Að vilja deyja eða geta ekki lifað? Arna Pálsdóttir skrifar 2. september 2018 22:20 Alþjóðlegur forvarnardagur sjálfsvíga er 10. september nk. Sem aðstandanda einstaklings sem framið hefur sjálfsvíg er öll umræða um málaflokkinn mér sérstaklega hugleikin. Ég stend mig oft að því að lesa minningagreinar um ókunnugt fólk sem fallið hefur fyrir eigin hendi. Það er eins með sjálfsvíg og aðrar dánarorsakir, úr greinunum má oft lesa ólíkan aðdraganda andlátsins. Oft má greina langa báráttu hjá hinum látna, baráttu sem að lokum tapaðist. Stundum eru aðstæður hins vegar þannig að aðstandendur upplifa sjálfsvíg eins og skyndilegt slys og svo rúmast fjöldi tilvika þarna á milli. Sameiginlegt með öllum tilvikum er að eftir sitja ástvinir með óteljandi spurningar um hvað þau hefðu átt að gera til að koma í veg fyrir þennan hörmulega atburð. Enn er það því miður þannig að í umræðum fólks á milli á kaffistofum og þar sem fólk tjáir sig frjálslega eru látin falla orð eins og sjálfselska, eigingirni og heigulskapur eru látin falla um þá athöfn að binda enda á líf sitt. Með árunum hefur skrápurinn þykknað hjá mér og ég læt slík ummæli ekki lengur á mig fá heldur finnst mér raunverulega áhugavert að velta fyrir mér hvaðan þau koma. Þegar ég er í aðstæðum sem þessum velti ég því stundum fyrir mér hvort ég eigi að gauka því að viðkomandi ræðumanni að ég hafi misst ástvin með þessum hætti. Ég læt það hins vegar oftast eiga sig og þá eingöngu til þess að komast hjá þessu vandræðilega augnabliki þegar viðkomandi fer í vörn og byrjar að umorða eða draga til baka það sem sagt var skömmu áður. Ég var unglingsstelpa þegar pabbi minn framdi sjálfsvíg. Daginn sem hann dó keyrði hann okkur systkynin í skólann, sagði „eigið góðan dag“ og ég kyssti hann á kinnina. Mér fannst lífið alveg nógu strembið fyrir. Ég var að fara í samræmd próf og átti eftir að velja mér framhaldsskóla. Gleymum svo ekki stóru málunum eins og strákamálin og að fela reykingarlyktina fyrir foreldrum mínum. Ég fann aldrei fyrir reiði í garð pabba en á mér brunnu vissulega margar spurningar. Hversu illa leið honum? Hversu mikinn kjark þurfti hann að drekka í sig áður en hann tók stökkið? osfrv. Blessunarlega hugsaði ég aldrei að þetta hlyti að vera mér að kenna eða einhverjum öðrum. Þetta var hans ákvörðun og enginn annar kom að henni. Mér fannst alltaf skýtið að heyra setningar eins „hann sem átti svo stóra fjölskyldu“ eða „hann sem átti allt sem maður gat óskað sér“. Vissulega allt rétt en hvernig tengdist þetta sjálfsvíginu hans? Vorum við, fjölskyldan hans, einhver breyta í þessu sjálfsvígi? Hefði hann síður gert þetta ef hann hefði átt meira? Minna? Aðra fjölskyldu? Eftir að pabbi dó átti ég mjög erfitt með að segja upphátt að pabbi minn væri dáinn. Það að segja að pabbi minn hafi framið sjálfsvíg var óbærilegt. Þetta þrúgandi augnablik þegar ég var spurð um pabba minn. Ég fann svitann og skjálftann spretta fram þegar ég stamaði upp orðunum að hann væri dáinn og á meðan hvíslaði að mér lítil rödd plís, plís, plís ekki spyrja hvernig hann dó. Með tímanum varð þetta auðveldara og í dag eru þetta bara orð, eins og að segja frá hverri annarri staðreynd. Pabbi minn er dáinn. Þessi litla rödd var skömm. Ég skammaðist mín fyrir það að pabbi minn hefði framið sjálfsvíg. Ég skammaðist mín ekki fyrir pabba minn heldur sjálfsvígið. Mér fannst það segja eitthvað um mig og mitt líf. Mér fannst það sverta minningu pabba því nú myndi allir halda eitthvað um hann og okkur sem ég gæti ekki haft neina stjórn á. Fólk færi að fylla í eyðurnar á litríkan hátt um að pabbi og við fjölskyldan hlytum að hafa verið svona eða hinsegin. Það tók mig tíma að komast út úr þessari hugsun en ég heyri þessa rödd stundum enn í dag en ekki af sömu ástæðu og þegar ég var yngri. Í dag er það frekar til að hlífa viðmælda mínum að ég vonast til að hann spyrji ekki. Það skellur oft á þögn í samtali þegar þessi staðreynd hefur verið lögð fram. Sjálfsvíg eru nefnilega óþægileg. Það hvarflar ekki að mér að hugsa að þeir sem láta vanhugsuð orð eða gildishlaðnar fullyrðingar falla geri það til þess að særa aðstandendur eða aðra. En ég tel þau litast af þekkingarleysi og úreltu hugarfari. Skömm er ein afleiðing fordóma. Maður er dæmdur eða upplifir sig dæmdan vegna aðstæðna. Eina leiðin til að uppræta fordóma er opin umræða og þekking. Við öll höfum mikinn mátt. Það að sýna umburðarlyndi, tala með upplýstum hætti um sjálfsvíg og deila reynslu sinni með öðrum getur reynst ómetanlegt. Dæmum ekki það sem við ekki þekkjum og verum góð hvort við annað. Bara þannig upprætum við fordóma og skömm. Að baki hverju sjálfsvígi er ekki sjálfselska eða heigulskapur heldur þjáning, vonleysi og örvænting. Það eru til líkamleg veikindi og andleg veikindi. Bæða geta dregið fólk til dauða. Andleg veikindi og sjálfvíg gera ekki greinarmun á stöðu fólks eða lífsgæðum. Þau eru alls staðar, alveg eins og önnur veikindi. Umræðan um sjálfsvíg má því ekki vera tabú eða óþægileg. Gefum sjalfsvígum meira vægi, í heilbrigðiskerfinu og í umræðum okkar á milli. Heilmikið vatn hefur runnið til sjávar frá árinu 2001 þegar pabbi minn dó og með hænuskrefum hefur umræðan opnast. Þá fékk umræðan byr undir báða vængi með stofnun Píeta samtakanna hér á landi sem eru samtök gegn sjálfsvígum og sjálfsskaða. Góðir hlutir byrja með umræðu. Höldum áfram eitt hænuskref í einu. Það er mín starfasta trú að enginn vill deyja en alltof margir treysta sér ekki til að lifa. Höfundur er lögfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Arna Pálsdóttir Mest lesið Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Öldrunarþjónustan – tækifæri og áskoranir Sandra B. Franks skrifar Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Í orði en ekki á borði - stuðningur Íslands við Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Gervigreindin og atvinnulífið Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hinn stóri pakki ósýnilegrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun GOGG, GOGG, GOGG og aftur GOGG Guðrún Njálsdóttir skrifar Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Beðið eftir orkumálaráðherra Eggert Valur Guðmundsson,Gunnar Aron Ólason skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flýr Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun „Við verðum að fylgja lögum“ Hópur listafólks skrifar Skoðun Ég er ekki alki Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun „Þetta reddast“ og heilsan að húfi? Alexander Aron Guðjónsson,Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Nauðsyn námsgagna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvort er ánægjulegra, kynlíf eða verslunarleiðangur? Gró Einarsdóttir skrifar Skoðun Fást engin svör Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Mannréttindabrot á vinnumarkaði Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera í því? María Rut Hinriksdóttir skrifar Sjá meira
Alþjóðlegur forvarnardagur sjálfsvíga er 10. september nk. Sem aðstandanda einstaklings sem framið hefur sjálfsvíg er öll umræða um málaflokkinn mér sérstaklega hugleikin. Ég stend mig oft að því að lesa minningagreinar um ókunnugt fólk sem fallið hefur fyrir eigin hendi. Það er eins með sjálfsvíg og aðrar dánarorsakir, úr greinunum má oft lesa ólíkan aðdraganda andlátsins. Oft má greina langa báráttu hjá hinum látna, baráttu sem að lokum tapaðist. Stundum eru aðstæður hins vegar þannig að aðstandendur upplifa sjálfsvíg eins og skyndilegt slys og svo rúmast fjöldi tilvika þarna á milli. Sameiginlegt með öllum tilvikum er að eftir sitja ástvinir með óteljandi spurningar um hvað þau hefðu átt að gera til að koma í veg fyrir þennan hörmulega atburð. Enn er það því miður þannig að í umræðum fólks á milli á kaffistofum og þar sem fólk tjáir sig frjálslega eru látin falla orð eins og sjálfselska, eigingirni og heigulskapur eru látin falla um þá athöfn að binda enda á líf sitt. Með árunum hefur skrápurinn þykknað hjá mér og ég læt slík ummæli ekki lengur á mig fá heldur finnst mér raunverulega áhugavert að velta fyrir mér hvaðan þau koma. Þegar ég er í aðstæðum sem þessum velti ég því stundum fyrir mér hvort ég eigi að gauka því að viðkomandi ræðumanni að ég hafi misst ástvin með þessum hætti. Ég læt það hins vegar oftast eiga sig og þá eingöngu til þess að komast hjá þessu vandræðilega augnabliki þegar viðkomandi fer í vörn og byrjar að umorða eða draga til baka það sem sagt var skömmu áður. Ég var unglingsstelpa þegar pabbi minn framdi sjálfsvíg. Daginn sem hann dó keyrði hann okkur systkynin í skólann, sagði „eigið góðan dag“ og ég kyssti hann á kinnina. Mér fannst lífið alveg nógu strembið fyrir. Ég var að fara í samræmd próf og átti eftir að velja mér framhaldsskóla. Gleymum svo ekki stóru málunum eins og strákamálin og að fela reykingarlyktina fyrir foreldrum mínum. Ég fann aldrei fyrir reiði í garð pabba en á mér brunnu vissulega margar spurningar. Hversu illa leið honum? Hversu mikinn kjark þurfti hann að drekka í sig áður en hann tók stökkið? osfrv. Blessunarlega hugsaði ég aldrei að þetta hlyti að vera mér að kenna eða einhverjum öðrum. Þetta var hans ákvörðun og enginn annar kom að henni. Mér fannst alltaf skýtið að heyra setningar eins „hann sem átti svo stóra fjölskyldu“ eða „hann sem átti allt sem maður gat óskað sér“. Vissulega allt rétt en hvernig tengdist þetta sjálfsvíginu hans? Vorum við, fjölskyldan hans, einhver breyta í þessu sjálfsvígi? Hefði hann síður gert þetta ef hann hefði átt meira? Minna? Aðra fjölskyldu? Eftir að pabbi dó átti ég mjög erfitt með að segja upphátt að pabbi minn væri dáinn. Það að segja að pabbi minn hafi framið sjálfsvíg var óbærilegt. Þetta þrúgandi augnablik þegar ég var spurð um pabba minn. Ég fann svitann og skjálftann spretta fram þegar ég stamaði upp orðunum að hann væri dáinn og á meðan hvíslaði að mér lítil rödd plís, plís, plís ekki spyrja hvernig hann dó. Með tímanum varð þetta auðveldara og í dag eru þetta bara orð, eins og að segja frá hverri annarri staðreynd. Pabbi minn er dáinn. Þessi litla rödd var skömm. Ég skammaðist mín fyrir það að pabbi minn hefði framið sjálfsvíg. Ég skammaðist mín ekki fyrir pabba minn heldur sjálfsvígið. Mér fannst það segja eitthvað um mig og mitt líf. Mér fannst það sverta minningu pabba því nú myndi allir halda eitthvað um hann og okkur sem ég gæti ekki haft neina stjórn á. Fólk færi að fylla í eyðurnar á litríkan hátt um að pabbi og við fjölskyldan hlytum að hafa verið svona eða hinsegin. Það tók mig tíma að komast út úr þessari hugsun en ég heyri þessa rödd stundum enn í dag en ekki af sömu ástæðu og þegar ég var yngri. Í dag er það frekar til að hlífa viðmælda mínum að ég vonast til að hann spyrji ekki. Það skellur oft á þögn í samtali þegar þessi staðreynd hefur verið lögð fram. Sjálfsvíg eru nefnilega óþægileg. Það hvarflar ekki að mér að hugsa að þeir sem láta vanhugsuð orð eða gildishlaðnar fullyrðingar falla geri það til þess að særa aðstandendur eða aðra. En ég tel þau litast af þekkingarleysi og úreltu hugarfari. Skömm er ein afleiðing fordóma. Maður er dæmdur eða upplifir sig dæmdan vegna aðstæðna. Eina leiðin til að uppræta fordóma er opin umræða og þekking. Við öll höfum mikinn mátt. Það að sýna umburðarlyndi, tala með upplýstum hætti um sjálfsvíg og deila reynslu sinni með öðrum getur reynst ómetanlegt. Dæmum ekki það sem við ekki þekkjum og verum góð hvort við annað. Bara þannig upprætum við fordóma og skömm. Að baki hverju sjálfsvígi er ekki sjálfselska eða heigulskapur heldur þjáning, vonleysi og örvænting. Það eru til líkamleg veikindi og andleg veikindi. Bæða geta dregið fólk til dauða. Andleg veikindi og sjálfvíg gera ekki greinarmun á stöðu fólks eða lífsgæðum. Þau eru alls staðar, alveg eins og önnur veikindi. Umræðan um sjálfsvíg má því ekki vera tabú eða óþægileg. Gefum sjalfsvígum meira vægi, í heilbrigðiskerfinu og í umræðum okkar á milli. Heilmikið vatn hefur runnið til sjávar frá árinu 2001 þegar pabbi minn dó og með hænuskrefum hefur umræðan opnast. Þá fékk umræðan byr undir báða vængi með stofnun Píeta samtakanna hér á landi sem eru samtök gegn sjálfsvígum og sjálfsskaða. Góðir hlutir byrja með umræðu. Höldum áfram eitt hænuskref í einu. Það er mín starfasta trú að enginn vill deyja en alltof margir treysta sér ekki til að lifa. Höfundur er lögfræðingur.
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun
Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun
Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar
Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar
Skoðun Eru sumir íslenskir stjórnmálamenn að bergmála áróður Kremlar? Guðni Freyr Öfjörð skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Sannleikurinn um Evrópusambandið V: 26 þjóðir hafa hafnað eigin gjaldmiðli, líka Þýzkaland með sitt ofursterka Mark Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Af hverju vilja lyfjafyrirtæki ekki að lyfjahampur verði lögleiddur? Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir Skoðun
Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason Skoðun
Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson Skoðun
Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson Skoðun