Skoðun

Daðrað við sölu

Björn Sævar Einarsson skrifar

Um þessar mundir er mikill þrýstingur frá áfengisiðnaðinum á stjórnvöld um allan heim. Allur sá þrýstingur er á forsendum ítrustu sérhagsmuna áfengisiðnaðarins. Á Íslandi er þrýstingurinn áþreifanlegur. Þrýstingurinn gengur út á að stórauka áfengissölu og knésetja áfengiseinkasölur eins og ÁTVR. Ólöglegar netsölur áfengis hafa sprottið upp hömlulaust eins og forvarnarsamtök hafa ítrekað bent á á sínum heimasíðum s.s. IOGT.is, forvarnir.is, og foreldrasamtok.is. Þetta er gert til að knésetja ÁTVR, sem var stofnað skv. lögum til að a) skilgreina umgjörð um smásölu áfengis og heildsölu tóbaks sem byggist á bættri lýðheilsu og samfélagslegri ábyrgð, b) að takmarka og stýra aðgengi að áfengi og tóbaki og draga þannig úr skaðlegum áhrifum áfengis- og tóbaksneyslu, og c) að vernda ungt fólk gegn neyslu áfengis og tóbaks og takmarka framboð á óæskilegum vörum. Í lögunum er lýðheilsa og samfélagsleg ábyrgð rauði þráðurinn.

Róm brennur

Netsölurnar selja og afhenda áfengi í smásölu til neytenda þar sem áfengið er afhent af innlendum lager á örfáum mínútum eftir að pantað er, eða sent heim. Fyrirkomulag þetta er augljóst brot á einkarétti ÁTVR til smásölu. Þrátt fyrir kæru ÁTVR hefur lögreglan ekki sinnt þeirri kæru í tæp 4 ár. Fjármála- og efnahagsráðuneytið, sem ÁTVR heyrir undir, hefur ekkert gert í stöðunni heldur. Róm brennur og stjórnsýslan ypptir öxlum. Eitt nýjasta útspilið í þrýstingnum eru nýir afhendingarstaðir ólöglegra netsala. Til dæmis er fyrirtækið Smáríkið búið að opna þrjár slíkar vínbúðir (store). Þær eru í Árbæ, Fellsmúla og Garðabæ, þar sem neytandi fær sent heim eða nær í áfengið í sömu andrá og pantað er. Opið er alla daga frá kl. 12-23 en til kl. 24 um helgar. Opnunartíminn er einnig þvert á lög. Opnar búðir í ólöglegri samkeppni við ÁTVR.

Gert grín að lýðheilsusjónarmiðum

Einn þessara stórtæku netsala boðar opnun 1.000 m2 afgreiðsluhúsnæðis í Skeifunni nú í haust í Viðskiptablaðinu og bítur höfuðið af skömminni með því að líkja sölu áfengis við sölu á grænmeti og mjólk! Honum væri nær að lesa bestu alþjóðlegu samantekt vísindarannsókna á helstu áfengisstefnum heims, bókina Alcohol : No ordinary Commodity (Áfengi : Engin venjuleg neysluvara) eftir Babor et al. Þar er lýst að áfengi er engin venjuleg neysluvara. Þar er rakið hvernig sérhagsmunir áfengisiðnaðarins stuðla að vaxandi sjúkdómsbyrði á heimsvísu. Þar er einnig lýst hvaða áfengisstefna er farsælust. Honum væri líka nær að lesa ákall Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO) sem hefur um áratugaskeið lagt til við aðildarþjóðir sínar að unnið verði markvisst að því að draga úr heildarneyslu áfengis, ekki síst með því að takmarka framboð á áfengi, þ.á.m. með ríkiseinkasölu á áfengi.

Læknafélag Íslands á þakkir skildar

Þá ætti hann að lesa nýja ályktun Læknafélags Íslands (LÍ) sem segir „Ályktun um aðgerðir til að minnka skaðleg áhrif áfengisneyslu í íslensku samfélagi og þar með bæta heilsu og félagslega stöðu einstaklinga, fjölskyldna og samfélagsins alls skorar á alþingismenn að gera allt sem í þeirra valdi stendur til að minnka skaða af áfengisneyslu, sem sé forgangsverkefni í lýðheilsu Íslendinga. Þar sé stýring á aðgengi að áfengi sterkasta vopnið. Aukið aðgengi að áfengi eins og netverslun og heimsending muni valda enn meiri skaða.“.

Skorpulifur í stórsókn

Ekki er vanþörf á að læknar upplýsi almenning og beiti sér því áfengi er stór áhættuþáttur fyrir krabbamein samkvæmt rannsóknum. Áfengisdrykkja getur valdið að minnsta kosti sjö mismunandi krabbameinum: Í munni, vélinda, koki, barka, lifur, ristli, endaþarmi og brjóstum. Sigurður Ólafsson, sérfræðingur í meltingar- og lifrarsjúkdómum, skrifaði eftirtektarverða ritstjórnargrein í Læknablaðinu fyrir skömmu þar sem lýst er að skorpulifur sé í stórsókn á Íslandi og að meginorsökin sé aukið aðgengi að áfengi með tilheyrandi neysluaukningu. Þá segir hann „Hér á landi eru lýðheilsusjónarmiðin nú látin víkja. Á undanförnum árum hefur verið rekinn mikill áróður fyrir greiðara aðgengi og meira frelsi í áfengissölu. Alþingismenn leggja stöðugt fram frumvörp sem miða að því að auka framboð og aðgengi að áfengi. Slíkum frumvörpum fylgja gjarnan greinargerðir þar sem tiltekið er að jafnframt skuli lögð aukin áhersla á forvarnir. Það felst æpandi mótsögn í því að vilja vinna að forvörnum en leggja á sama tíma fram frumvörp sem veikja þær forvarnir sem hafa sýnt sig að gera mest gagn!„

Costco er með í geiminu

Costco er líka með í þrýstingsgeimi áfengisiðnaðarins. Hjá Costco er áfengið afhent til neytenda rétt hjá afgreiðslukössunum og skyndibitasölunni. Ef fram fer sem horfir kann vítavert ábyrgðaleysi og sofandaháttur stjórnsýslunnar að valda því að fleiri fyrirtæki á matvörumarkaði vilji daðra við áfengissölu í trássi við lög. Elta netsalana og Costco. Þar væri nærtækast að hugsa til Haga sem reka Hagkaup og Bónus. Hagar eru í eigu lífeyrissjóða okkar. Stærstu hluthafar Haga eru Gildi-lífeyrissjóður með 18,54%, LSR A-deild 11,17%, LV 10,37%, Brú Lífeyrissjóður 9,04%, Kaldbakur fjárfestingafélag 7,77%, Birta lífeyrissjóður 7,54%, Festa-lífeyrissjóður 4,54% og Stapi-lífeyrissjóður 3,22% en aðrir lífeyrissjóðir og hluthafar minna.

Ábyrgð lífeyrissjóða

Lífeyrissjóðir landsmanna segjast upp til hópa vera með ábyrgar fjárfestingar þar sem litið sé til umhverfismála, félagslegra málefna og ábyrgra stjórnarhátta. Auðvelt er að fletta gildum lífeyrissjóðanna upp á netinu. Þeir hafi siðferðisleg viðmið í fjárfestingum, fjárfesti í félögum sem fylgi lögboðnum og góðum stjórnarháttum, fylgi lögum og reglum og gæti að samfélagslegri ábyrgð, umhverfismálum og viðskipasiðferði. Vilji skapa traust á sjóðunum og í starfsemi sjóðanna sé ekki reynt að þræða markalínur þess sem er löglegt. Samfélagsleg ábyrgð er undirstrikuð sérstaklega, en slík ábyrgð er einmitt grunnur stofnunar ÁTVR. Vonandi standa lífeyrissjóðirnir undir gildum sínum. Í þessu samhengi má benda á nágranna okkar, en stærsti lífeyrissjóður Noregs, KLP, setur fjárfestingar í áfengi á svartan lista sem hluta af skuldbindingu sinni um heilsu og ábyrgar fjárfestingar. Þessi stefnumótandi ráðstöfun undirstrikar að sjóðurinn forgangar samfélagslegri velferð og siðferðilegum sjónarmiðum við fjárhagslegar ákvarðanir.

Höfundur er formaður IOGT á Íslandi.




Skoðun

Sjá meira


×