Er best að unna máli? Eva María Jónsdóttir skrifar 1. ágúst 2017 06:00 Hárgreiðslustofan Höfuðlausnir er til. Hún leysir áreiðanlega úr ýmsum vanda sem tengist hárinu á höfði viðskiptavinanna. Nafnið eitt og sér fær þó hugann til að reika frekar og rifja upp hvað var það aftur sem hét höfuðlausn hér í árdaga? Var það hárgreiðsla, brella eða kvæði ort til að bjarga lífi? Hver fann upp orðið? Það skiptir kannski litlu máli en mestu skiptir að orðið er til og það er notað. Hver á orðin og hver á tungumálið sem er samsett úr orðum? Allir sem læra íslensku eignast hlutdeild í tungumálinu og þar með margræðri og stundum misvísandi merkingu orðanna svo langt aftur sem ritheimildir ná til. Orðið höfuðlausn finnst í Ólafs sögu helga sem er varðveitt í handritum allt frá 13. öld. Við vitum því að orðið hefur lifað í að minnsta kosti 800 ár og hugsanlega mun lengur eða frá því að Ólafur helgi var á dögum á 10. öld. Undanfarin misseri hefur vakið athygli þegar fyrirtæki henda gömlum nöfnum á íslensku fyrir ný á ensku. Einnig hefur verið bent á að enskuslettur séu fyrirferðarmeiri í viðtölum í ljósvakamiðlum en nokkru sinni fyrr. Rætt hefur verið um hvort ferðamenn sem hingað koma eigi ekki heimtingu á að heyra íslensku talaða og jafnvel læra að heilsa og þakka fyrir sig á máli innfæddra? Allar þessar vangaveltur snúast um íslenska tungu og eru birtingarmynd þess að fólki er ekki sama um íslenskuna. Íslendingar eignuðust opinbera málstefnu í fyrsta sinn fyrir 8 árum en hún var samþykkt af Alþingi vorið 2009. Markmiðið með henni er „að tryggja að íslenska verði notuð á öllum sviðum íslensks samfélags“. Í málstefnunni kemur fram að lagalega mætti búa tryggilegar um tunguna. Lög ná hins vegar ekki yfir það hvernig fólk talar og skrifar enda er ekki víst að lagasetning með tilgreindum refsingum eða sektum sé besta leiðin til að tryggja langlífi tungumáls. Hver sem kærir sig um getur slett á ensku, dönsku og öðrum málum án þess að gjalda sérstaklega fyrir það. Við getum skrifað færslur á samfélagsmiðla á því máli sem við kjósum helst. Við getum lesið bækur og horft á myndir frá öðrum málsvæðum alla ævi okkar ef við kjósum. Við getum verðmerkt allar vörur í verslunum á útlensku og boðið góðan dag á hvaða máli sem er án þess að gerast sek um lögbrot. En viljum við nýta valfrelsi okkar til að hundsa og ganga illa um okkar eigið mál, dýrmæti sem hefur lifað á þessu landi í meira en 1000 ár? Í samfélaginu finnast þó nokkrar stofnanir sem bera lagalegar skyldur gagnvart íslenskri tungu og má þar nefna Þjóðleikhúsið, Ríkisútvarpið og Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Sú síðastnefnda hefur á undanförnum misserum opnað bæði Íslenskt orðanet og vefgáttina málið.is, þar sem gagnasöfn og orðabækur um íslenskt mál eru gerð aðgengilegri en nokkru sinni fyrr. Mikil notkun þessara vefja sýnir að margir vilja fræðast og fara vel með málið. Á meðan fólk með annað móðurmál en íslensku streymir til landsins, til að læra tungumálið og kynnast þeim fornu bókmenntum sem skrifaðar voru á íslensku standa þeir sem hafa íslensku að móðurmáli frammi fyrir því að taka ákvörðun. Ætlum við að taka afstöðu með tungunni og tala, skrifa og hugsa á íslensku? Ætlum við að láta hana duga til alls eða ætlum við að sleppa því að taka afstöðu og sjá hvað setur? Í afstöðuleysinu er í raun fólgin ákveðin afstaða. Tungumálum verður ekki bjargað með lagasetningu, boðum eða bönnum heldur með því að þau séu notuð reglulega og fólki sé annt um þau. Til þess að svo megi verða þarf hvert og eitt okkar að taka meðvitaða ákvörðun um að nota íslenskuna. Sennilega er í því fólgin höfuð lausn þess að íslenskan dafni áfram í sambýli við önnur tungumál heimsins.Höfundur er kynningarstjóri Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Samt kýs ég Katrínu Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Mýtan um launin Elsa Nore Skoðun Kveikur brennur út Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Má spyrja homma að öllu? Sólborg Guðbrandsdóttir Skoðun Forysta til framtíðar Hópur presta Skoðun Átt þú rétt á sumarbústað? Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Gummi Kalli, einlægur, skemmtilegur og frábær leiðtogi Arnar Ragnarsson Skoðun Forsetinn minn 2024 Ágústa Árnadóttir Skoðun Katrín Jakobsdóttir forseti Viðar Pálsson Skoðun Ólafur og Katrín á RÚV Þorvaldur Logason Skoðun Skoðun Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir skrifar Skoðun Látum hjartað ráða för Sigrún Traustadóttir skrifar Skoðun Vekjum risann Guðmundur Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Katrín Jakobsdóttir forseti Viðar Pálsson skrifar Skoðun Þjóðarsátt líka fyrir fatlað fólk Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Í ker eða kistu Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli er rétti kosturinn sem biskup Íslands Áslaug Helga Hálfdánardóttir,Dís Gylfadóttir,Guðni Már Harðarson skrifar Skoðun Gummi Kalli, einlægur, skemmtilegur og frábær leiðtogi Arnar Ragnarsson skrifar Skoðun Ræstingafyrirtæki og starfsmannaleigur í jafnréttisparadísinni Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Forysta til framtíðar Hópur presta skrifar Skoðun Fyrir hverja eru skoðanakannanir? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Án varna, ekkert frelsi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Mýtan um launin Elsa Nore skrifar Skoðun Samt kýs ég Katrínu Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Viltu vera memm? Birna Dröfn Birgisdóttir skrifar Skoðun Tíminn að renna út Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Átt þú rétt á sumarbústað? Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vonbrigði fyrir þá verst settu Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Fögnum unnum sigrum og aðlögumst nýjum tímum Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er minn forseti! Sara Dögg Svanhildardóttir skrifar Skoðun Baráttan heldur áfram Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Forsetinn minn 2024 Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Vanefndir Flugakademíu Íslands Gunnar Hjörtur Hagbarðsson skrifar Skoðun Hippókratesareiðurinn þarf að verða að veruleika Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ólafur og Katrín á RÚV Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Úthvíld ríkisstjórn? Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Raforkan er auðlind þjóðarinnar Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Að velja forseta Stefán Bogi Sveinsson skrifar Skoðun Biskupskjör: Stuðningsyfirlýsing Hákon Leifsson,Sigrid Rolof skrifar Skoðun Kennslustund í „selfies“ Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Hárgreiðslustofan Höfuðlausnir er til. Hún leysir áreiðanlega úr ýmsum vanda sem tengist hárinu á höfði viðskiptavinanna. Nafnið eitt og sér fær þó hugann til að reika frekar og rifja upp hvað var það aftur sem hét höfuðlausn hér í árdaga? Var það hárgreiðsla, brella eða kvæði ort til að bjarga lífi? Hver fann upp orðið? Það skiptir kannski litlu máli en mestu skiptir að orðið er til og það er notað. Hver á orðin og hver á tungumálið sem er samsett úr orðum? Allir sem læra íslensku eignast hlutdeild í tungumálinu og þar með margræðri og stundum misvísandi merkingu orðanna svo langt aftur sem ritheimildir ná til. Orðið höfuðlausn finnst í Ólafs sögu helga sem er varðveitt í handritum allt frá 13. öld. Við vitum því að orðið hefur lifað í að minnsta kosti 800 ár og hugsanlega mun lengur eða frá því að Ólafur helgi var á dögum á 10. öld. Undanfarin misseri hefur vakið athygli þegar fyrirtæki henda gömlum nöfnum á íslensku fyrir ný á ensku. Einnig hefur verið bent á að enskuslettur séu fyrirferðarmeiri í viðtölum í ljósvakamiðlum en nokkru sinni fyrr. Rætt hefur verið um hvort ferðamenn sem hingað koma eigi ekki heimtingu á að heyra íslensku talaða og jafnvel læra að heilsa og þakka fyrir sig á máli innfæddra? Allar þessar vangaveltur snúast um íslenska tungu og eru birtingarmynd þess að fólki er ekki sama um íslenskuna. Íslendingar eignuðust opinbera málstefnu í fyrsta sinn fyrir 8 árum en hún var samþykkt af Alþingi vorið 2009. Markmiðið með henni er „að tryggja að íslenska verði notuð á öllum sviðum íslensks samfélags“. Í málstefnunni kemur fram að lagalega mætti búa tryggilegar um tunguna. Lög ná hins vegar ekki yfir það hvernig fólk talar og skrifar enda er ekki víst að lagasetning með tilgreindum refsingum eða sektum sé besta leiðin til að tryggja langlífi tungumáls. Hver sem kærir sig um getur slett á ensku, dönsku og öðrum málum án þess að gjalda sérstaklega fyrir það. Við getum skrifað færslur á samfélagsmiðla á því máli sem við kjósum helst. Við getum lesið bækur og horft á myndir frá öðrum málsvæðum alla ævi okkar ef við kjósum. Við getum verðmerkt allar vörur í verslunum á útlensku og boðið góðan dag á hvaða máli sem er án þess að gerast sek um lögbrot. En viljum við nýta valfrelsi okkar til að hundsa og ganga illa um okkar eigið mál, dýrmæti sem hefur lifað á þessu landi í meira en 1000 ár? Í samfélaginu finnast þó nokkrar stofnanir sem bera lagalegar skyldur gagnvart íslenskri tungu og má þar nefna Þjóðleikhúsið, Ríkisútvarpið og Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Sú síðastnefnda hefur á undanförnum misserum opnað bæði Íslenskt orðanet og vefgáttina málið.is, þar sem gagnasöfn og orðabækur um íslenskt mál eru gerð aðgengilegri en nokkru sinni fyrr. Mikil notkun þessara vefja sýnir að margir vilja fræðast og fara vel með málið. Á meðan fólk með annað móðurmál en íslensku streymir til landsins, til að læra tungumálið og kynnast þeim fornu bókmenntum sem skrifaðar voru á íslensku standa þeir sem hafa íslensku að móðurmáli frammi fyrir því að taka ákvörðun. Ætlum við að taka afstöðu með tungunni og tala, skrifa og hugsa á íslensku? Ætlum við að láta hana duga til alls eða ætlum við að sleppa því að taka afstöðu og sjá hvað setur? Í afstöðuleysinu er í raun fólgin ákveðin afstaða. Tungumálum verður ekki bjargað með lagasetningu, boðum eða bönnum heldur með því að þau séu notuð reglulega og fólki sé annt um þau. Til þess að svo megi verða þarf hvert og eitt okkar að taka meðvitaða ákvörðun um að nota íslenskuna. Sennilega er í því fólgin höfuð lausn þess að íslenskan dafni áfram í sambýli við önnur tungumál heimsins.Höfundur er kynningarstjóri Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
Skoðun Gummi Kalli er rétti kosturinn sem biskup Íslands Áslaug Helga Hálfdánardóttir,Dís Gylfadóttir,Guðni Már Harðarson skrifar