Uns sekt er sönnuð Þórlindur Kjartansson skrifar 28. júní 2019 08:00 Þegar keyptar voru rúllugardínur inn á heimili nokkurt fyrir nokkrum árum lagði sölufólkið mikla áherslu á að bandið sem dregur þær upp og niður væri gjarnt á að slitna. Þess vegna þyrfti alltaf að taka rétt í bandið þegar dregið væri til eða frá, grípa í það fyrir ofan samskeyti og toga varlega. Vitaskuld var algjörlega bannað að kippa í bandið, hanga í því eða þjösnast á því. Þetta var tekið mjög alvarlega enda hætt við að það yrði freistandi að hamast á spottanum á heimili þar sem var að finna tvö ung börn. Boðskapurinn um böndin var því prédikaður yfir öllu heimilisfólkinu og auðvitað sérstaklega yngra barninu.Freistandi bönd Börnin virtust bæði meðtaka þennan boðskap og kinkuðu ákaft kolli. Sú yngri endurómaði lærdóminn, benti á böndin og lýsti yfir að það væri sko alveg stranglega bannað að fikta í þeim og þau væru alls ekki til þess að leika sér með. Þegar önnur börn komu í heimsókn tók yngsta barnið óumbeðið upp þann sið að teyma þau að gluggunum og lesa yfir þeim pistilinn um að það mætti alls ekki leika sér í böndunum og bara fullorðnir mættu nota þau. Það var samt einhver undarleg þrá og tómleiki í augum barnsins þegar hún horfði á þennan spotta sem var svo forboðinn og freistandi. Stundum gerði hún tilraun til þess að strjúka bandinu varlega og klípa kannski ofurlaust í það til þess að sjá hvað gerðist og í ófá skipti þurfti að ræða þessi bönd við foreldrana; fara yfir mikilvægi þeirra og nauðsyn þess að tryggja að engir utanaðkomandi óvitar tækju upp á því að hanga í böndunum ef þeir kæmu í heimsókn. Og þau fengu að vera í friði í allmarga daga.Einhver annar Svo vildi þannig til einn morgun að þessi ábyrga stúlka var óvenjulega fáskiptin, jafnvel skömmustuleg. Hún var djúpt sokkin í eigin hugsanir en tók skyndilega gleði sína á ný. Yfir andlitið færðist gleðisvipur, eins og hjá manneskju sem skyndilega kemur til hugar lausn á flóknu viðfangsefni. Hún vindur sér til foreldra sinna, dregur þau að glugganum, bendir á sundurslitið bandið í gardínunum og lýsir því yfir með mikilli hneykslan að það sé búið að skemma það. Hún lætur eins og þessi skyndilega uppgötvun hafi komið henni í opna skjöldu, fussar og sveiar og tekur þátt í að handfjatla og skoða verksummerkin. Foreldrarnir höfðu grunsemdir en tóku þátt í leiknum. Þau spurðu hvort annað hvort þau hefðu verið að fikta í gardínunum. Nei. Hvorki móðir né faðir könnuðust við það. Því næstu spurðu þau stúlkuna hvort hún hefði nokkuð slysast til að slíta bandið. „Ég? Nei, alls ekki,“ svaraði hún, nánast hneyksluð yfir hugmyndinni. En hafði hún þá einhverja hugmynd um hvað hefði gerst? Hún hugsar sig um í stutta stund og svarar svo með botnlausu sjálfsöryggi: „Einhver annar er greinilega búinn að vera að fikta í gardínunum og slíta bandið.“ Foreldrarnir voru skeptískir og reyndu að teyma dótturina til þess að játa glæpinn og spurðu því hvort hún hefði einhverja kenningu um það hvenær „einhver annar“ hefði togað í gardínuspottann og slitið hann. Hún hugsar sig aftur um í nokkrar sekúndur og svarar svo af sama sjálfstraustinu: „Það hefur greinilega gerst í nótt … þegar ég var sofandi.“Áhugaverð undanbrögð Það getur verið kvíðvænlegt að vita að maður hafi gerst sekur um eitthvað sem ekki hefur enn komist upp. Litla stúlkan sá í hendi sér að það væri ómögulegt að eyða öllum deginum í að bíða eftir að foreldrarnir tækju eftir skaðanum sem orðinn var á gluggatjöldunum, með tilheyrandi yfirheyrslum. Það væri auðvitað miklu sniðugra að taka frumkvæðið í málinu, benda á orðinn hlut og spinna upp sína eigin sögu sem myndi varpa út í hafsauga öllum mögulegum grunsemdum um að hún hefði sjálf framið ódæðið. Hið augljósa hefði verið að reyna að klína grunsemdum á eldra systkinið. En slíkar tilraunir höfðu ekki gefist vel fram að þessu og því kom „einhver annar“ að góðum notum. Það mátti svo bæta því við að sá hinn sami hafði einmitt framið brot sitt á þeim tíma þegar stúlkan sjálf var steinsofandi um hánótt. Það er ekki nýr sannleikur að það sé sérlega alvarlegt að ljúga upp á annað fólk. Hann kemur fram í boðorðinu um að ekki megi bera ljúgvitni gegn náunganum og í fyrstu skráðu lögum sem þekkt eru í heiminum—lögbók Hammúrabís frá 18. öld f.Kr.—er allra fyrsta reglan sú að sá sem ranglega sakar annan mann um morð skuli sjálfur tekinn af lífi. Reglan úr lögbók Hammúrabís er líklega fyrsta dæmið um þá algengu lagareglu að refsa beri þeim sem ber ósannaðar sakir upp á saklausan mann með sömu refsingu og glæpurinn sjálfur myndi útheimta.Réttlætiskennd og réttarríki Þótt litla stúlkan með gardínusnærið hafi ekki haft þekkingu á lögbók Hammúrabís þá hafði hún greinilega öðlast ákveðinn skilning á því grundvallaratriði að ekki er forsvaranlegt að hafa í flimtingum ósannaðar ásakanir um afbrot, misgjörðir eða glæpi. Í siðuðum samfélögum sögunnar, þar sem réttarríkið er haft í hávegum, er alls staðar að finna lög, reglur, siði og venjur sem vernda fólk gegn því að vera ásakað um glæpi. Þetta er vitaskuld óþægilegt þegar fólk telur sig hafa réttlætið sín megin en skortir sönnunargögn. En stundum verða árekstrar milli réttlætiskenndar einstaklinga og reglna réttarríkisins; og þá hefur bitur og aldagömul reynsla mannkynsins kennt að réttlát og óþolinmóð reiði verði að láta í minni pokann fyrir hægagangi og formfestu réttarríkisins. Að vera álitinn saklaus uns sekt er sönnuð er nefnilega með allra mikilvægustu mannréttindum sem fundið hefur verið upp á. Þess vegna þarf sómakært fólk að gæta tungu sinnar jafnvel þegar háttalag og hegðun annarra misbýður því gjörsamlega og réttilega. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þórlindur Kjartansson Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Náttúruminjasafn Íslands má sinna sýningahaldi! Hilmar J. Malmquist skrifar Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir skrifar Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar Skoðun Ísland hástökkvari í málefnum hinsegin fólks Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Forseti sem gefur kjark og von Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir skrifar Sjá meira
Þegar keyptar voru rúllugardínur inn á heimili nokkurt fyrir nokkrum árum lagði sölufólkið mikla áherslu á að bandið sem dregur þær upp og niður væri gjarnt á að slitna. Þess vegna þyrfti alltaf að taka rétt í bandið þegar dregið væri til eða frá, grípa í það fyrir ofan samskeyti og toga varlega. Vitaskuld var algjörlega bannað að kippa í bandið, hanga í því eða þjösnast á því. Þetta var tekið mjög alvarlega enda hætt við að það yrði freistandi að hamast á spottanum á heimili þar sem var að finna tvö ung börn. Boðskapurinn um böndin var því prédikaður yfir öllu heimilisfólkinu og auðvitað sérstaklega yngra barninu.Freistandi bönd Börnin virtust bæði meðtaka þennan boðskap og kinkuðu ákaft kolli. Sú yngri endurómaði lærdóminn, benti á böndin og lýsti yfir að það væri sko alveg stranglega bannað að fikta í þeim og þau væru alls ekki til þess að leika sér með. Þegar önnur börn komu í heimsókn tók yngsta barnið óumbeðið upp þann sið að teyma þau að gluggunum og lesa yfir þeim pistilinn um að það mætti alls ekki leika sér í böndunum og bara fullorðnir mættu nota þau. Það var samt einhver undarleg þrá og tómleiki í augum barnsins þegar hún horfði á þennan spotta sem var svo forboðinn og freistandi. Stundum gerði hún tilraun til þess að strjúka bandinu varlega og klípa kannski ofurlaust í það til þess að sjá hvað gerðist og í ófá skipti þurfti að ræða þessi bönd við foreldrana; fara yfir mikilvægi þeirra og nauðsyn þess að tryggja að engir utanaðkomandi óvitar tækju upp á því að hanga í böndunum ef þeir kæmu í heimsókn. Og þau fengu að vera í friði í allmarga daga.Einhver annar Svo vildi þannig til einn morgun að þessi ábyrga stúlka var óvenjulega fáskiptin, jafnvel skömmustuleg. Hún var djúpt sokkin í eigin hugsanir en tók skyndilega gleði sína á ný. Yfir andlitið færðist gleðisvipur, eins og hjá manneskju sem skyndilega kemur til hugar lausn á flóknu viðfangsefni. Hún vindur sér til foreldra sinna, dregur þau að glugganum, bendir á sundurslitið bandið í gardínunum og lýsir því yfir með mikilli hneykslan að það sé búið að skemma það. Hún lætur eins og þessi skyndilega uppgötvun hafi komið henni í opna skjöldu, fussar og sveiar og tekur þátt í að handfjatla og skoða verksummerkin. Foreldrarnir höfðu grunsemdir en tóku þátt í leiknum. Þau spurðu hvort annað hvort þau hefðu verið að fikta í gardínunum. Nei. Hvorki móðir né faðir könnuðust við það. Því næstu spurðu þau stúlkuna hvort hún hefði nokkuð slysast til að slíta bandið. „Ég? Nei, alls ekki,“ svaraði hún, nánast hneyksluð yfir hugmyndinni. En hafði hún þá einhverja hugmynd um hvað hefði gerst? Hún hugsar sig um í stutta stund og svarar svo með botnlausu sjálfsöryggi: „Einhver annar er greinilega búinn að vera að fikta í gardínunum og slíta bandið.“ Foreldrarnir voru skeptískir og reyndu að teyma dótturina til þess að játa glæpinn og spurðu því hvort hún hefði einhverja kenningu um það hvenær „einhver annar“ hefði togað í gardínuspottann og slitið hann. Hún hugsar sig aftur um í nokkrar sekúndur og svarar svo af sama sjálfstraustinu: „Það hefur greinilega gerst í nótt … þegar ég var sofandi.“Áhugaverð undanbrögð Það getur verið kvíðvænlegt að vita að maður hafi gerst sekur um eitthvað sem ekki hefur enn komist upp. Litla stúlkan sá í hendi sér að það væri ómögulegt að eyða öllum deginum í að bíða eftir að foreldrarnir tækju eftir skaðanum sem orðinn var á gluggatjöldunum, með tilheyrandi yfirheyrslum. Það væri auðvitað miklu sniðugra að taka frumkvæðið í málinu, benda á orðinn hlut og spinna upp sína eigin sögu sem myndi varpa út í hafsauga öllum mögulegum grunsemdum um að hún hefði sjálf framið ódæðið. Hið augljósa hefði verið að reyna að klína grunsemdum á eldra systkinið. En slíkar tilraunir höfðu ekki gefist vel fram að þessu og því kom „einhver annar“ að góðum notum. Það mátti svo bæta því við að sá hinn sami hafði einmitt framið brot sitt á þeim tíma þegar stúlkan sjálf var steinsofandi um hánótt. Það er ekki nýr sannleikur að það sé sérlega alvarlegt að ljúga upp á annað fólk. Hann kemur fram í boðorðinu um að ekki megi bera ljúgvitni gegn náunganum og í fyrstu skráðu lögum sem þekkt eru í heiminum—lögbók Hammúrabís frá 18. öld f.Kr.—er allra fyrsta reglan sú að sá sem ranglega sakar annan mann um morð skuli sjálfur tekinn af lífi. Reglan úr lögbók Hammúrabís er líklega fyrsta dæmið um þá algengu lagareglu að refsa beri þeim sem ber ósannaðar sakir upp á saklausan mann með sömu refsingu og glæpurinn sjálfur myndi útheimta.Réttlætiskennd og réttarríki Þótt litla stúlkan með gardínusnærið hafi ekki haft þekkingu á lögbók Hammúrabís þá hafði hún greinilega öðlast ákveðinn skilning á því grundvallaratriði að ekki er forsvaranlegt að hafa í flimtingum ósannaðar ásakanir um afbrot, misgjörðir eða glæpi. Í siðuðum samfélögum sögunnar, þar sem réttarríkið er haft í hávegum, er alls staðar að finna lög, reglur, siði og venjur sem vernda fólk gegn því að vera ásakað um glæpi. Þetta er vitaskuld óþægilegt þegar fólk telur sig hafa réttlætið sín megin en skortir sönnunargögn. En stundum verða árekstrar milli réttlætiskenndar einstaklinga og reglna réttarríkisins; og þá hefur bitur og aldagömul reynsla mannkynsins kennt að réttlát og óþolinmóð reiði verði að láta í minni pokann fyrir hægagangi og formfestu réttarríkisins. Að vera álitinn saklaus uns sekt er sönnuð er nefnilega með allra mikilvægustu mannréttindum sem fundið hefur verið upp á. Þess vegna þarf sómakært fólk að gæta tungu sinnar jafnvel þegar háttalag og hegðun annarra misbýður því gjörsamlega og réttilega.
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar
Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar