Heimtir tómið alla? Þórlindur Kjartansson skrifar 17. maí 2019 08:00 Það getur verið hættuleg iðja að velta fyrir sér tilgangi lífsins. Og ekki skánar það eftir því sem maður veit meira um heiminn. Það gæti Alvy Singer, söguhetjan í kvikmyndinni Annie Hall, vitnað um. Þegar Alvy var um það bil tíu ára gamall var hann orðinn framtakslaus og þunglyndur eftir að hafa komist að því að alheimurinn væri að þenjast út og myndi á endanum tortímast og endaði því með mömmu sinni inni á stofu hjá sálfræðingi. Móður hans fannst þessar upplýsingar um afdrif alheimsins ekki koma heimanámi sonarins við. „Hvaða máli skiptir alheimurinn? Þú ert hér í Brooklyn. Og Brooklyn er ekki að þenjast út!“ Er lífið tilgangslaust? Almennt séð má segja að tvær meginleiðir séu færar þeim sem áttar sig á óvaranlegu ástandi tilverunnar. Annars vegar að líta svo á að þar sem ekkert sé varanlegt þá sé allt meira og minna tilgangslaust. Hins vegar að taka þá afstöðu að einmitt vegna þess að ekkert er varanlegt þá sé lífið þeim mun dýrmætara. Þetta er vitaskuld gríðarleg einföldun, og er hætt við að lesendum úr stétt heimspekinga, guðfræðinga og sálfræðinga svelgist heiftarlega á morgunkorninu við að lesa svona glannalega afgreiðslu á dýpstu tilvistarspurningum mannkyns. Sorrí með Cheerios-ið, en þetta er nú bara saklaus dagblaðspistill. Ef við leyfum okkur þessa einföldun er nefnilega hægt að draga af henni enn fleiri ályktanir um lífið og tilveruna. Sem sagt; ef maður trúir því að lífið sé í raun tilgangslaust þá skiptir ekki máli hvort hlutir eru gerðir vel eða illa, hvort þeir eru vandaðir eða lélegir, fagrir eða ljótir. Þetta er afstaða hins unga Alvy Singer í bíómyndinni. Hann er hættur að reikna heimadæmin sín. Þau skipta að sjálfsögðu engu máli í huga drengs sem hefur komist að því að alheimurinn sjálfur sé á óstöðvandi leið til tortímingar. Móður hans hryllir við þessu. Í stað þess að horfa nokkra milljarða ára fram í tímann til endaloka alheimsins lætur hún sér nægja næstu ár og áratugi og hefur því skiljanlega áhyggjur af því hvers lags byrði á heimilislífinu hinn deprimeraði sonur hennar eigi eftir að verða þegar fram líða stundir. Það er nefnilega nokkuð ljóst að tómið og tilgangsleysið munu heimta þá sem festast í sama hugsanamynstri og leiddi hinn unga Alvy Singer út af leikvellinum og inn á sálfræðiskrifstofuna. Að gefa allt Sá sem tekur hins vegar hina afstöðuna út frá sömu forsendu um óvaranleika heimsins mun haga lífi sínu allt öðruvísi. Hinn naumt skammtaði tími tilvistar okkar getur alveg eins verið óstöðvandi hvatning til þess að gera allt eins vel og frekast er unnt, að skilja eftir sig vandað verk, stuðla að fegurð og friði og vera glaður, bjartsýnn og gefa allt í það sem maður fæst við. Grínistinn Jerry Seinfeld hefur til dæmis lýst því að hann hafi sett risastóra mynd úr Hubble stjörnusjónaukanum upp á skrifstofuna sína, þar sem jörðin sést sem örsmár punktur í óendanlegu stjörnuhafi. Þetta gerði hann til þess að minna sjálfan sig á að þrátt fyrir stressið við framleiðslu vinsælasta sjónvarpsþáttar heims þá skipti það sem hann gerði í raun og veru engu. Þegar hann var spurður að því hvort þessi áminning um smæð hans í hinu stóra samhengi gerði hann ekki dapran sagði hann að þvert á móti þá væri það frelsandi sælutilfinning að minna sig á hversu lítil áhrif maður getur haft í hinu stóra samhengi hlutanna. Rísið úr öskunni Framlag Íslands í Eurovision flakkar á milli algjörrar tómhyggju og upplífgandi metnaðar. Hömlulaust svall og endalaus þynnka leiða flesta menn í átt til þess að geta tekið undir það sem segir í textanum um að lífið sé tilgangslaust og að tómið muni heimta okkur öll. En atriðið og lagið sjálft, búningarnir, sviðsmyndin, skilaboðin og flutningurinn eru öll í hrópandi andstöðu við þessi skilaboð. Þar ríkir fagmennska, fágun og metnaður. Hatari predikar tilgangsleysi í orðum sínum en leggur allan sinn metnað og list í að gera eins vel og þau geta. Þau segja að hatrið muni sigra en vilja samt leggja lóð sitt á vogarskálar friðarins. Þegar öllu er á botninn hvolft þá hafa þau líklega bæði rétt fyrir sér, Alvy Singer og mamma hans. Alheimurinn er vissulega að þenjast út og á endanum munu efnisagnir jarðarinnar sogast inn í líflaust svarthol. En þangað til allt það gerist eftir milljónir og milljarða ára þá er eflaust hollari afstaða til lífsins að líta svo á að Brooklyn og Barðaströnd séu bara alls ekkert að þenjast út og maður eigi að gera heimadæmin sín samviskusamlega—og leggja allan sinn metnað í tilgangslitlar skrautsýningar eins og Eurovison þegar tækifæri gefst til. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Skoðun Þórlindur Kjartansson Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Menntamorð Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Náttúruminjasafn Íslands má sinna sýningahaldi! Hilmar J. Malmquist skrifar Skoðun Hvers vegna þurfti að farga bókinni? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hjarta umhverfismála Margrét Júlía Rafnsdóttir skrifar Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar Skoðun Ísland hástökkvari í málefnum hinsegin fólks Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Banvænt aðgerðarleysi Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Forseti sem gefur kjark og von Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson skrifar Skoðun Offita er langvinnur sjúkdómur Hópur fólks í stjórn Félags fagfólks um offitu skrifar Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson skrifar Sjá meira
Það getur verið hættuleg iðja að velta fyrir sér tilgangi lífsins. Og ekki skánar það eftir því sem maður veit meira um heiminn. Það gæti Alvy Singer, söguhetjan í kvikmyndinni Annie Hall, vitnað um. Þegar Alvy var um það bil tíu ára gamall var hann orðinn framtakslaus og þunglyndur eftir að hafa komist að því að alheimurinn væri að þenjast út og myndi á endanum tortímast og endaði því með mömmu sinni inni á stofu hjá sálfræðingi. Móður hans fannst þessar upplýsingar um afdrif alheimsins ekki koma heimanámi sonarins við. „Hvaða máli skiptir alheimurinn? Þú ert hér í Brooklyn. Og Brooklyn er ekki að þenjast út!“ Er lífið tilgangslaust? Almennt séð má segja að tvær meginleiðir séu færar þeim sem áttar sig á óvaranlegu ástandi tilverunnar. Annars vegar að líta svo á að þar sem ekkert sé varanlegt þá sé allt meira og minna tilgangslaust. Hins vegar að taka þá afstöðu að einmitt vegna þess að ekkert er varanlegt þá sé lífið þeim mun dýrmætara. Þetta er vitaskuld gríðarleg einföldun, og er hætt við að lesendum úr stétt heimspekinga, guðfræðinga og sálfræðinga svelgist heiftarlega á morgunkorninu við að lesa svona glannalega afgreiðslu á dýpstu tilvistarspurningum mannkyns. Sorrí með Cheerios-ið, en þetta er nú bara saklaus dagblaðspistill. Ef við leyfum okkur þessa einföldun er nefnilega hægt að draga af henni enn fleiri ályktanir um lífið og tilveruna. Sem sagt; ef maður trúir því að lífið sé í raun tilgangslaust þá skiptir ekki máli hvort hlutir eru gerðir vel eða illa, hvort þeir eru vandaðir eða lélegir, fagrir eða ljótir. Þetta er afstaða hins unga Alvy Singer í bíómyndinni. Hann er hættur að reikna heimadæmin sín. Þau skipta að sjálfsögðu engu máli í huga drengs sem hefur komist að því að alheimurinn sjálfur sé á óstöðvandi leið til tortímingar. Móður hans hryllir við þessu. Í stað þess að horfa nokkra milljarða ára fram í tímann til endaloka alheimsins lætur hún sér nægja næstu ár og áratugi og hefur því skiljanlega áhyggjur af því hvers lags byrði á heimilislífinu hinn deprimeraði sonur hennar eigi eftir að verða þegar fram líða stundir. Það er nefnilega nokkuð ljóst að tómið og tilgangsleysið munu heimta þá sem festast í sama hugsanamynstri og leiddi hinn unga Alvy Singer út af leikvellinum og inn á sálfræðiskrifstofuna. Að gefa allt Sá sem tekur hins vegar hina afstöðuna út frá sömu forsendu um óvaranleika heimsins mun haga lífi sínu allt öðruvísi. Hinn naumt skammtaði tími tilvistar okkar getur alveg eins verið óstöðvandi hvatning til þess að gera allt eins vel og frekast er unnt, að skilja eftir sig vandað verk, stuðla að fegurð og friði og vera glaður, bjartsýnn og gefa allt í það sem maður fæst við. Grínistinn Jerry Seinfeld hefur til dæmis lýst því að hann hafi sett risastóra mynd úr Hubble stjörnusjónaukanum upp á skrifstofuna sína, þar sem jörðin sést sem örsmár punktur í óendanlegu stjörnuhafi. Þetta gerði hann til þess að minna sjálfan sig á að þrátt fyrir stressið við framleiðslu vinsælasta sjónvarpsþáttar heims þá skipti það sem hann gerði í raun og veru engu. Þegar hann var spurður að því hvort þessi áminning um smæð hans í hinu stóra samhengi gerði hann ekki dapran sagði hann að þvert á móti þá væri það frelsandi sælutilfinning að minna sig á hversu lítil áhrif maður getur haft í hinu stóra samhengi hlutanna. Rísið úr öskunni Framlag Íslands í Eurovision flakkar á milli algjörrar tómhyggju og upplífgandi metnaðar. Hömlulaust svall og endalaus þynnka leiða flesta menn í átt til þess að geta tekið undir það sem segir í textanum um að lífið sé tilgangslaust og að tómið muni heimta okkur öll. En atriðið og lagið sjálft, búningarnir, sviðsmyndin, skilaboðin og flutningurinn eru öll í hrópandi andstöðu við þessi skilaboð. Þar ríkir fagmennska, fágun og metnaður. Hatari predikar tilgangsleysi í orðum sínum en leggur allan sinn metnað og list í að gera eins vel og þau geta. Þau segja að hatrið muni sigra en vilja samt leggja lóð sitt á vogarskálar friðarins. Þegar öllu er á botninn hvolft þá hafa þau líklega bæði rétt fyrir sér, Alvy Singer og mamma hans. Alheimurinn er vissulega að þenjast út og á endanum munu efnisagnir jarðarinnar sogast inn í líflaust svarthol. En þangað til allt það gerist eftir milljónir og milljarða ára þá er eflaust hollari afstaða til lífsins að líta svo á að Brooklyn og Barðaströnd séu bara alls ekkert að þenjast út og maður eigi að gera heimadæmin sín samviskusamlega—og leggja allan sinn metnað í tilgangslitlar skrautsýningar eins og Eurovison þegar tækifæri gefst til.
Skoðun Löggæsla er mikilvæg grunnþjónusta við fólkið í landinu Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Hugsjónir og fræðimennska – einstakt veganesti Baldurs í embætti forseta Íslands Rannveig Traustadóttir skrifar