Rómantíkin sveif yfir vötnum

Það var góð stemning á Gullfossi. Hlutverk okkar þernanna var að þjónusta farþegana og létta þeim lífið. Það var bara yndislegt.“

„Já, allt snerist um að gera vel við fólkið og siglingarnar voru ævintýralíf að sumu leyti. Stundum voru böll um borð með lifandi tónlist. Það var í hópferðunum, þá var leikið og dansað.“

„Svona kemur aldrei aftur. Ekki hér.“

Við Rannveig Ásgeirsdóttir og Svava Gestsdóttir sitjum í huggulegri stofu heima hjá þeirri síðarnefndu yfir svellandi kaffi. Þær kynntust sem þernur í Gullfossi, hinu virðulega farþegaskipi Íslands sem var í ferðum milli landa á árunum 1949 til 1973. Rannveig var þerna þar í tíu ár en Svava innan við ár.

Ég er sem fluga á vegg að hlusta á þær rifja upp og raða saman minningabrotum um lífið um borð. Lauma líka inn einni og einni spurningu.

Rannveig: Ég var á skipinu frá 1962 til 1973. Reyndar var ég eitt ár í landi á því tímabili og vann á Pósthúsinu á Hlemmi en hafið og Gullfoss toguðu í mig aftur.

Svava: Það voru margar sem sóttu um þernustarf á Gullfossi. Ég var sjúkraliði og það þótti eftirsóknarvert að fá manneskju með þá menntun en ég var bara frá vori fram á haust og svo tímabil næsta vetur á eftir. Þernurnar gengu auðvitað í störf heilbrigðisstétta ef fólk var sjóveikt. Stundum var það líka með börn sem við þurftum að sinna. Farþegar voru á öllum aldri.

Rannveig: Sumir urðu svo sjóveikir að þó maður hefði sagt við þá „Ég ætla að henda þér útbyrðis,“ hefðu þeir bara sagt „ókei“. Fólk gat orðið hálf rænulaust. Ég man eftir konu sem sagði: „Ég skal aldrei í lífinu fara aftur á sjó. Aldrei.“ Heyrðu, það var ekki liðið ár þegar hún var komin aftur.

Einu sinni hringdi kona bjöllunni í kolvitlausu veðri, bullandi sjóveik og spurði: „Geturðu fært mér mjólk og brennivín út í?“ Þá lá við að ég gubbaði. Hún var líka með hálfgerðu óráði. Fólk var að borða salt eða harðfisk til að verjast sjóveiki – og koníakið, það átti að vera allra meina bót – en Guð minn góður?…“

Voruð þið aldrei sjóveikar?

Rannveig: Jú, jú, fyrst.

Svava: Það lá við að maður gubbaði í skúringafötuna.

Rannveig: Já, eða ælubakkana sem við vorum að tæma þegar veltingurinn var sem mestur.

Svava: En svo sjóast maður. Ég finn það þegar ég er að sigla með manninum mínum og standa ölduna þegar bræla er og skipið heggur í sjóinn, þá verð ég ekkert vör við ónot.

Rannveig: Það getur líka verið misjafnt eftir skipum. Gullfoss var ágætur.

Svava: Það er alveg rétt, það er rosalegur munur á skipum. Hún er svo há brúin á þessum nýju skipum og maður má vara sig á að meiða sig ekki því þau höggva svo mikið. Gullfoss var þægilegur. Hann var það. En hann þætti ekki stór í dag, tók 210 farþega.

Sumir voru duglegir á bjöllunum



Hvernig var vinnudagurinn hjá þernum?

Rannveig: Vinnudagurinn var langur. Við byrjuðum klukkan sjö og unnum til átta annað kvöldið og hálf tólf hitt en fengum tveggja tíma frí að deginum, milli tvö og fjögur eða fjögur til sex. Þær sem fengu fríið klukkan tvö tóku kvöldvaktina. Við vorum yfirleitt sjö í einu um borð og höfðum nóg að gera.

Svava: Við vöknuðum tímanlega því við þurftum að laga okkur til og greiða okkur svo við litum vel út. Það var krafa. Byrjuðum á að fara yfir gangana og taka til á bakka handa þeim sem vildu fá kaffið í klefana. Það varð að vera tilbúið klukkan átta, sumir voru duglegir á bjöllunum.

Rannveig: Ég hugsa að slík af­greiðsla væri ekki leyfð í dag. Það var í raun stórhættulegt að vera í alls konar sjólagi með sjóðheitt kaffi og te í þungum silfurkönnum á bökkum og bera þá frá kjallara upp á efsta dekk, svipað og að hlaupa upp á fjórðu hæð í blokk með hvern og einn bakka.

Svava: Já, þegar skipið hjó gat þrýstingurinn verið mikill ýmist upp eða niður. Það þurfti krafta og lagni til að missa ekki allt saman. En veitingarnar voru fínar. Það var bakað um borð, alltaf nýtt bakkelsi með kaffinu.

Rannveig: Og rosalega flott kalda borðið í hádeginu, alveg frægt. Þrjátíu réttir og skreytingarnar voru þvílíkar.

Svava: Ekkert smá. Pinnarnir með ávöxtunum og kjötinu, þetta voru listaverk, enda mikil vinna sem að baki lá.

Fenguð þið að borða þennan fína mat?

Rannveig: Nei, nei. Við gátum auðvitað stungið einhverju upp í okkur ef við vildum en það var sér messi fyrir okkur og þar var eldað sérstaklega ofan í áhöfnina. Minnsti messinn fyrir flesta fólkið. Enginn gluggi. Maður gleypti í sig, enda glumdu bjöllurnar.

 

Fína fólkið ferðaðist með Gullfossi



Svava: Í sérferðunum voru oft skemmtikvöld og böll. Þá vorum við að hjálpa farþegunum að útbúa grímubúninga og hvaðeina. Klæða þá í teppi og lök og stóra poka undan Kaaber­kaffi og fleira sem féll til um borð. Sumir voru tilkippilegir í svona, aðrir ekki.

Voru ekki oft stjörnur meðal farþega?

Svava: Jú, jú, fína fólkið ferðaðist með Gullfossi og útvaldir sátu við skipstjóraborðið þegar matast var. Flestir fóru á barinn fyrir kvöldmat. Reyndar var fólk af öllum þjóðfélagsstigum um borð því á þessum tíma voru farþegasiglingar algengur ferðamáti, bæði umhverfis landið og milli landa.

Rannveig: Fólk var flott á kvöldin, klæddi sig upp fyrir matinn. Konurnar voru í siffonkjólum, gylltum eða silfurlitum skóm og með skart.

Eru einhverjir eftirminnilegri en aðrir?

Rannveig: Ég man eftir Bryndísi Schram og Jóni Baldvini með krakkana, þau voru á leið til Edinborgar og sigldu til Leith. Svo voru náttúrlega Halldór Laxness og Auður oft á ferðinni.

Svava: Og forsetahjónin, Ásgeir Ásgeirsson og Dóra Þórhallsdóttir.

Rannveig: Já, ég færði þeim kaffi og var að hugsa á leiðinni til þeirra: Hvort þeirra skyldi eiga að fá bollann á undan? Ákvað að skenkja frúnni fyrst. Spurði svo brytann þegar ég kom til baka og ég hafði gert rétt, sem betur fór.

Svava: Ég get líka nefnt Rolf Johansen og frú og Ásbjörn Ólafsson og Sigfús Halldórsson. Allt var þetta mannlegt fólk og þægilegt. Við þernurnar reyndum að laga hárið á konunum og svona ef þær báðu okkur. Þetta var á túperingartímabilinu. Í sérferðunum var hárgreiðslukona með.

Voruð þið í einkennisbúningum?

Rannveig: Já, fyrst í morgundressi á fyrri vaktinni og svo var farið í annað á kvöldin, þegar maður skveraði sig upp fyrir seinni vaktina. Við vorum í svörtum kjólum þegar við tókum á móti fólkinu og fylgdum því í klefana sína. Eitthvað var talað um að við ættum að fá yfirhafnir, því oft var trekkur, en við vorum bara í eigin peysum sem voru auðvitað ekki samstæðar.

Var Gullfoss alltaf í förum?

Rannveig: Já, það voru sérstakar ferðir á vorin, um páskana, á haustin og um jólin til ýmissa borga erlendis. Það voru fínustu ferðirnar og þá var bara 1. farrými notað, það rúmaði um 100 manns. Annars var áætlunin Reykjavík-Færeyjar-Leith í Skotlandi-Kaupmannahöfn-Færeyjar-Reykjavík. Túrinn tók svona hálfan mánuð. Svo var farið að stytta viðdvölina í höfnunum. Þegar ég byrjaði að sigla var stoppað fimm, sex daga í Kaupmannahöfn.

Svava: Það var mikið verk að skipta á rúmum þegar við komum til Leith, þar fóru svo margir frá borði og aðrir komu í staðinn. En við vorum orðnar æfðar, húrruðum þessu af og hlupum svo í land. En við þurftum ekki að búa um í hinum höfnunum, þar var starfsfólk frá Eimskipafélaginu.

 

Margir drukku dálítið illa



Bjór var auðvitað ekki seldur á Íslandi á þessum árum. Fékkst hann á Gullfossi?

Svava: Já, já. Skipið var varla farið frá landi og búið að opna innsiglið þegar fólk var komið á barinn að fá sér bjór.

Rannveig: Það er ekki hægt að labba fram hjá barnum, þar er allt svo ódýrt, sögðu karlarnir. Allt var miklu ódýrara en hér í Reykjavík, ilmvötnin, sígaretturnar og sælgætið í sjoppunni líka. En það voru margir sem drukku dálítið illa.

Svava: Sumir fengu tremma. Ég lenti svakalega illa í því með eina konu. Hún fékk krampa og braut í sér tennurnar. Það var rosalegt.

Rannveig: Ég lenti í nokkrum svona. Einu sinni var læknir um borð og ég varð þrisvar að kalla í hann og biðja hann að hjálpa mér með eina konuna. Hún drakk út í eitt og var orðin snarrugluð. „Geturðu ekki lánað mér skrúfjárn?“ spurði hún. „Hvað ætlarðu að gera við það?“ „Ég ætla að taka niður spegilinn. Þeir eru þarna á bak við þessir andsk… og þessi túða hérna, þeir æpa á mig í gegnum hana „ég drep þig, ég drep þig…“.

Einn var klæddur eins og enskur lord, lá í kojunni og skipaði mér að taka „þetta þarna“. „Ha, hvað á ég að taka?“ „Þessar helvítis pöddur sem eru þarna.“ Hann sagðist vera á leið að taka á móti móður sinni sem væri að koma með Queen Elisabetu. Það væri móttökunefnd að taka á móti henni.



 

Voruð þið einhleypar á þessum Gullfossárum?

Svava: Ég kynntist manninum mínum, Ægi Jónssyni, fljótlega eftir að ég kom um borð, 27 ára. Hann var þá stýrimaður en er skipstjóri núna. Þá var farin spes ferð til Tunsberg í Noregi fljótlega eftir páska. Siglingin var falleg upp til Tunsberg, veðrið var yndislegt og við löbbuðum úti alla nóttina. Rosa rómó.

Rannveig: Já, rómantíkin sveif yfir vötnum á Gullfossi. Þar var margt ungt fólk og ógift og það urðu til 14 hjónabönd um borð sem ég veit um, á þeim tíma sem ég var að vinna þar.

Framhjáhöld komu líka upp en þau hjónabönd sem urðu til um borð héldu. Eitt þeirra er mitt hjónaband. Maðurinn minn var vélstjóri á Gullfossi. Hann heitir Guðjón Vilinbergsson.

Svo þið hafið báðar náð ykkur í menn um borð?

Rannveig: Já, eða þeir í okkur. Svo sigldum við stundum með þeim eftir að við hættum að vinna. Að lágmarki einu sinni á ári.

Svava: Já, ég fór með fyrsta drenginn minn innan við tveggja mánaða gamlan á sjóinn, hann var óskírður. Ægir batt vagninn úti á lunningu á daginn og strákurinn svaf vel úti. Síðar sigldi ég með alla strákana þrjá, þegar sá elsti var sjö ára. Ægir var þá stýrimaður og þurfti að úthluta áhöfninni gjaldeyri í erlendum höfnum, stundum var bið á því að bankastarfsmaður kæmi um borð með gjaldeyrinn og þá fór ég stundum ein með alla strákana í land, merkti þá bara!

Ég var líka oft með saumavélina með mér í svona ferðum og saumaði íþróttagalla á strákana og föt á sjálfa mig.

Rannveig: Ég var komin fjóra mánuði á leið með næstelsta strákinn minn þegar ég hætti. En þá voru tímarnir breyttir, Íslendingar farnir að nota flugið miklu meira, farþegar á Gullfossi hættir að klæða sig upp á og allir komnir í jogginggalla. Þannig að glansinn var farinn af lífinu um borð.