"Nær mun annar eldsær rísa?“ Pétur Gunnarsson skrifar 12. mars 2016 07:00 Algengur frasi í Íslendingasögum er „hann var mikill ójafnaðarmaður“ og „hann var enginn jafnaðarmaður“. Það er varla að jafnaðarmaður komi fyrir án neitunar. Aftur á móti er mikið framboð af ójafnaðarmönnum: „Þorgeir Hávarsson og Þormóður Kolbrúnarskáld voru litlir jafnaðarmenn“, segir í Grettlu. Í samfélagi ofbeldisréttarins er ekki jarðvegur fyrir jöfnuð. Það væri þá helst Dauðinn sem leggur alla að velli jafnt, en flytur líka með sér kærkomið réttlæti, lægir rostann í ribböldum og valdsmönnum og færir menn til Himnaríkis sem er jafnaðarríki – með jákvæðri mismunun: hinir síðustu verða fyrstir. „Sósíalisti“ og „kommúnist“ koma fyrst fyrir í íslenskum texta hjá hinum melankólska Gísla Brynjúlfssyni sem í Dagbók sinni í Höfn veltir því fyrir sér hvort það sé satt að „Hann (Kristur) sé fyrsti kommúnisti eða sócíalisti?“ Þetta var árið 1848 þegar alda byltinga reið yfir Evrópu. Að þessu sinni var það ekki borgarastéttin sem leiddi eins og fyrir 59 árum, heldur alþýðan sem gerði kröfur á hendur borgurunum. Kröfu um réttinn til að kjósa, réttinn til að mynda samtök en fyrir hann var girt með sérstökum lögum frá 1791 og sama var raunar uppi á teningnum í Englandi (1832) og Þýskalandi (1854) - stjórnmálaþátttaka verkalýðsins var ýmist bönnuð eða skilyrt með efnahag sem jafngilti útilokun. „Oft er ég að hugsa um það hvort mér ekki auðnist að lifa það að socialismus sigri einhvers staðar“, skrifar Einar Benediktsson í bréfi til Péturs á Gautlöndum árið 1894, og bætir við: „Séra Benedikt á Grenjaðarstað segir: Anno 20.000. Ég trúi ekki á hans rauðaglósur. – Nær mun annar eldsær rísa?“ Annað skáld, Þorsteinn Erlingsson, boðar kenninguna fullum fetum í byrjun 20. aldar. Í öðru tölublaði Alþýðublaðsins, þann 21. janúar 1906, er skýrt frá því að í undirbúningi sé stofnun verkamannafélags sem „á að heita Dagsbrún“. Í sama blaði á Þorsteinn grein upp á þrjár blaðsíður sem hann nefnir „Verkefnin“: „...en það þykist jeg sjá í hendi minni, að verkmannasamtökum og verkmannablaði eða alþýðumanna getur því aðeins orðið lífs auðið og framgángs, að þau snúi sér með fullri djörfung og heils hugar að þeirri stefnu, sem heimurinn kallar Sósíalismus og nú er aðal athvarf verkmanna og lítilmagna hins svokallaða menntaða heims.“ Hér vísar Þorsteinn til hreyfingar sósíalista úti í Evrópu sem hafði stofnað Alþjóðasamband árið 1889, réttum hundrað árum eftir frönsku byltinguna. Því hreyfing jafnaðarmanna hlaut að vera að minnsta kosti jafn alþjóðleg og kapítalisminn. Kautsky er þýskur, Lenín Rússi, Rósa Luxemburg Pólverji, Jaurès Frakki... en öll koma þau saman í bandalagi sem hefur eitt og sama markmið: að koma alþýðu landanna til valda og grundvalla þjóðskipulag í þágu almennings í stað auðstéttar. Og þú veist hvernig fór: árið 1917, í miðri heimsstyrjöld, braust út bylting í Rússlandi og í stríðslokin í Þýskalandi. Í Rússlandi náði hún með harmkvælum að skjóta rótum, en í Þýskalandi var hún kæfð í blóði og róttækustu foringjar jafnaðarmanna, Rósa Luxemburg og Karl Liebknecht, tekin af lífi. Rússneska byltingin var fyrirburi sem lést í öndunarvélinni en upp af beðnum reis Frankenstein – sem breytir ekki því að óttinn við fordæmi rússnesku byltingarinnar skóp alþýðuflokkum á Vesturlöndum vígstöðu, en klauf jafnframt hreyfinguna í jafnaðarmenn (sósíaldemókrata) og sósíalista (komma). Engu að síður var það alþýðufylgi þessara hreyfinga sem skóp samfélögin kennd við velferð.Best lýst með gamansögu Stöðu stjórnmálanna í dag verður kannski best lýst með gamansögu sem sögð hefur verið um Halldór Laxness. Bíllinn hans fór ekki í gang á ljósum og bílstjórinn fyrir aftan lá á flautunni. Uns Halldóri leiddist þófið, vatt sér út úr sínum bíl, gekk til bílstjórans óþolinmóða og sagði: „Nú skulum við skipta um sæti, ég skal þeyta hornið á þínum bíl á meðan þú startar mínum.“ Það virðist litlu breyta hverjir eru við stjórnvölinn, það gerist ekki neitt. Vegna þess að við erum stödd á vegamótum sem eru í raun og veru gjá. Og minnir á orðin frægu sem Lenín lét falla á miðstjórnarfundinum: „Félagar, í fyrra vorum við á barmi hyldýpisins, í ár höfum við tekið risaskref fram á við.“ Málið er að snúa við. Nú er það ekki verkalýðurinn, alþýðan, launþegarnir sem heimta breytingar heldur jörðin, lífríkið. Og þær eru svo róttækar að hætt er við að stjórnmálamaður sem tæki þær sér í munn hefði um leið lokið erindi sínu. En verkefnið hverfur ekki fyrir það: allar auðlindir þjóðanna verða að fara í uppihald kerfanna sem við kennum við heilbrigði, menntun, samgöngur, löggæslu o.s.frv. í stuttu máli: mannsæmandi líf. Ekki prósenta heldur 100%. Sem aftur útheimtir skipulag framleiðslunnar í áður óþekktum mæli. Kannski verður það ekki fyrr en árið 20 þúsund, eins og Benedikt á Grenjaðarstað spáði, sem breytir ekki því að allir dagar sem eru fram yfir daginn í dag þoka okkur nær hyldýpinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Skoðun Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Sjá meira
Algengur frasi í Íslendingasögum er „hann var mikill ójafnaðarmaður“ og „hann var enginn jafnaðarmaður“. Það er varla að jafnaðarmaður komi fyrir án neitunar. Aftur á móti er mikið framboð af ójafnaðarmönnum: „Þorgeir Hávarsson og Þormóður Kolbrúnarskáld voru litlir jafnaðarmenn“, segir í Grettlu. Í samfélagi ofbeldisréttarins er ekki jarðvegur fyrir jöfnuð. Það væri þá helst Dauðinn sem leggur alla að velli jafnt, en flytur líka með sér kærkomið réttlæti, lægir rostann í ribböldum og valdsmönnum og færir menn til Himnaríkis sem er jafnaðarríki – með jákvæðri mismunun: hinir síðustu verða fyrstir. „Sósíalisti“ og „kommúnist“ koma fyrst fyrir í íslenskum texta hjá hinum melankólska Gísla Brynjúlfssyni sem í Dagbók sinni í Höfn veltir því fyrir sér hvort það sé satt að „Hann (Kristur) sé fyrsti kommúnisti eða sócíalisti?“ Þetta var árið 1848 þegar alda byltinga reið yfir Evrópu. Að þessu sinni var það ekki borgarastéttin sem leiddi eins og fyrir 59 árum, heldur alþýðan sem gerði kröfur á hendur borgurunum. Kröfu um réttinn til að kjósa, réttinn til að mynda samtök en fyrir hann var girt með sérstökum lögum frá 1791 og sama var raunar uppi á teningnum í Englandi (1832) og Þýskalandi (1854) - stjórnmálaþátttaka verkalýðsins var ýmist bönnuð eða skilyrt með efnahag sem jafngilti útilokun. „Oft er ég að hugsa um það hvort mér ekki auðnist að lifa það að socialismus sigri einhvers staðar“, skrifar Einar Benediktsson í bréfi til Péturs á Gautlöndum árið 1894, og bætir við: „Séra Benedikt á Grenjaðarstað segir: Anno 20.000. Ég trúi ekki á hans rauðaglósur. – Nær mun annar eldsær rísa?“ Annað skáld, Þorsteinn Erlingsson, boðar kenninguna fullum fetum í byrjun 20. aldar. Í öðru tölublaði Alþýðublaðsins, þann 21. janúar 1906, er skýrt frá því að í undirbúningi sé stofnun verkamannafélags sem „á að heita Dagsbrún“. Í sama blaði á Þorsteinn grein upp á þrjár blaðsíður sem hann nefnir „Verkefnin“: „...en það þykist jeg sjá í hendi minni, að verkmannasamtökum og verkmannablaði eða alþýðumanna getur því aðeins orðið lífs auðið og framgángs, að þau snúi sér með fullri djörfung og heils hugar að þeirri stefnu, sem heimurinn kallar Sósíalismus og nú er aðal athvarf verkmanna og lítilmagna hins svokallaða menntaða heims.“ Hér vísar Þorsteinn til hreyfingar sósíalista úti í Evrópu sem hafði stofnað Alþjóðasamband árið 1889, réttum hundrað árum eftir frönsku byltinguna. Því hreyfing jafnaðarmanna hlaut að vera að minnsta kosti jafn alþjóðleg og kapítalisminn. Kautsky er þýskur, Lenín Rússi, Rósa Luxemburg Pólverji, Jaurès Frakki... en öll koma þau saman í bandalagi sem hefur eitt og sama markmið: að koma alþýðu landanna til valda og grundvalla þjóðskipulag í þágu almennings í stað auðstéttar. Og þú veist hvernig fór: árið 1917, í miðri heimsstyrjöld, braust út bylting í Rússlandi og í stríðslokin í Þýskalandi. Í Rússlandi náði hún með harmkvælum að skjóta rótum, en í Þýskalandi var hún kæfð í blóði og róttækustu foringjar jafnaðarmanna, Rósa Luxemburg og Karl Liebknecht, tekin af lífi. Rússneska byltingin var fyrirburi sem lést í öndunarvélinni en upp af beðnum reis Frankenstein – sem breytir ekki því að óttinn við fordæmi rússnesku byltingarinnar skóp alþýðuflokkum á Vesturlöndum vígstöðu, en klauf jafnframt hreyfinguna í jafnaðarmenn (sósíaldemókrata) og sósíalista (komma). Engu að síður var það alþýðufylgi þessara hreyfinga sem skóp samfélögin kennd við velferð.Best lýst með gamansögu Stöðu stjórnmálanna í dag verður kannski best lýst með gamansögu sem sögð hefur verið um Halldór Laxness. Bíllinn hans fór ekki í gang á ljósum og bílstjórinn fyrir aftan lá á flautunni. Uns Halldóri leiddist þófið, vatt sér út úr sínum bíl, gekk til bílstjórans óþolinmóða og sagði: „Nú skulum við skipta um sæti, ég skal þeyta hornið á þínum bíl á meðan þú startar mínum.“ Það virðist litlu breyta hverjir eru við stjórnvölinn, það gerist ekki neitt. Vegna þess að við erum stödd á vegamótum sem eru í raun og veru gjá. Og minnir á orðin frægu sem Lenín lét falla á miðstjórnarfundinum: „Félagar, í fyrra vorum við á barmi hyldýpisins, í ár höfum við tekið risaskref fram á við.“ Málið er að snúa við. Nú er það ekki verkalýðurinn, alþýðan, launþegarnir sem heimta breytingar heldur jörðin, lífríkið. Og þær eru svo róttækar að hætt er við að stjórnmálamaður sem tæki þær sér í munn hefði um leið lokið erindi sínu. En verkefnið hverfur ekki fyrir það: allar auðlindir þjóðanna verða að fara í uppihald kerfanna sem við kennum við heilbrigði, menntun, samgöngur, löggæslu o.s.frv. í stuttu máli: mannsæmandi líf. Ekki prósenta heldur 100%. Sem aftur útheimtir skipulag framleiðslunnar í áður óþekktum mæli. Kannski verður það ekki fyrr en árið 20 þúsund, eins og Benedikt á Grenjaðarstað spáði, sem breytir ekki því að allir dagar sem eru fram yfir daginn í dag þoka okkur nær hyldýpinu.
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt Skoðun