Hópfjármögnun: Hvers er að vænta? Jónas Þór Brynjarsson og Valdimar Gunnar Hjartarson skrifar 11. mars 2015 08:00 Undanfarin misseri hefur hópfjármögnun (e. crowdfunding) rutt sér til rúms hér á landi eins og annars staðar og hafa fjölmargir Íslendingar tekið þátt í verkefnum í gegnum Kickstarter, Indiegogo og hina íslensku hópfjármögnunarsíðu Karolina Fund. Hópfjármögnun er óhefðbundin fjármögnun að því leyti að hún veitir aðilum tækifæri til að nálgast hóp fjárfesta án milligöngu fjármálastofnana. Þetta höfðar einkum til nýsköpunarfyrirtækja og frumkvöðla sem eru að stíga sín fyrstu skref í atvinnurekstri, eiga litlar eignir og hafa því takmarkaðan aðgang að hefðbundnum fjármögnunarleiðum svo sem lánastofnunum. Sem nýlegt dæmi um verkefni sem fjármagnað var hér á landi með hópfjármögnun eru kaup Sirkus Íslands á sirkustjaldi en það var fjármagnað með framlögum einstaklinga í gegnum Karolina Fund. Þeir sem lögðu verkefninu til fé fengu umbun í formi miða á sýningu Sirkus Íslands. Hópfjármögnun er almennt skipt í hópfjármögnun með framlögum (e. rewards- and donations based crowdfunding) og fjárfestingatengda fjármögnun (e. investment based crowdfunding). Fyrri flokkurinn felur í sér að þátttakendur leggja til fé og vænta ekki fjárhagslegrar umbunar í staðinn. Þeir fá þó í sumum tilvikum annars konar borgun, svo sem miða á sýningu, ef verkefnið heppnast. Síðari flokkurinn felur í sér að þátttakendur leggja til fé og fá það ýmist greitt til baka ef verkefnið heppnast, þ.e. hópfjármögnun með lánum, eða þeir eignast hlutdeild í verkefninu en það er kallað hópfjármögnun með fjárfestingu. Sá angi hópfjármögnunar sem flestir Íslendingar þekkja og fer fram í gegnum Karolina Fund fellur í flokk hópfjármögnunar með framlögum. Hér verður hins vegar stuttlega fjallað um helstu áhættur í tengslum við þann flokk fjárfestingatengdrar hópfjármögnunar sem á sér stað með lánum.Áhugaverður angi hópfjármögnunar Fjárfestingatengd hópfjármögnun, hvort heldur sem er í formi lána eða með beinni fjárfestingu, hefur ekki enn náð fótfestu hérlendis. Þess leið hefur verið að ryðja sér til rúms annars staðar í Evrópu og má því telja að það sé aðeins spurning um tíma hvenær þessi tegund hópfjármögnunar birtist hér á landi. Þá má ekki gleyma því að internetið er án landamæra og því geta Íslendingar, líkt og aðrir, tekið þátt í erlendri hópfjármögnun að ákveðnum skilyrðum uppfylltum.Hópfjármögnun með lánum Hópfjármögnun með lánum er sem fyrr segir önnur tveggja tegunda fjárfestingatengdrar hópfjármögnunar. Í þessari leið felst að hópur einstaklinga lánar fé til aðila, t.d. sprotafyrirtækis, gegn því að fá lánið endurgreitt, oftast með vöxtum. Lánveitingar sem þessar fara yfirleitt fram í gegnum milligönguaðila sem hefur það hlutverk að tengja saman lánveitanda og lántaka, t.d. hópfjármögnunarsíðu. Margvíslegar ástæður geta legið að baki því að einstaklingar og fyrirtæki vilji fjármagna sig á þennan hátt. Búast má við því að þau vaxtakjör sem bjóðast í þessum viðskiptum muni lækka eftir að lánþegar hafa byggt upp traust í gegnum fyrri verkefni. Á sama tíma opnast tækifæri fyrir fjárfesta sem vilja auka fjölbreytileika og áhættudreifingu í eignasafni sínu.Innbyggð áhætta Lánveitingum fylgir alltaf áhætta og þar eru lánveitingar í gegnum hópfjármögnun engin undantekning. Þannig er sá möguleiki alltaf fyrir hendi að lánþegi geti ekki borgað lánið til baka eða að lánþegi veiti ekki réttar og áreiðanlegar upplýsingar um það verkefni sem um ræðir. Þá getur sú staða einnig komið upp að einstakir lánveitendur geti ekki greitt þann hluta lánveitingarinnar sem þeir hafa lofað. Þetta getur valdið því að lánþega tekst ekki að fjármagna verkefni sitt þrátt fyrir loforð um fjárframlög. Þá er ekki hægt að útiloka möguleikann á því að bæði lánveitendur og lánþegar verði fyrir tjóni vegna háttsemi milligönguaðila. Þessi varnaðarorð þýða ekki að sniðganga eigi þessa tegund af hópfjármögnun með öllu en það er mikilvægt að þeir sem vilja skoða möguleikann á þessari leið séu meðvitaðir um að ekki er allt gull sem glóir og að í þessum viðskiptum, eins og öllum öðrum, þarf að hafa varann á.Áhættustýring Lánþegar og lánveitendur geta beitt ýmsum aðferðum til þess að stýra eða milda þá áhættu sem fylgt getur fjárfestingatengdri hópfjármögnun. Lykilatriði er að allir aðilar séu vakandi fyrir því að upplýsingagjöf sé rétt og áreiðanleg svo taka megi upplýstar ákvarðanir. Sem dæmi um þetta má nefna að lánveitendur ættu að gera ákveðnar lágmarkskröfur varðandi upplýsingagjöf á heimasíðu milligönguaðila um lántaka, verkefnið sem á að fjármagna og þær áhættur sem það felur í sér. Einnig ættu lánþegar að vera undir það búnir að einhver hluti lánveitenda geti ekki staðið við skuldbindingar sínar þegar á hólminn er komið. Ef milligönguaðilar og verkefniseigendur vilja byggja upp traust almennings á þessari tegund fjármögnunar er mikilvægt að upplýsingarnar séu settar fram á skýran og skiljanlegan máta. Hér getur aukið fjármálalæsi almennings tvímælalaust skilað sér í formi gagnrýni og aðhalds, öllum aðilum til hagsbóta.Aðgerðir eftirlitsstjórnvalda Í nokkrum ríkjum Evrópu hafa eftirlitsstjórnvöld ákveðið að styðja við þá nýjung á fjármálamarkaði sem felst í hópfjármögnun. Þannig má nefna að í Bretlandi hafa eftirlitsstjórnvöld gefið út regluverk sem tilgreinir ákveðnar lágmarkskröfur til milligönguaðila og er ætlað að tryggja hagsmuni lánþega og lánveitenda. Kröfur þessar fjalla m.a. um aðgreiningu fjármuna, hæfni starfsmanna og innri eftirlitskerfi. Þá gera bresk eftirlitsstjórnvöld ákveðna kröfu um skýrslugjöf vegna starfsemi milligönguaðila. Hópfjármögnun getur bæði verið einfaldur og spennandi kostur til þess að taka þátt í nýjum verkefnum eða afurðum. Það er hins vegar mikilvægt að allir aðilar séu vakandi fyrir þeim áhættum sem þessu geta fylgt og takmarki þær eins og kostur er. Þá þarf að hafa í huga að starfsemi milligönguaðila lýtur ekki eftirliti Fjármálaeftirlitsins. Líkt og önnur eftirlitsstjórnvöld á evrópska efnahagssvæðinu er Fjármálaeftirlitið þó vakandi fyrir þróun mála og mun leitast við að upplýsa almenning um þá þróun eins og tilefni er til.Höfundar eru sérfræðingur í fjárhagslegu eftirliti Fjármálaeftirlitsins og lögfræðingur á eftirlitssviði Fjármálaeftirlitsins.Greinin birtist í tilefni Alþjóðlegrar fjármálalæsisviku. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson Skoðun Skoðun Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Undanfarin misseri hefur hópfjármögnun (e. crowdfunding) rutt sér til rúms hér á landi eins og annars staðar og hafa fjölmargir Íslendingar tekið þátt í verkefnum í gegnum Kickstarter, Indiegogo og hina íslensku hópfjármögnunarsíðu Karolina Fund. Hópfjármögnun er óhefðbundin fjármögnun að því leyti að hún veitir aðilum tækifæri til að nálgast hóp fjárfesta án milligöngu fjármálastofnana. Þetta höfðar einkum til nýsköpunarfyrirtækja og frumkvöðla sem eru að stíga sín fyrstu skref í atvinnurekstri, eiga litlar eignir og hafa því takmarkaðan aðgang að hefðbundnum fjármögnunarleiðum svo sem lánastofnunum. Sem nýlegt dæmi um verkefni sem fjármagnað var hér á landi með hópfjármögnun eru kaup Sirkus Íslands á sirkustjaldi en það var fjármagnað með framlögum einstaklinga í gegnum Karolina Fund. Þeir sem lögðu verkefninu til fé fengu umbun í formi miða á sýningu Sirkus Íslands. Hópfjármögnun er almennt skipt í hópfjármögnun með framlögum (e. rewards- and donations based crowdfunding) og fjárfestingatengda fjármögnun (e. investment based crowdfunding). Fyrri flokkurinn felur í sér að þátttakendur leggja til fé og vænta ekki fjárhagslegrar umbunar í staðinn. Þeir fá þó í sumum tilvikum annars konar borgun, svo sem miða á sýningu, ef verkefnið heppnast. Síðari flokkurinn felur í sér að þátttakendur leggja til fé og fá það ýmist greitt til baka ef verkefnið heppnast, þ.e. hópfjármögnun með lánum, eða þeir eignast hlutdeild í verkefninu en það er kallað hópfjármögnun með fjárfestingu. Sá angi hópfjármögnunar sem flestir Íslendingar þekkja og fer fram í gegnum Karolina Fund fellur í flokk hópfjármögnunar með framlögum. Hér verður hins vegar stuttlega fjallað um helstu áhættur í tengslum við þann flokk fjárfestingatengdrar hópfjármögnunar sem á sér stað með lánum.Áhugaverður angi hópfjármögnunar Fjárfestingatengd hópfjármögnun, hvort heldur sem er í formi lána eða með beinni fjárfestingu, hefur ekki enn náð fótfestu hérlendis. Þess leið hefur verið að ryðja sér til rúms annars staðar í Evrópu og má því telja að það sé aðeins spurning um tíma hvenær þessi tegund hópfjármögnunar birtist hér á landi. Þá má ekki gleyma því að internetið er án landamæra og því geta Íslendingar, líkt og aðrir, tekið þátt í erlendri hópfjármögnun að ákveðnum skilyrðum uppfylltum.Hópfjármögnun með lánum Hópfjármögnun með lánum er sem fyrr segir önnur tveggja tegunda fjárfestingatengdrar hópfjármögnunar. Í þessari leið felst að hópur einstaklinga lánar fé til aðila, t.d. sprotafyrirtækis, gegn því að fá lánið endurgreitt, oftast með vöxtum. Lánveitingar sem þessar fara yfirleitt fram í gegnum milligönguaðila sem hefur það hlutverk að tengja saman lánveitanda og lántaka, t.d. hópfjármögnunarsíðu. Margvíslegar ástæður geta legið að baki því að einstaklingar og fyrirtæki vilji fjármagna sig á þennan hátt. Búast má við því að þau vaxtakjör sem bjóðast í þessum viðskiptum muni lækka eftir að lánþegar hafa byggt upp traust í gegnum fyrri verkefni. Á sama tíma opnast tækifæri fyrir fjárfesta sem vilja auka fjölbreytileika og áhættudreifingu í eignasafni sínu.Innbyggð áhætta Lánveitingum fylgir alltaf áhætta og þar eru lánveitingar í gegnum hópfjármögnun engin undantekning. Þannig er sá möguleiki alltaf fyrir hendi að lánþegi geti ekki borgað lánið til baka eða að lánþegi veiti ekki réttar og áreiðanlegar upplýsingar um það verkefni sem um ræðir. Þá getur sú staða einnig komið upp að einstakir lánveitendur geti ekki greitt þann hluta lánveitingarinnar sem þeir hafa lofað. Þetta getur valdið því að lánþega tekst ekki að fjármagna verkefni sitt þrátt fyrir loforð um fjárframlög. Þá er ekki hægt að útiloka möguleikann á því að bæði lánveitendur og lánþegar verði fyrir tjóni vegna háttsemi milligönguaðila. Þessi varnaðarorð þýða ekki að sniðganga eigi þessa tegund af hópfjármögnun með öllu en það er mikilvægt að þeir sem vilja skoða möguleikann á þessari leið séu meðvitaðir um að ekki er allt gull sem glóir og að í þessum viðskiptum, eins og öllum öðrum, þarf að hafa varann á.Áhættustýring Lánþegar og lánveitendur geta beitt ýmsum aðferðum til þess að stýra eða milda þá áhættu sem fylgt getur fjárfestingatengdri hópfjármögnun. Lykilatriði er að allir aðilar séu vakandi fyrir því að upplýsingagjöf sé rétt og áreiðanleg svo taka megi upplýstar ákvarðanir. Sem dæmi um þetta má nefna að lánveitendur ættu að gera ákveðnar lágmarkskröfur varðandi upplýsingagjöf á heimasíðu milligönguaðila um lántaka, verkefnið sem á að fjármagna og þær áhættur sem það felur í sér. Einnig ættu lánþegar að vera undir það búnir að einhver hluti lánveitenda geti ekki staðið við skuldbindingar sínar þegar á hólminn er komið. Ef milligönguaðilar og verkefniseigendur vilja byggja upp traust almennings á þessari tegund fjármögnunar er mikilvægt að upplýsingarnar séu settar fram á skýran og skiljanlegan máta. Hér getur aukið fjármálalæsi almennings tvímælalaust skilað sér í formi gagnrýni og aðhalds, öllum aðilum til hagsbóta.Aðgerðir eftirlitsstjórnvalda Í nokkrum ríkjum Evrópu hafa eftirlitsstjórnvöld ákveðið að styðja við þá nýjung á fjármálamarkaði sem felst í hópfjármögnun. Þannig má nefna að í Bretlandi hafa eftirlitsstjórnvöld gefið út regluverk sem tilgreinir ákveðnar lágmarkskröfur til milligönguaðila og er ætlað að tryggja hagsmuni lánþega og lánveitenda. Kröfur þessar fjalla m.a. um aðgreiningu fjármuna, hæfni starfsmanna og innri eftirlitskerfi. Þá gera bresk eftirlitsstjórnvöld ákveðna kröfu um skýrslugjöf vegna starfsemi milligönguaðila. Hópfjármögnun getur bæði verið einfaldur og spennandi kostur til þess að taka þátt í nýjum verkefnum eða afurðum. Það er hins vegar mikilvægt að allir aðilar séu vakandi fyrir þeim áhættum sem þessu geta fylgt og takmarki þær eins og kostur er. Þá þarf að hafa í huga að starfsemi milligönguaðila lýtur ekki eftirliti Fjármálaeftirlitsins. Líkt og önnur eftirlitsstjórnvöld á evrópska efnahagssvæðinu er Fjármálaeftirlitið þó vakandi fyrir þróun mála og mun leitast við að upplýsa almenning um þá þróun eins og tilefni er til.Höfundar eru sérfræðingur í fjárhagslegu eftirliti Fjármálaeftirlitsins og lögfræðingur á eftirlitssviði Fjármálaeftirlitsins.Greinin birtist í tilefni Alþjóðlegrar fjármálalæsisviku.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar