Réttaröryggi umgengnisforeldra Gunnar Kristinn Þórðarson skrifar 20. júlí 2017 11:05 Frá því að Samtök umgengnisforeldra voru stofnuð árið 2012, hafa þau tekið að sér að reka mál félagsmanna fyrir stjórnvöldum, m.a. vegna umgengnis- og meðlagsmála. Samtökin hafa því fylgst grannt með þróun mála og telja sig hafa glögga mynd af réttarstöðu umgengnisforeldra gagnvart hinu opinbera. Innheimtustofnun sveitarfélaga hefur í gegnum tíðina haft nær ótakmarkaðar heimildir og svigrúm til að haga sinni stjórnsýslu eftir eigin höfði þar sem lög um Innheimtustofnun veita stofnuninni miklar heimildir og fáar takmarkanir. Reglugerð um innheimtu meðlaga er nær samhljóða lögunum, og er stofnunin sjálfstæð, sem gerir það að verkum að meðlagsgreiðendur sem telja á sér brotið í samskiptum við Innheimtustofnun geta ekki kært ákvörðun stofnunarinnar til ráðuneytis. Til að bæta gráu ofan á svart, geta meðlagsgreiðendur ekki kært ákvarðanir stofnunarinnar til kærunefndar, þar sem lög um Innheimtustofnun gera ekki ráð fyrir slíkri kæruleið. Leiðir af þessum ósóma að Innheimtustofnun hefur í reynd alræðisvald yfir fjárhagslegum og félagslegum aðstæðum meðlagsgreiðenda, þar sem fæstir meðlagsgreiðendur hafa bolmagn til að greiða meðlög á sama tíma og þeir kosta aðra framfærslu, svo sem vegna umgengni. Í löndum sem við berum okkur saman við, hafa löggjafar þeirra ríkja mætt bágri stöðu meðlagsgreiðenda ýmist með skattafslætti, eins og í Danmörku, eða með tekjutengdu meðlagskerfi, eins og í Noregi. Þar sem umgengnisforeldrar njóta borgaralegra réttinda sem barnslausir einstæðingar, fá þeir ekki bætur eða ívilnanir sem foreldrar, að nýjum húsnæðisbótum undanskildum. Leiðir þessi bága réttarstaða til þess að fjölmargir umgengnisforeldrar eru á vanskilaskrá og búa ekki í eigin húsnæði. Má á nýjustu úttektum Creditinfo ráða, að meira en annar hver meðlagsgreiðandi sé á vanskilaskrá og þar af 30% að kröfu Innheimtustofnunar sveitarfélaga. Ef slíkar upplýsingar kæmu inn í almenna umræðu um nokkurn annan þjóðfélagshóp, myndi allt fara á hliðina í almennri umræðu. Það gerist hins vegar ekki þegar umgengnisforeldrar eru annars vegar. Framganga Innheimtustofnunar gagnvart meðlagsgreiðendum hefur í gegnum tíðina verið misjöfn og oft á tíðum óforsvaranleg. Stór búnki af álitum er til á borðum umboðsmanns Alþingis þar sem hann skammar Innheimtustofnun fyrir brot á réttarreglum stjórnsýsluréttarins. Innheimtustofnun og ráðuneyti berja hins vegar höfði við stein, og láta eins og umboðsmaður sé rödd hrópanda í eyðimörk. Meðlagsgreiðendur geta ekki kært ákvarðanir stofnunarinnar, -hvorki til ráðuneytis né kærunefndar, og hafa því alræðisvald yfir fjárhag meðlagsgreiðenda, m.a. á grundvelli lagaheimildar til að draga meðlagsskuldir af útborguðum launum. Innheimtustofnun hefur einnig vanið sig á þann ósóma, að auka innheimtuhörku á þeim tímum sem hún ætti helst að halda sig til hlés. Samtökin hafa greint mun aukina innheimtuhörfu þrisvar á ári. Í fyrsta lagi þegar orlof er greitt út í maí, í júlí þegar skatturinn er greiddur út, og í desember þegar desemberuppbótin er greidd út. Öllu er þessu skuldajafnað eða hirt af útborguðum launum. Meira að segja hefur Innheimtustofnun heimild til að raka að sér barnabótum, sem ætlaðar eru til framfærslu annarra barna sem búa á heimili meðlagsgreiðandans, -jafnvel þótt um sé að ræða börn nýs maka. Í hjálögðum bréfaskrifum forsjóra Innheimtustofnunar til stjórnar Jöfnunarsjóðs sveitarfélag, kveinkar forstjórinn yfir tilmælum ráðherra að skuldajafna ekki barnabótum upp í meðlagsskuldir. Slíkt er hugarfarið! Í öllum löndum sem við berum okkur saman við, eru meðlögin innheimt á sama stað og þau eru greidd út. Þar með hafa meðlagsgreiðendur tækifæri til að skjóta ákvörðunum stofnunarinnar til kærunefndar eða æðri stjórnvalda til endurskoðunar. Kröfur stjórnsýsluréttarins um réttaröryggi borgaranna kveður svo á um, að möguleikar borgaranna til að fá ákvarðanir stjórnvalda endurskoðaðar innan stjórnsýslunar eigi að vera meiri, eftir því sem ákvarðanir eru meira íþyngjandi. Enginn getur neitað því að frádráttur, launa, barnabóta sem og annarra velferðarbóta, eru mjög íþyngjandi stjórnvaldsákvarðanir. Verður því að teljast með ólíkindum að löggjafinn og stjórnvöld hafi dregið lappirnar við að sameina Innheimtustofnun við Tryggingastofnun eða nýja greiðslustofu, -eins og hugmyndir hafa verið um, og gefa um leið innheimtu meðlaga siðbættan lagaramma. Hafa samtökin marg ítrekað kallað eftir þeim breytingum, og hefur ekkert gerst í þeim málum. Gunnar Kristinn Þórðarson, stjórnsýslufræðingur og formaður Samtaka umgengnisforeldra Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Af hverju eru næringarsnauð matvæli í forgrunni við íþróttaiðkun barna okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Eldri borgarar fá lítið út úr kjarasamningunum Kári Jónasson Skoðun Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason Skoðun Vannýtt tækifæri Kristín Fríða Ólafsdóttir Skoðun Alþjóðadagur félagsráðgjafar Steinunn Bergmann Skoðun Hvað þolir þú mikið högg? Sandra B. Franks Skoðun Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir Skoðun „Við áttum aldrei möguleika“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Opið bréf til Heru Bjarkar Anna Tómasdóttir,Margrét Manda Jónsdóttir,Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Vannýtt tækifæri Kristín Fríða Ólafsdóttir skrifar Skoðun Alþjóðadagur félagsráðgjafar Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Af hverju eru næringarsnauð matvæli í forgrunni við íþróttaiðkun barna okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Að skoða meira inn í sumar ástæður misnotkunar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Fundur NAMMCO í vikunni Micah Garen skrifar Skoðun Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Leiðin að bílprófinu Þuríður B. Ægisdóttir skrifar Skoðun Draumalandið Luxemburg og íslenskir jafnaðarmenn - þriðji hluti Ólafur Sveinsson skrifar Skoðun Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun V. Sköpunarsaga þjóðsögu –Guðmundarmálið skyndilega skellt á borð Hafþór S. Ciesielski skrifar Skoðun Forsendur krafna um íslenskukunnáttu Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Eldri borgarar fá lítið út úr kjarasamningunum Kári Jónasson skrifar Skoðun Hræðsla er hjálplegur þjónn, en hræðilegt yfirvald Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun „Kvótasetning grásleppu snýst um að tryggja arðsemi“? Örn Pálsson skrifar Skoðun Hvað tökum við með okkur? Magnús Bergmann skrifar Skoðun Þreytandi grænþvottur Birgitta Stefánsdóttir skrifar Skoðun Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera? Rannveig Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Íslenskur matur Bjarni Jónsson skrifar Skoðun „Við áttum aldrei möguleika“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lán úr óláni Ísleifur Arnórsson skrifar Skoðun Síðasta kynslóðin! Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Að læra íslensku til að finnast þú vera hluti af samfélaginu Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Virði lýðræðis Sigríður Hrund Pétursdóttir skrifar Skoðun Ójöfnuður - andhverfa lýðræðis Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Mars er mánuður árvekni um ristilkrabbamein Agnes Smáradóttir,Sigurdís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Norræna módelið og framtíð lýðræðis Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Frelsi og fjárhagslegt öryggi ungbarnafjölskyldna Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Sigurbogi Dagbjört Ósk Steindórsdóttir skrifar Sjá meira
Frá því að Samtök umgengnisforeldra voru stofnuð árið 2012, hafa þau tekið að sér að reka mál félagsmanna fyrir stjórnvöldum, m.a. vegna umgengnis- og meðlagsmála. Samtökin hafa því fylgst grannt með þróun mála og telja sig hafa glögga mynd af réttarstöðu umgengnisforeldra gagnvart hinu opinbera. Innheimtustofnun sveitarfélaga hefur í gegnum tíðina haft nær ótakmarkaðar heimildir og svigrúm til að haga sinni stjórnsýslu eftir eigin höfði þar sem lög um Innheimtustofnun veita stofnuninni miklar heimildir og fáar takmarkanir. Reglugerð um innheimtu meðlaga er nær samhljóða lögunum, og er stofnunin sjálfstæð, sem gerir það að verkum að meðlagsgreiðendur sem telja á sér brotið í samskiptum við Innheimtustofnun geta ekki kært ákvörðun stofnunarinnar til ráðuneytis. Til að bæta gráu ofan á svart, geta meðlagsgreiðendur ekki kært ákvarðanir stofnunarinnar til kærunefndar, þar sem lög um Innheimtustofnun gera ekki ráð fyrir slíkri kæruleið. Leiðir af þessum ósóma að Innheimtustofnun hefur í reynd alræðisvald yfir fjárhagslegum og félagslegum aðstæðum meðlagsgreiðenda, þar sem fæstir meðlagsgreiðendur hafa bolmagn til að greiða meðlög á sama tíma og þeir kosta aðra framfærslu, svo sem vegna umgengni. Í löndum sem við berum okkur saman við, hafa löggjafar þeirra ríkja mætt bágri stöðu meðlagsgreiðenda ýmist með skattafslætti, eins og í Danmörku, eða með tekjutengdu meðlagskerfi, eins og í Noregi. Þar sem umgengnisforeldrar njóta borgaralegra réttinda sem barnslausir einstæðingar, fá þeir ekki bætur eða ívilnanir sem foreldrar, að nýjum húsnæðisbótum undanskildum. Leiðir þessi bága réttarstaða til þess að fjölmargir umgengnisforeldrar eru á vanskilaskrá og búa ekki í eigin húsnæði. Má á nýjustu úttektum Creditinfo ráða, að meira en annar hver meðlagsgreiðandi sé á vanskilaskrá og þar af 30% að kröfu Innheimtustofnunar sveitarfélaga. Ef slíkar upplýsingar kæmu inn í almenna umræðu um nokkurn annan þjóðfélagshóp, myndi allt fara á hliðina í almennri umræðu. Það gerist hins vegar ekki þegar umgengnisforeldrar eru annars vegar. Framganga Innheimtustofnunar gagnvart meðlagsgreiðendum hefur í gegnum tíðina verið misjöfn og oft á tíðum óforsvaranleg. Stór búnki af álitum er til á borðum umboðsmanns Alþingis þar sem hann skammar Innheimtustofnun fyrir brot á réttarreglum stjórnsýsluréttarins. Innheimtustofnun og ráðuneyti berja hins vegar höfði við stein, og láta eins og umboðsmaður sé rödd hrópanda í eyðimörk. Meðlagsgreiðendur geta ekki kært ákvarðanir stofnunarinnar, -hvorki til ráðuneytis né kærunefndar, og hafa því alræðisvald yfir fjárhag meðlagsgreiðenda, m.a. á grundvelli lagaheimildar til að draga meðlagsskuldir af útborguðum launum. Innheimtustofnun hefur einnig vanið sig á þann ósóma, að auka innheimtuhörku á þeim tímum sem hún ætti helst að halda sig til hlés. Samtökin hafa greint mun aukina innheimtuhörfu þrisvar á ári. Í fyrsta lagi þegar orlof er greitt út í maí, í júlí þegar skatturinn er greiddur út, og í desember þegar desemberuppbótin er greidd út. Öllu er þessu skuldajafnað eða hirt af útborguðum launum. Meira að segja hefur Innheimtustofnun heimild til að raka að sér barnabótum, sem ætlaðar eru til framfærslu annarra barna sem búa á heimili meðlagsgreiðandans, -jafnvel þótt um sé að ræða börn nýs maka. Í hjálögðum bréfaskrifum forsjóra Innheimtustofnunar til stjórnar Jöfnunarsjóðs sveitarfélag, kveinkar forstjórinn yfir tilmælum ráðherra að skuldajafna ekki barnabótum upp í meðlagsskuldir. Slíkt er hugarfarið! Í öllum löndum sem við berum okkur saman við, eru meðlögin innheimt á sama stað og þau eru greidd út. Þar með hafa meðlagsgreiðendur tækifæri til að skjóta ákvörðunum stofnunarinnar til kærunefndar eða æðri stjórnvalda til endurskoðunar. Kröfur stjórnsýsluréttarins um réttaröryggi borgaranna kveður svo á um, að möguleikar borgaranna til að fá ákvarðanir stjórnvalda endurskoðaðar innan stjórnsýslunar eigi að vera meiri, eftir því sem ákvarðanir eru meira íþyngjandi. Enginn getur neitað því að frádráttur, launa, barnabóta sem og annarra velferðarbóta, eru mjög íþyngjandi stjórnvaldsákvarðanir. Verður því að teljast með ólíkindum að löggjafinn og stjórnvöld hafi dregið lappirnar við að sameina Innheimtustofnun við Tryggingastofnun eða nýja greiðslustofu, -eins og hugmyndir hafa verið um, og gefa um leið innheimtu meðlaga siðbættan lagaramma. Hafa samtökin marg ítrekað kallað eftir þeim breytingum, og hefur ekkert gerst í þeim málum. Gunnar Kristinn Þórðarson, stjórnsýslufræðingur og formaður Samtaka umgengnisforeldra
Af hverju eru næringarsnauð matvæli í forgrunni við íþróttaiðkun barna okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir Skoðun
Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason Skoðun
Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir Skoðun
Opið bréf til Heru Bjarkar Anna Tómasdóttir,Margrét Manda Jónsdóttir,Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun
Skoðun Af hverju eru næringarsnauð matvæli í forgrunni við íþróttaiðkun barna okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir skrifar
Skoðun Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun V. Sköpunarsaga þjóðsögu –Guðmundarmálið skyndilega skellt á borð Hafþór S. Ciesielski skrifar
Skoðun Ráðherra sem fer þvert á vilja Alþingis Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Eyjólfur Ármannsson,Guðmundur Ingi Kristinsson,Inga Sæland,Jakob Frímann Magnússon,Tómas A. Tómasson skrifar
Af hverju eru næringarsnauð matvæli í forgrunni við íþróttaiðkun barna okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir Skoðun
Austurgata 10 - blm. í góðri trú blekktir? - Ærumeiðandi dylgjur leigjanda Árni Stefán Árnason Skoðun
Hvítþvottur á fótboltavellinum – leikur Íslands við Ísrael í undankeppni EM 2024 Hrönn G. Guðmundsdóttir Skoðun
Opið bréf til Heru Bjarkar Anna Tómasdóttir,Margrét Manda Jónsdóttir,Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun