Eru friðarverðlaunin verðskulduð? Þorsteinn Pálsson skrifar 15. desember 2012 06:00 Friðarverðlaun Nobels hafa oft orðið kveikja að deilum. Ekki þurfti að koma á óvart að svo yrði einnig þegar tilkynnt var að Evrópusambandið hefði hlotið þau í ár. Hér heima hefur þessi ákvörðun gefið andstæðingum hugsanlegrar Evrópusambandsaðildar efni í örlítið hnútukast. Þetta vekur tvær spurningar. Sú fyrri er: Verðskuldar Evrópusambandið þessa sæmd? Sú síðari er: Hefur Ísland hag af því að taka þátt í alþjóðasamstarfi sem stuðlar að friði? Óumdeilt er að friðarhugsjónin er rótin að stofnun Evrópusambandsins. Það voru hugsjónamenn sem trúðu því að frjáls viðskipti og jöfn samkeppnisstaða ríkja væri ein af forsendum sátta og samlyndis. Þetta var hins vegar ekki unnt að sanna fyrir fram með útreikningum. Eftir á sýnir reynslan lengsta friðartíma í Evrópu. Þá segja gagnrýnendurnir að friðurinn sé Atlantshafsbandalaginu að þakka. Sannarlega má ekki vanmeta mikilvægt hlutverk þess. Og viðurkenna verður að herstyrkur Bandaríkjanna hefur ráðið meir um árangur bandalagsins en varnarviðbúnaður Evrópuríkjanna sjálfra. En það breytir ekki hinu að sameiginlegar leikreglur um sameiginlega viðskiptahagsmuni hafa átt sinn ríka þátt í að varðveita friðinn; og þær vega þyngra nú en í byrjun. Stundum er því haldið fram að friðarhugsjón Evrópusamvinnunnar skipti ekki máli lengur með því að sú tíð sé liðin að menn hafi áhyggjur af stríði. Víst er að sá ótti ristir ekki jafn djúpt og fyrrum. En eftir sem áður þarf að beita þeim ráðum sem menn kunna best til þess að sá ótti haldi áfram að fjarlægjast. Góð reynsla af meðulunum gerir þau einfaldlega ekki óþörf.Íslenskir hagsmunir Það er kunn þverstæða að Ísland naut efnahagslegs ávinnings af síðari heimsstyrjöldinni meðan aðrar þjóðir sátu eftir í sárum. Það hafði þó engin áhrif á afstöðu flokkanna þriggja sem sameiginlega mótuðu utanríkisstefnu landsins í kjölfar ófriðarins. Þrátt fyrir hagnað af síðustu styrjöld hefur ríkt góð eining um að friður í Evrópu sé íslenskt hagsmunamál. Þeir hagsmunir eru annars vegar fólgnir í varnar- og öryggisráðstöfunum og hins vegar hlutdeild í ávöxtum frjálsra viðskipta. Mikill meirihluti þjóðarinnar hefur í áratugi viðurkennt að hún getur ekki vænst þess að búa við öryggi með bakhjarli í hervaldi nema með virkri þátttöku í Atlantshafsbandalaginu. Í þeirri gagnrýni á friðarverðlaunin sem helgast af andstöðu við aðild að Evrópusambandinu endurspeglast hins vegar sú hugsun að Ísland eigi að njóta alls ávinnings af viðskiptafrelsi og sameiginlegum leikreglum á því sviði án fullrar aðildar. Þegar til þess er horft að sameiginlegar leikreglur um viðskiptafrelsi eru jafn mikilvægar fyrir frið og öryggi eins og sameiginlegar hervarnir virkar þessi tvískipta afstaða eins og tvískinnungur í hugsun. Auðvitað geta mikilvægir hagsmunir eins og krafan um full ráð yfir fiskimiðunum verið hindrun á leið að markmiðinu um fulla aðild. Þá er að beygja sig fyrir því. En verði unnt að ryðja þeirri hindrun úr vegi ættu fordómar ekki að útiloka samkvæmni í hugsun um slík grundvallaratriði utanríkisstefnunnar. Svar sumra við því er að segjast vilja efla samstarf við allar aðrar þjóðir en þær sem við eigum mest samskipti við. Það er ekki sannfærandi málflutningur.Ástæðulaus ólund Ýmsir hafa gagnrýnt friðarverðlaunin í ljósi þeirra miklu erfiðleika sem nú steðja að á fjármálamörkuðum í Evrópu. Á það er bent að fjöldamótmæli eru nú daglegur viðburður í þeim ríkjum álfunnar sem lengst hafa þurft að ganga í aðhaldsaðgerðum vegna gálausrar efnahagsstjórnunar á liðnum árum. Þetta eru sjónarmið sem vel má skoða. Spyrja má hvort ekki hefði verið rétt að bíða með verðlaunin þar til Evrópusambandið hefði sýnt fram á að það næði tökum á þeim vanda sem glímt er við. En slíkt álitamál breytir þó ekki þeirri sögulegu staðreynd að Evrópuhugsjónin hefur í reynd átt snaran þátt í lengsta friðartímabili í álfunni. Verðlaunin eru viðurkenning fyrir liðna tíð en á þau má einnig líta sem hvatningu til forystumanna Evrópuþjóðanna til að bregðast ekki hugsjóninni þegar á reynir. Það er á sama veg í þágu friðar og hagsældar og lýtur að framtíðarhagsmunum Íslands eins og annara Evrópuþjóða. Þegar öllu er á botninn hvolft er skírskotunin til fjármálakreppunnar ekki þung röksemd gegn þessari ákvörðun þó að hún sé skiljanleg. Ísland hefur notið ávaxta af samstarfi Evrópuþjóðanna bæði á sviði öryggis- og efnahagsmála. Því er ástæðulaust að sýna ólund eða súrt skap vegna þessara verðlauna; jafnvel ástæða til að samgleðjast. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Pálsson Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Eru orkumálin að fara úr böndunum? Jónas Guðmundsson skrifar Skoðun Skipulagsmál og uppbygging í Árborg Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Sjá meira
Friðarverðlaun Nobels hafa oft orðið kveikja að deilum. Ekki þurfti að koma á óvart að svo yrði einnig þegar tilkynnt var að Evrópusambandið hefði hlotið þau í ár. Hér heima hefur þessi ákvörðun gefið andstæðingum hugsanlegrar Evrópusambandsaðildar efni í örlítið hnútukast. Þetta vekur tvær spurningar. Sú fyrri er: Verðskuldar Evrópusambandið þessa sæmd? Sú síðari er: Hefur Ísland hag af því að taka þátt í alþjóðasamstarfi sem stuðlar að friði? Óumdeilt er að friðarhugsjónin er rótin að stofnun Evrópusambandsins. Það voru hugsjónamenn sem trúðu því að frjáls viðskipti og jöfn samkeppnisstaða ríkja væri ein af forsendum sátta og samlyndis. Þetta var hins vegar ekki unnt að sanna fyrir fram með útreikningum. Eftir á sýnir reynslan lengsta friðartíma í Evrópu. Þá segja gagnrýnendurnir að friðurinn sé Atlantshafsbandalaginu að þakka. Sannarlega má ekki vanmeta mikilvægt hlutverk þess. Og viðurkenna verður að herstyrkur Bandaríkjanna hefur ráðið meir um árangur bandalagsins en varnarviðbúnaður Evrópuríkjanna sjálfra. En það breytir ekki hinu að sameiginlegar leikreglur um sameiginlega viðskiptahagsmuni hafa átt sinn ríka þátt í að varðveita friðinn; og þær vega þyngra nú en í byrjun. Stundum er því haldið fram að friðarhugsjón Evrópusamvinnunnar skipti ekki máli lengur með því að sú tíð sé liðin að menn hafi áhyggjur af stríði. Víst er að sá ótti ristir ekki jafn djúpt og fyrrum. En eftir sem áður þarf að beita þeim ráðum sem menn kunna best til þess að sá ótti haldi áfram að fjarlægjast. Góð reynsla af meðulunum gerir þau einfaldlega ekki óþörf.Íslenskir hagsmunir Það er kunn þverstæða að Ísland naut efnahagslegs ávinnings af síðari heimsstyrjöldinni meðan aðrar þjóðir sátu eftir í sárum. Það hafði þó engin áhrif á afstöðu flokkanna þriggja sem sameiginlega mótuðu utanríkisstefnu landsins í kjölfar ófriðarins. Þrátt fyrir hagnað af síðustu styrjöld hefur ríkt góð eining um að friður í Evrópu sé íslenskt hagsmunamál. Þeir hagsmunir eru annars vegar fólgnir í varnar- og öryggisráðstöfunum og hins vegar hlutdeild í ávöxtum frjálsra viðskipta. Mikill meirihluti þjóðarinnar hefur í áratugi viðurkennt að hún getur ekki vænst þess að búa við öryggi með bakhjarli í hervaldi nema með virkri þátttöku í Atlantshafsbandalaginu. Í þeirri gagnrýni á friðarverðlaunin sem helgast af andstöðu við aðild að Evrópusambandinu endurspeglast hins vegar sú hugsun að Ísland eigi að njóta alls ávinnings af viðskiptafrelsi og sameiginlegum leikreglum á því sviði án fullrar aðildar. Þegar til þess er horft að sameiginlegar leikreglur um viðskiptafrelsi eru jafn mikilvægar fyrir frið og öryggi eins og sameiginlegar hervarnir virkar þessi tvískipta afstaða eins og tvískinnungur í hugsun. Auðvitað geta mikilvægir hagsmunir eins og krafan um full ráð yfir fiskimiðunum verið hindrun á leið að markmiðinu um fulla aðild. Þá er að beygja sig fyrir því. En verði unnt að ryðja þeirri hindrun úr vegi ættu fordómar ekki að útiloka samkvæmni í hugsun um slík grundvallaratriði utanríkisstefnunnar. Svar sumra við því er að segjast vilja efla samstarf við allar aðrar þjóðir en þær sem við eigum mest samskipti við. Það er ekki sannfærandi málflutningur.Ástæðulaus ólund Ýmsir hafa gagnrýnt friðarverðlaunin í ljósi þeirra miklu erfiðleika sem nú steðja að á fjármálamörkuðum í Evrópu. Á það er bent að fjöldamótmæli eru nú daglegur viðburður í þeim ríkjum álfunnar sem lengst hafa þurft að ganga í aðhaldsaðgerðum vegna gálausrar efnahagsstjórnunar á liðnum árum. Þetta eru sjónarmið sem vel má skoða. Spyrja má hvort ekki hefði verið rétt að bíða með verðlaunin þar til Evrópusambandið hefði sýnt fram á að það næði tökum á þeim vanda sem glímt er við. En slíkt álitamál breytir þó ekki þeirri sögulegu staðreynd að Evrópuhugsjónin hefur í reynd átt snaran þátt í lengsta friðartímabili í álfunni. Verðlaunin eru viðurkenning fyrir liðna tíð en á þau má einnig líta sem hvatningu til forystumanna Evrópuþjóðanna til að bregðast ekki hugsjóninni þegar á reynir. Það er á sama veg í þágu friðar og hagsældar og lýtur að framtíðarhagsmunum Íslands eins og annara Evrópuþjóða. Þegar öllu er á botninn hvolft er skírskotunin til fjármálakreppunnar ekki þung röksemd gegn þessari ákvörðun þó að hún sé skiljanleg. Ísland hefur notið ávaxta af samstarfi Evrópuþjóðanna bæði á sviði öryggis- og efnahagsmála. Því er ástæðulaust að sýna ólund eða súrt skap vegna þessara verðlauna; jafnvel ástæða til að samgleðjast.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar