Skoðun

Réttaröryggi umgengnisforeldra

Gunnar Kristinn Þórðarson skrifar
Frá því að Samtök umgengnisforeldra voru stofnuð árið 2012, hafa þau tekið að sér að reka mál félagsmanna fyrir stjórnvöldum, m.a. vegna umgengnis- og meðlagsmála. Samtökin hafa því fylgst grannt með þróun mála og telja sig hafa glögga mynd af réttarstöðu umgengnisforeldra gagnvart hinu opinbera.

Innheimtustofnun sveitarfélaga hefur í gegnum tíðina haft nær ótakmarkaðar heimildir og svigrúm til að haga sinni stjórnsýslu eftir eigin höfði þar sem lög um Innheimtustofnun veita stofnuninni miklar heimildir og fáar takmarkanir. Reglugerð um innheimtu meðlaga er nær samhljóða lögunum, og er stofnunin sjálfstæð, sem gerir það að verkum að meðlagsgreiðendur sem telja á sér brotið í samskiptum við Innheimtustofnun geta ekki kært ákvörðun stofnunarinnar til ráðuneytis. Til að bæta gráu ofan á svart, geta meðlagsgreiðendur ekki kært ákvarðanir stofnunarinnar til kærunefndar, þar sem lög um Innheimtustofnun gera ekki ráð fyrir slíkri kæruleið.

Leiðir af þessum ósóma að Innheimtustofnun hefur í reynd alræðisvald yfir fjárhagslegum og félagslegum aðstæðum meðlagsgreiðenda, þar sem fæstir meðlagsgreiðendur hafa bolmagn til að greiða meðlög á sama tíma og þeir kosta aðra framfærslu, svo sem vegna umgengni. Í löndum sem við berum okkur saman við, hafa löggjafar þeirra ríkja mætt bágri stöðu meðlagsgreiðenda ýmist með skattafslætti, eins og í Danmörku, eða með tekjutengdu meðlagskerfi, eins og í Noregi. Þar sem umgengnisforeldrar njóta borgaralegra réttinda sem barnslausir einstæðingar, fá þeir ekki bætur eða ívilnanir sem foreldrar, að nýjum húsnæðisbótum undanskildum. Leiðir þessi bága réttarstaða til þess að fjölmargir umgengnisforeldrar eru á vanskilaskrá og búa ekki í eigin húsnæði. Má á nýjustu úttektum Creditinfo ráða, að meira en annar hver meðlagsgreiðandi sé á vanskilaskrá og þar af 30% að kröfu Innheimtustofnunar sveitarfélaga. Ef slíkar upplýsingar kæmu inn í almenna umræðu um nokkurn annan þjóðfélagshóp, myndi allt fara á hliðina í almennri umræðu. Það gerist hins vegar ekki þegar umgengnisforeldrar eru annars vegar.

Framganga Innheimtustofnunar gagnvart meðlagsgreiðendum hefur í gegnum tíðina verið misjöfn og oft á tíðum óforsvaranleg. Stór búnki af álitum er til á borðum umboðsmanns Alþingis þar sem hann skammar Innheimtustofnun fyrir brot á réttarreglum stjórnsýsluréttarins. Innheimtustofnun og ráðuneyti berja hins vegar höfði við stein, og láta eins og umboðsmaður sé rödd hrópanda í eyðimörk. Meðlagsgreiðendur geta ekki kært ákvarðanir stofnunarinnar, -hvorki til ráðuneytis né kærunefndar, og hafa því alræðisvald yfir fjárhag meðlagsgreiðenda, m.a. á grundvelli lagaheimildar til að draga meðlagsskuldir af útborguðum launum. Innheimtustofnun hefur einnig vanið sig á þann ósóma, að auka innheimtuhörku á þeim tímum sem hún ætti helst að halda sig til hlés. Samtökin hafa greint mun aukina innheimtuhörfu þrisvar á ári. Í fyrsta lagi þegar orlof er greitt út í maí, í júlí þegar skatturinn er greiddur út, og í desember þegar desemberuppbótin er greidd út. Öllu er þessu skuldajafnað eða hirt af útborguðum launum. Meira að segja hefur Innheimtustofnun heimild til að raka að sér barnabótum, sem ætlaðar eru til framfærslu annarra barna sem búa á heimili meðlagsgreiðandans, -jafnvel þótt um sé að ræða börn nýs maka. Í hjálögðum bréfaskrifum forsjóra Innheimtustofnunar til stjórnar Jöfnunarsjóðs sveitarfélag, kveinkar forstjórinn yfir tilmælum ráðherra að skuldajafna ekki barnabótum upp í meðlagsskuldir. Slíkt er hugarfarið!

Í öllum löndum sem við berum okkur saman við, eru meðlögin innheimt á sama stað og þau eru greidd út. Þar með hafa meðlagsgreiðendur tækifæri til að skjóta ákvörðunum stofnunarinnar til kærunefndar eða æðri stjórnvalda til endurskoðunar. Kröfur stjórnsýsluréttarins um réttaröryggi borgaranna kveður svo á um, að möguleikar borgaranna til að fá ákvarðanir stjórnvalda endurskoðaðar innan stjórnsýslunar eigi að vera meiri, eftir því sem ákvarðanir eru meira íþyngjandi. Enginn getur neitað því að frádráttur, launa, barnabóta sem og annarra velferðarbóta, eru mjög íþyngjandi stjórnvaldsákvarðanir. Verður því að teljast með ólíkindum að löggjafinn og stjórnvöld hafi dregið lappirnar við að sameina Innheimtustofnun við Tryggingastofnun eða nýja greiðslustofu, -eins og hugmyndir hafa verið um, og gefa um leið innheimtu meðlaga siðbættan lagaramma. Hafa samtökin marg ítrekað kallað eftir þeim breytingum, og hefur ekkert gerst í þeim málum.

Gunnar Kristinn Þórðarson, stjórnsýslufræðingur og formaður Samtaka umgengnisforeldra




Skoðun

Skoðun

Sigur­bogi

Dagbjört Ósk Steindórsdóttir skrifar

Sjá meira


×