Að vilja deyja eða geta ekki lifað? Arna Pálsdóttir skrifar 2. september 2018 22:20 Alþjóðlegur forvarnardagur sjálfsvíga er 10. september nk. Sem aðstandanda einstaklings sem framið hefur sjálfsvíg er öll umræða um málaflokkinn mér sérstaklega hugleikin. Ég stend mig oft að því að lesa minningagreinar um ókunnugt fólk sem fallið hefur fyrir eigin hendi. Það er eins með sjálfsvíg og aðrar dánarorsakir, úr greinunum má oft lesa ólíkan aðdraganda andlátsins. Oft má greina langa báráttu hjá hinum látna, baráttu sem að lokum tapaðist. Stundum eru aðstæður hins vegar þannig að aðstandendur upplifa sjálfsvíg eins og skyndilegt slys og svo rúmast fjöldi tilvika þarna á milli. Sameiginlegt með öllum tilvikum er að eftir sitja ástvinir með óteljandi spurningar um hvað þau hefðu átt að gera til að koma í veg fyrir þennan hörmulega atburð. Enn er það því miður þannig að í umræðum fólks á milli á kaffistofum og þar sem fólk tjáir sig frjálslega eru látin falla orð eins og sjálfselska, eigingirni og heigulskapur eru látin falla um þá athöfn að binda enda á líf sitt. Með árunum hefur skrápurinn þykknað hjá mér og ég læt slík ummæli ekki lengur á mig fá heldur finnst mér raunverulega áhugavert að velta fyrir mér hvaðan þau koma. Þegar ég er í aðstæðum sem þessum velti ég því stundum fyrir mér hvort ég eigi að gauka því að viðkomandi ræðumanni að ég hafi misst ástvin með þessum hætti. Ég læt það hins vegar oftast eiga sig og þá eingöngu til þess að komast hjá þessu vandræðilega augnabliki þegar viðkomandi fer í vörn og byrjar að umorða eða draga til baka það sem sagt var skömmu áður. Ég var unglingsstelpa þegar pabbi minn framdi sjálfsvíg. Daginn sem hann dó keyrði hann okkur systkynin í skólann, sagði „eigið góðan dag“ og ég kyssti hann á kinnina. Mér fannst lífið alveg nógu strembið fyrir. Ég var að fara í samræmd próf og átti eftir að velja mér framhaldsskóla. Gleymum svo ekki stóru málunum eins og strákamálin og að fela reykingarlyktina fyrir foreldrum mínum. Ég fann aldrei fyrir reiði í garð pabba en á mér brunnu vissulega margar spurningar. Hversu illa leið honum? Hversu mikinn kjark þurfti hann að drekka í sig áður en hann tók stökkið? osfrv. Blessunarlega hugsaði ég aldrei að þetta hlyti að vera mér að kenna eða einhverjum öðrum. Þetta var hans ákvörðun og enginn annar kom að henni. Mér fannst alltaf skýtið að heyra setningar eins „hann sem átti svo stóra fjölskyldu“ eða „hann sem átti allt sem maður gat óskað sér“. Vissulega allt rétt en hvernig tengdist þetta sjálfsvíginu hans? Vorum við, fjölskyldan hans, einhver breyta í þessu sjálfsvígi? Hefði hann síður gert þetta ef hann hefði átt meira? Minna? Aðra fjölskyldu? Eftir að pabbi dó átti ég mjög erfitt með að segja upphátt að pabbi minn væri dáinn. Það að segja að pabbi minn hafi framið sjálfsvíg var óbærilegt. Þetta þrúgandi augnablik þegar ég var spurð um pabba minn. Ég fann svitann og skjálftann spretta fram þegar ég stamaði upp orðunum að hann væri dáinn og á meðan hvíslaði að mér lítil rödd plís, plís, plís ekki spyrja hvernig hann dó. Með tímanum varð þetta auðveldara og í dag eru þetta bara orð, eins og að segja frá hverri annarri staðreynd. Pabbi minn er dáinn. Þessi litla rödd var skömm. Ég skammaðist mín fyrir það að pabbi minn hefði framið sjálfsvíg. Ég skammaðist mín ekki fyrir pabba minn heldur sjálfsvígið. Mér fannst það segja eitthvað um mig og mitt líf. Mér fannst það sverta minningu pabba því nú myndi allir halda eitthvað um hann og okkur sem ég gæti ekki haft neina stjórn á. Fólk færi að fylla í eyðurnar á litríkan hátt um að pabbi og við fjölskyldan hlytum að hafa verið svona eða hinsegin. Það tók mig tíma að komast út úr þessari hugsun en ég heyri þessa rödd stundum enn í dag en ekki af sömu ástæðu og þegar ég var yngri. Í dag er það frekar til að hlífa viðmælda mínum að ég vonast til að hann spyrji ekki. Það skellur oft á þögn í samtali þegar þessi staðreynd hefur verið lögð fram. Sjálfsvíg eru nefnilega óþægileg. Það hvarflar ekki að mér að hugsa að þeir sem láta vanhugsuð orð eða gildishlaðnar fullyrðingar falla geri það til þess að særa aðstandendur eða aðra. En ég tel þau litast af þekkingarleysi og úreltu hugarfari. Skömm er ein afleiðing fordóma. Maður er dæmdur eða upplifir sig dæmdan vegna aðstæðna. Eina leiðin til að uppræta fordóma er opin umræða og þekking. Við öll höfum mikinn mátt. Það að sýna umburðarlyndi, tala með upplýstum hætti um sjálfsvíg og deila reynslu sinni með öðrum getur reynst ómetanlegt. Dæmum ekki það sem við ekki þekkjum og verum góð hvort við annað. Bara þannig upprætum við fordóma og skömm. Að baki hverju sjálfsvígi er ekki sjálfselska eða heigulskapur heldur þjáning, vonleysi og örvænting. Það eru til líkamleg veikindi og andleg veikindi. Bæða geta dregið fólk til dauða. Andleg veikindi og sjálfvíg gera ekki greinarmun á stöðu fólks eða lífsgæðum. Þau eru alls staðar, alveg eins og önnur veikindi. Umræðan um sjálfsvíg má því ekki vera tabú eða óþægileg. Gefum sjalfsvígum meira vægi, í heilbrigðiskerfinu og í umræðum okkar á milli. Heilmikið vatn hefur runnið til sjávar frá árinu 2001 þegar pabbi minn dó og með hænuskrefum hefur umræðan opnast. Þá fékk umræðan byr undir báða vængi með stofnun Píeta samtakanna hér á landi sem eru samtök gegn sjálfsvígum og sjálfsskaða. Góðir hlutir byrja með umræðu. Höldum áfram eitt hænuskref í einu. Það er mín starfasta trú að enginn vill deyja en alltof margir treysta sér ekki til að lifa. Höfundur er lögfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Arna Pálsdóttir Mest lesið Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Vernd náttúrunnar er ákvörðun Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Hver er okkar ábyrgð á ofbeldi meðal barna Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Er verkalýðsbarátta á Íslandi að hnigna? Sverrir Fannberg Júlíusson skrifar Skoðun Má ekkert gera fyrir millistéttina? Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Milljarðarnir óteljandi og bókun 35 Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Háskólinn sveik stúdenta um góðar samgöngur Guðni Thorlacius,Katla Ólafsdóttir skrifar Skoðun „Bara“ kennari Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin slæst við elda: Hvar er Alþingi? Baldur Borgþórsson skrifar Skoðun Yazan Tamimi – spegill á sjálfsmynd þjóðar Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Hvað er niðurskurðarstefna? Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Framtíðin liggur í bættri nýtingu auðlinda Helga Kristín Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Öryggi sjúklinga – gerum og greinum betur Alma D. Möller skrifar Sjá meira
Alþjóðlegur forvarnardagur sjálfsvíga er 10. september nk. Sem aðstandanda einstaklings sem framið hefur sjálfsvíg er öll umræða um málaflokkinn mér sérstaklega hugleikin. Ég stend mig oft að því að lesa minningagreinar um ókunnugt fólk sem fallið hefur fyrir eigin hendi. Það er eins með sjálfsvíg og aðrar dánarorsakir, úr greinunum má oft lesa ólíkan aðdraganda andlátsins. Oft má greina langa báráttu hjá hinum látna, baráttu sem að lokum tapaðist. Stundum eru aðstæður hins vegar þannig að aðstandendur upplifa sjálfsvíg eins og skyndilegt slys og svo rúmast fjöldi tilvika þarna á milli. Sameiginlegt með öllum tilvikum er að eftir sitja ástvinir með óteljandi spurningar um hvað þau hefðu átt að gera til að koma í veg fyrir þennan hörmulega atburð. Enn er það því miður þannig að í umræðum fólks á milli á kaffistofum og þar sem fólk tjáir sig frjálslega eru látin falla orð eins og sjálfselska, eigingirni og heigulskapur eru látin falla um þá athöfn að binda enda á líf sitt. Með árunum hefur skrápurinn þykknað hjá mér og ég læt slík ummæli ekki lengur á mig fá heldur finnst mér raunverulega áhugavert að velta fyrir mér hvaðan þau koma. Þegar ég er í aðstæðum sem þessum velti ég því stundum fyrir mér hvort ég eigi að gauka því að viðkomandi ræðumanni að ég hafi misst ástvin með þessum hætti. Ég læt það hins vegar oftast eiga sig og þá eingöngu til þess að komast hjá þessu vandræðilega augnabliki þegar viðkomandi fer í vörn og byrjar að umorða eða draga til baka það sem sagt var skömmu áður. Ég var unglingsstelpa þegar pabbi minn framdi sjálfsvíg. Daginn sem hann dó keyrði hann okkur systkynin í skólann, sagði „eigið góðan dag“ og ég kyssti hann á kinnina. Mér fannst lífið alveg nógu strembið fyrir. Ég var að fara í samræmd próf og átti eftir að velja mér framhaldsskóla. Gleymum svo ekki stóru málunum eins og strákamálin og að fela reykingarlyktina fyrir foreldrum mínum. Ég fann aldrei fyrir reiði í garð pabba en á mér brunnu vissulega margar spurningar. Hversu illa leið honum? Hversu mikinn kjark þurfti hann að drekka í sig áður en hann tók stökkið? osfrv. Blessunarlega hugsaði ég aldrei að þetta hlyti að vera mér að kenna eða einhverjum öðrum. Þetta var hans ákvörðun og enginn annar kom að henni. Mér fannst alltaf skýtið að heyra setningar eins „hann sem átti svo stóra fjölskyldu“ eða „hann sem átti allt sem maður gat óskað sér“. Vissulega allt rétt en hvernig tengdist þetta sjálfsvíginu hans? Vorum við, fjölskyldan hans, einhver breyta í þessu sjálfsvígi? Hefði hann síður gert þetta ef hann hefði átt meira? Minna? Aðra fjölskyldu? Eftir að pabbi dó átti ég mjög erfitt með að segja upphátt að pabbi minn væri dáinn. Það að segja að pabbi minn hafi framið sjálfsvíg var óbærilegt. Þetta þrúgandi augnablik þegar ég var spurð um pabba minn. Ég fann svitann og skjálftann spretta fram þegar ég stamaði upp orðunum að hann væri dáinn og á meðan hvíslaði að mér lítil rödd plís, plís, plís ekki spyrja hvernig hann dó. Með tímanum varð þetta auðveldara og í dag eru þetta bara orð, eins og að segja frá hverri annarri staðreynd. Pabbi minn er dáinn. Þessi litla rödd var skömm. Ég skammaðist mín fyrir það að pabbi minn hefði framið sjálfsvíg. Ég skammaðist mín ekki fyrir pabba minn heldur sjálfsvígið. Mér fannst það segja eitthvað um mig og mitt líf. Mér fannst það sverta minningu pabba því nú myndi allir halda eitthvað um hann og okkur sem ég gæti ekki haft neina stjórn á. Fólk færi að fylla í eyðurnar á litríkan hátt um að pabbi og við fjölskyldan hlytum að hafa verið svona eða hinsegin. Það tók mig tíma að komast út úr þessari hugsun en ég heyri þessa rödd stundum enn í dag en ekki af sömu ástæðu og þegar ég var yngri. Í dag er það frekar til að hlífa viðmælda mínum að ég vonast til að hann spyrji ekki. Það skellur oft á þögn í samtali þegar þessi staðreynd hefur verið lögð fram. Sjálfsvíg eru nefnilega óþægileg. Það hvarflar ekki að mér að hugsa að þeir sem láta vanhugsuð orð eða gildishlaðnar fullyrðingar falla geri það til þess að særa aðstandendur eða aðra. En ég tel þau litast af þekkingarleysi og úreltu hugarfari. Skömm er ein afleiðing fordóma. Maður er dæmdur eða upplifir sig dæmdan vegna aðstæðna. Eina leiðin til að uppræta fordóma er opin umræða og þekking. Við öll höfum mikinn mátt. Það að sýna umburðarlyndi, tala með upplýstum hætti um sjálfsvíg og deila reynslu sinni með öðrum getur reynst ómetanlegt. Dæmum ekki það sem við ekki þekkjum og verum góð hvort við annað. Bara þannig upprætum við fordóma og skömm. Að baki hverju sjálfsvígi er ekki sjálfselska eða heigulskapur heldur þjáning, vonleysi og örvænting. Það eru til líkamleg veikindi og andleg veikindi. Bæða geta dregið fólk til dauða. Andleg veikindi og sjálfvíg gera ekki greinarmun á stöðu fólks eða lífsgæðum. Þau eru alls staðar, alveg eins og önnur veikindi. Umræðan um sjálfsvíg má því ekki vera tabú eða óþægileg. Gefum sjalfsvígum meira vægi, í heilbrigðiskerfinu og í umræðum okkar á milli. Heilmikið vatn hefur runnið til sjávar frá árinu 2001 þegar pabbi minn dó og með hænuskrefum hefur umræðan opnast. Þá fékk umræðan byr undir báða vængi með stofnun Píeta samtakanna hér á landi sem eru samtök gegn sjálfsvígum og sjálfsskaða. Góðir hlutir byrja með umræðu. Höldum áfram eitt hænuskref í einu. Það er mín starfasta trú að enginn vill deyja en alltof margir treysta sér ekki til að lifa. Höfundur er lögfræðingur.
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar