 Elliðaám að sumri. Þannig er líka öruggt að fiskur komist þessa leið að stiganum við Hvammsvirkjun. Fiskistofnar munu dafna áfram Rúm 5% af búsvæðum laxins tapast í Hagalóni, inntakslóni virkjunarinnar. Á móti kemur að búsvæði urriða og bleikju stækkar, því þær tegundir geta nýtt sér lónið. Straumhraði í Hagalóni er allmikill þannig að fiskur finnur vel strauminn til að ganga upp og niður. Allt er því gert til að tryggja að fiskistofnarnir haldi áfram að dafna í ánni. Eftir að virkjunin rís verður haldið áfram með rannsóknir á laxagöngunni. Teljari verður í fiskistiga Hvammsvirkjunar þar sem sést hvenær og hversu margir fiskar fara þar um. Bæði fullorðinn lax á leið upp ána og gönguseiði á leið niður verða merkt og fylgst með hvernig för þeirra gengur. Landsvirkjun er umhugað um umhverfið og til að lágmarka neikvæð áhrif af starfseminni eru margir umhverfisþættir á öllum vinnslusvæðum okkar vaktaðir, jafnt á meðan framkvæmdum við virkjanir stendur og eftir gangsetningu þeirra. Umhverfisþættir í vatni eru vaktaðir, vatnalíf og fiskistofnar og fylgst er með gróðri og dýralífi á landi. Margar af fremstu náttúruvísindastofnunum landsins sinna þessum rannsóknum í samstarfi við Landsvirkjun og eru niðurstöður þeirra opnar og aðgengilegar öllum. Við erum stolt af þessu starfi okkar og munum hvergi slá slöku við. Það er metnaður Landsvirkjunar að tryggja sterka fiskistofna í Þjórsá. Með þeim aðgerðum sem áætlaðar eru meðfram byggingu Hvammsvirkjunar er tryggt að svo verði áfram. Höfundur er framkvæmdastjóri Samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóna Bjarnadóttir Landsvirkjun Umhverfismál Vatnsaflsvirkjanir Orkumál Deilur um Hvammsvirkjun Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Margt hefur verið fullyrt um neikvæð áhrif virkjana Landsvirkjunar í Þjórsá á fiskistofna árinnar og ekki allt sannleikanum samkvæmt. Raunin er sú að virkjanirnar hafa haft verulega jákvæð áhrif á stærð stofnanna og gengd þeirra upp Þjórsá og þverár hennar. Þjórsá var fyrst virkjuð við Búrfell árið 1969 og síðan hafa verið byggðar sex virkjanir til viðbótar í ánni. Á þessari hálfu öld hefur rennsli árinnar jafnast út og aurarnir þar sem áin flæmdist áður um eru nú óðum að gróa upp. Áhrif virkjana eru auðvitað töluverð á vatnalíf. Áin er orðin tærari en hún var, svo sólarljósið nær lengra niður í árvatnið og ljóstillífun þörunga og plantna hefur aukist. Þetta tvennt – jafnt rennsli og minna jökulgrugg - hefur aukið lífræna framleiðslu í ánni og fiskistofnar árinnar hafa því stækkað. Sé litið á veiðitölur sem endurspegla laxagöngur í ánni má ætla að laxastofninn hafi um það bil tvöfaldast að stærð vegna þessara áhrifa virkjananna. Góð reynsla af laxastigum Fyrir rúmum 30 árum var laxastigi við Búðafoss tekinn í notkun. Um 27 kílómetra leið er frá Búðafossi að Búrfelli en auk þess falla þverár til Þjórsár á þessu svæði. Stiginn opnaði stór, ný búsvæði fyrir laxinn. Nú gengur lax frá sjó og upp að Búrfelli og í flestar fiskgengar þverár Þjórsár. Stofninn stækkaði því enn og tvöfaldaðist aftur að stærð. Það þýðir að laxastofn Þjórsár er nú um það bil fjórum sinnum stærri en hann var fyrir virkjanir. Rúmlega 40% stofnsins eru veidd á hverju ári svo veiðin hefur að sama skapi margfaldast. Nú stendur til að bæta einni virkjun við virkjanaröðina í Þjórsá, en Hvammsvirkjun verður um átta kílómetra ofan við Búðafoss. Við hönnun virkjunarinnar er mjög vel gætt að fiskigöngum. Í stíflu virkjunarinnar verður fiskistigi af bestu gerð til að tryggja að fiskur komist upp fyrir hana. Umfangsmiklar straumfræðirannsóknir Svokölluð seiðafleyta tryggir svo göngur seiðanna niður ána en hönnun hennar er afrakstur eins umfangsmesta rannsóknarverkefnis á sviði straumfræði sem unnið hefur verið á Íslandi. Í rannsóknum á straumfræði eru notuð ýmis mælitæki en einnig eru notaðar einfaldar en áreiðanlegar aðferðir til að skilja flókna straumfræðilega hegðun. Nýtt eru litarefni og flot með mismunandi flotvægi til að sjá og mæla strauma, þar á meðal perlur. Flot sem fljóta rétt undir yfirborði nýtast vel til að sjá yfirborðsstrauma, sem getur verið krefjandi að mæla með öðrum mælitækjum, en þessa yfirborðsstrauma nýta niðurgönguseiði til að fara niður straumvötn til sjávar. Perlur eru nýttar til að skilja straumfræði, en ekki hegðun lífvera. Ósæmileg aðför að heiðri vísindafólks Reynt hefur verið að gera lítið úr ítarlegum og vönduðum rannsóknum vísindafólksins með upphrópunum um að Landsvirkjun sé bara að perla, hella hrúgum af litlum plastsívalningum í módel og ganga út frá að laxaseiði hegði sér eins. Vísindin að baki eru miklu flóknari en svo og engum til sóma að vega með þessum hætti að heiðri vísindafólks. Í verkefnið fóru þúsundir vinnustunda við að skilja betur og bæta hönnunina. Afrakstur verkefnisins var m.a. þrjú meistaraverkefni, auk skýrslna, fjölda greina og kynninga innanlands og utan, að ótalinni þeirri þekkingu sem skapaðist og betur hannað mannvirki. Það er einnig mikilvægt að benda á að plastperlurnar voru einvörðungu notaðar í lokuðu hermilíkani en ekki úti í náttúrunni eins og einhverjir vilja halda. Til að viðhalda lífríki árinnar í farveginum neðan stíflunnar verður tryggt 10 m3/s lágmarkrennsli en það samsvarar 3-4 Elliðaám að sumri. Þannig er líka öruggt að fiskur komist þessa leið að stiganum við Hvammsvirkjun. Fiskistofnar munu dafna áfram Rúm 5% af búsvæðum laxins tapast í Hagalóni, inntakslóni virkjunarinnar. Á móti kemur að búsvæði urriða og bleikju stækkar, því þær tegundir geta nýtt sér lónið. Straumhraði í Hagalóni er allmikill þannig að fiskur finnur vel strauminn til að ganga upp og niður. Allt er því gert til að tryggja að fiskistofnarnir haldi áfram að dafna í ánni. Eftir að virkjunin rís verður haldið áfram með rannsóknir á laxagöngunni. Teljari verður í fiskistiga Hvammsvirkjunar þar sem sést hvenær og hversu margir fiskar fara þar um. Bæði fullorðinn lax á leið upp ána og gönguseiði á leið niður verða merkt og fylgst með hvernig för þeirra gengur. Landsvirkjun er umhugað um umhverfið og til að lágmarka neikvæð áhrif af starfseminni eru margir umhverfisþættir á öllum vinnslusvæðum okkar vaktaðir, jafnt á meðan framkvæmdum við virkjanir stendur og eftir gangsetningu þeirra. Umhverfisþættir í vatni eru vaktaðir, vatnalíf og fiskistofnar og fylgst er með gróðri og dýralífi á landi. Margar af fremstu náttúruvísindastofnunum landsins sinna þessum rannsóknum í samstarfi við Landsvirkjun og eru niðurstöður þeirra opnar og aðgengilegar öllum. Við erum stolt af þessu starfi okkar og munum hvergi slá slöku við. Það er metnaður Landsvirkjunar að tryggja sterka fiskistofna í Þjórsá. Með þeim aðgerðum sem áætlaðar eru meðfram byggingu Hvammsvirkjunar er tryggt að svo verði áfram. Höfundur er framkvæmdastjóri Samfélags og umhverfis hjá Landsvirkjun.
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar