Skoðun

Fylgni fíknar og áfallasögu

Guðrún Ebba Ólafsdóttir, Kristín I. Pálsdóttir og Edda Arinbjarnar og Guðrún Kristjánsdóttir skrifa
Rótin er félag um málefni kvenna með áfengis- og fíknivanda. Félagið vill að komið verði á fót sérhæfðri meðferð fyrir konur þar sem tekið er heildrætt á vanda þeirra, m.a. með vinnu með áföll. Rótin hefur áhuga á að koma að verkefnum sem bæta stöðu kvenna með fíknivanda og eru tvö slík í burðarliðnum. Annars vegar stuðningur við ungar mæður sem glímt hafa við fíknivanda í samstarfi og undir handleiðslu FMB-teymis Landspítala og hins vegar jafningjaráðgjöf. Rótin sótti um styrki til að koma af stað meðferðarstarfi en hlaut enga svo að draumurinn um kvennameðferð á þessum forsendum frestast enn um sinn.

Fíkn - sjúkdómur eða samspil margra þátta?

Rannsóknir á áhrifum áfalla á heilsufar eru að gjörbylta hugmyndum um fíkn. Aukin þekking á þróun fíknar í tengslum við ofbeldis- og áfallasögu hefur breytt mjög hugmyndum manna. Tölur um fjölda þeirra sem koma til meðferðar og eiga sér sögu um að hafa verið beittir ofbeldi ætti líka að vera hrópandi vísbending. Þessi þekking hefur grafið undan heimsyfirráðum sjúkdómsmódelsins sem hefur verið allsráðandi í nálgun á fíknivanda hér á landi.

Það var á margan hátt mikill sigur þegar viðurkennt var að alkóhólismi væri sjúkdómur. Þar með var fíkn orðin viðfangsefni heilbrigðiskerfisins og fólk gat fengið hjálp til að komast út úr fíkninni. Vandamálið er þó að að skilgreining á fíkn sem sjúkdómi byggðist á mjög veikum læknisfræðilegum grunni og svo er enn. Það eru ekki sannfærandi rök að alkóhólismi hljóti að vera sjúkdómur af því að annars séu alkóhólistar bara aumingjar.

Það er enginn að efast um það að þeir sem eru háðir áfengi og öðrum fíkniefnum verði veikir af langvarandi neyslu. Hins vegar hefur verið tilhneiging hjá þeim sem harðast hanga í sjúkdómskenningunni að ætla að leysa málið með genarannsóknum og að einblína á líffræðilegar hliðar fíknar. Þetta þykir okkur í Rótinni ófullnægjandi hugsun.

90% fylgni við áfallasögu

Fíkn er flókið samspil margra þátta og tilfellið er að það er margt sem við vitum ekki um þróun fíknar. Þó er ljóst að í mörgum tilfellum er hún afleiðing umhverfislegra þátta. Um miðjan tíunda áratuginn var gerð mjög viðamikil rannsókn á afleiðingum áfalla og erfiðra upplifana í æsku á heilsufar síðar á ævinni, svokölluð ACE-rannsókn (acestudy.org). Þar komu í fyrsta sinn fram óyggjandi upplýsingar um það að mjög mikil fylgni er á milli áfalla og heilsufars. Síðan hafa fjölmargar rannsóknir staðfest þetta samhengi og ljóst er að fíknivandi er eitt af algengustu afleiðingum áfalla í æsku. Þetta staðfesta líka skimanir á meðferðarstöðvum sem sýna allt að 90% fylgni á milli fíknar og áfallasögu.

Jafningjahjálp nægir ekki ein og sér

Þrátt fyrir víðtæka útbreiðslu sjúkdómskenningarinnar hefur meðferð við fíkn þróast á jaðri hins opinbera heilbrigðiskerfis og flestar meðferðarstofnanir hér á landi, eins og í Bandaríkjunum sem hefur verið helsta fyrirmynd meðferðar hér á landi, eru reknar af félagasamtökum og einkafyrirtækjum. Lengi vel voru heldur ekki læknisfræðileg meðul sem áttu að lækna sjúkdóminn heldur andleg markmið.

Í samræmi við þessar hugmyndir voru þeir sem sjálfir höfðu glímt við fíkn og orðið allsgáðir taldir best til þess fallnir að leiða hina týndu sauði í sannleikann og batann. Þannig þróaðist starf ráðgjafa sem smám saman bættu við sig einhverri menntun og fengu viðurkenningu. Með hjálp þeirra losnaði nokkur hópur fólks úr vítahring fíknarinnar og gat byggt upp nýtt líf.

Svona er sagan og hér er ekki ætlunin að gera lítið úr því sem gert hefur verið af baráttuglöðu hugsjónafólki. Jafningjahjálp er þó ekki hlutverk heilbrigðiskerfisins þar sem sívaxandi kröfur eru um að byggt sé á gagnreyndri vísindalegri þekkingu. Til að það sé hægt þurfa að vera í gangi rannsóknir og gagnasöfnun til að undirbyggja slíka meðferð. Á það skortir verulega hér á landi.

Þurfa allir afvötnun og innlögn?

Á Alþingi 2004-2005 var lögð fram skýrsla heilbrigðisráðherra um þjónustu fyrir áfengis- og vímuefnaneytendur á Íslandi. Margar góðar tillögur voru í skýrslunni meðal annars að komið yrði á fót virkri miðlægri innlagnarmiðstöð og skráningu.

Rótin leggur áherslu á fjölbreytt úrræði fyrir fólk með fíknivanda. Við þurfum að horfast í augu við þá staðreynd að vandinn er fjölþættur, ekki gildir það sama fyrir alla, t.d. þurfa ekki allir að fara í nokkurra daga afvötnun eða innlögn á meðferðarstöð. Það er mikilvægt að notkun fjármuna í málaflokknum sé markviss og að fjármunirnir nýtist þeim sem á þurfa að halda. Best væri ef þekking og meðferð væri t.d. til staðar í heilsugæslunni en samkvæmt rannsóknum erlendis er ýmislegt sem bendir til þess að t.d. konur myndu frekar leita sér hjálpar þar en á sérstökum meðferðarstöðvum.

Með innlagnarmiðstöð fengist góð yfirsýn yfir fyrirliggjandi vanda og auðveldara yrði að tryggja að hagur skjólstæðinga sá ávallt í fyrirrúmi en ekki hagsmunir rekstraraðila í heilbrigðisþjónustu.

Réttarmeðferðardeild?

Við teljum vægast sagt óábyrgt að öllum sé hrúgað inn á sömu meðferðarstöðvar eins og nú er gert; börnum, ungmennum, dæmdum ofbeldismönnum og ellilífeyrisþegum. Þá bendum við á mikilvægi þess að viðurkenna og meðhöndla þann ofbeldisvanda sem fylgir fíkniefnaneyslu í samræmi við fyrirmæli Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar. Við mælum þess vegna með því að úrræði fyrir fanga sem vilja taka á sínum vanda verði elfd, bæði varðandi fíkn og ofbeldishegðun, með sérstökum réttarmeðferðarúrræðum.

„Nice guidelines“

Endurskoða þarf umgjörð samninga við meðferðarstofnanir og áfangaheimili og setja inn endurskoðunarákvæði og gæðastaðla og huga að leiðbeiningum um viðurkennt verklag (e. Nice guidelines, best practice guidelines and criteria). Heilbrigðisyfirvöld í Kanada eru mjög framarlega í meðhöndlun fíknar og hafa t.d. gert ítarlegar leiðbeiningar fyrir meðferð kvenna og áfallameðvitaðar (e. trauma informed) aðferðir í fíknimeðferð.

Rótin vill nýja hugsun og fjölbreytt úrræði

Vímuefnaneytendur eru einn valdaminnsti hópur samfélagsins og virkilega hjálpar þurfi. Margir þeirra hafa ítrekað orðið fyrir ofbeldi og eru víða þiggjendur. Þetta á ekki síst við um konurnar. Fólk er oft tilbúið að leggja líf sitt í hendur meðferðaraðila enda er alið á þeirri hugmynd í bataferlinu að fólk eigi að gefast upp fyrir sjálfu sér og taka leiðsögn. Ef þetta fólk fær ekki rétta meðhöndlun, sérstaklega ef opnað er á viðkvæm mál, er mikil hætta á að áföll séu vakin upp (e. re-traumatization). Fólk með fíknivanda er oft með fjölþættan vanda og því þurfa þeir sem meðhöndla þennan hóp að vera með þá menntun sem til þarf og siðfræðilegan grunn til að átta sig á því valdi sem þeir, sem meðferðaraðilar, fara með yfir þessum viðkvæma hópi.

Kannski er fíkn sjúkdómur en það er ekki skýrt hvernig sjúkdómur hún er. Í stöðlum sem notaðir eru til að skilgreina hana eru notuð orð eins og röskun (e. disorder) og heilkenni (e. syndrome). Lýsingar á sjúkdómnum eru ekki líffræðilegar heldur lýsingar á hegðun.

Hvernig sem við skilgreinum fíkn þá er það krafa Rótarinnar að hún sé meðhöndluð á faglegan hátt og samkvæmt bestu þekkingu.

Guðrún Ebba Ólafsdóttir

Kristín I. Pálsdóttir

Edda Arinbjarnar

Guðrún Kristjánsdóttir

Greinarhöfundar sitja í ráði Rótarinnar




Skoðun

Skoðun

Er þetta eðli­legt?

Guðrún Árnadóttir,Guðrún Tara Sveinsdóttir,Hekla Kollmar,Þorgerður Jörundsdóttir skrifar

Sjá meira


×