Lýðræðiskreppa og eftirskjálftar hrunsins haft afgerandi áhrif á forsetakosningarnar Sunna Kristín Hilmarsdóttir skrifar 19. maí 2016 11:30 Lýðræðiskreppa og eftirskjálftar hrunsins hafa haft afgerandi áhrif á forsetakosningarnar sem verða nú í júní, bæði hvað varðar það hverjir bjóða sig fram og um hvað er rætt, að mati dósents í sagnfræði. Vísir Ragnheiður Kristjánsdóttir, dósent í sagnfræði, segir að þrátt fyrir að hlutverk forseta Íslands sé illa skilgreint í stjórnarskrá þá sé hugmyndin um hann sem nokkurs konar handhafa þjóðarviljans mjög rótgróin í samfélaginu. Hugmyndina megi enda rekja til þess þegar hér var sett stjórnarskrá lýðveldisins Íslands árið 1944 en þá komu fram kröfur um að forsetinn væri einhvers konar umboðsmaður þjóðarviljans og ætti því að vera þjóðkjörinn. Þá hafi eftirskjálftar hrunsins jafnframt haft mikil áhrif á forsetakosningarnar sem fram fara nú í júní. Ragnheiður flutti erindi í Háskóla Íslands í gær í fyrirlestraröð Stofnunar stjórnsýslufræða og stjórnmála um forsetaembættið en yfirskrift viðburðarins í gær var „Væntingar til forsetaembættisins.“Ekki óumdeild hugmynd að til sé þjóðarvilji Í erindi sínu tengdi Ragnheiður hugmyndina um forsetann sem handhafa þjóðarviljans við þá hugmynd hafi orðið lýðræðisbylting á síðustu árum í kjölfar efnahagshrunsins. Hún byrjaði á að vísa í orð Ólafs Ragnars um sigur hans í forsetakosningunum árið 2012 þar sem hann sagði í viðtali að það mikilvægasta við kosningu hans hefði verið sú lýðræðisbylting sem átt hefði sér stað hér á landi og fælist í aukinni kröfu þjóðarinnar um að koma að ákvörðunum. „Hann sagði að kosningarnar hefðu ekki snúist um hann sem forseta heldur þessa lýðræðisbyltingu. Það er ekki ósannfærandi en ég held samt að margir af þeim sem kusu hann hafi gert það af því að þeir voru hrifnir af þeirri skoðun að forsetinn væri fulltrúi þjóðarviljans. Þessi skoðun byggir á rótgrónum hugmyndum að það sé til einhvers konar þjóðarvilji en það er vissulega ekki óumdeild hugmynd,“ sagði Ragnheiður. Í þessu samhengi er vert að rifja upp að Ólafur Ragnar var fyrsti forsetinn sem virkjaði 26. grein stjórnarskrárinnar um synjunarvald forseta þegar hann neitaði að skrifa undir fjölmiðlalögin sumarið 2004 og vísaði þeim þannig í þjóðaratkvæðagreiðslu. Þá talaði hann um það að gjá hefði myndast milli þings og þjóðar í málinu. Hann vísaði síðan bæði Icesave-samningum II og III í þjóðaratkvæðagreiðslu árin 2010 og 2011 sem Alþingi hafði samþykkti en þjóðin svo hafnaði.„Íslendingar hafa setið uppi með hálfkaraðar breytingar á hlutverki þjóðhöfðingjans“ Ragnheiður sagði 26. grein stjórnarskrárinnar bera vott um togstreitu um valdsvið forseta í aðdraganda stofnunar lýðveldisins. „Umræðan um valdsvið forseta var þvers og kruss og niðurstaðan var á endanum óljós. Það hafði það í för með sér að embættið er illa skilgreint og Íslendingar hafa setið uppi með hálfkaraðar breytingar á hlutverki þjóðhöfðingjans alla tíð síðan,“ sagði Ragnheiður. Hún rifjaði síðan upp það sem hún kallaði stjórnkerfiskreppu árin 1996 og 2004 þegar nokkuð var deilt um hvert væri hlutverk forseta. „Árið 2004 voru þannig miklar deilur milli forseta og forsætisráðherra, meðal annars vegna fjölmiðlalaganna. Þessi kreppa heldur síðan áfram í hruninu þegar koma fram bæði nýjar hugmyndir um grasrótarlýðræði en þá er einnig haldið í rótgrónar hugmyndir um forsetann sem fulltrúa þjóðarviljans, sem einhvern sem stendur gegn flokksræði ,“ sagði Ragnheiður. Hún sagði svo að lýðræðiskreppa og eftirskjálftar hrunsins hefðu haft afgerandi áhrif á forsetakosningarnar sem verða nú í júní, bæði hvað varðar það hverjir bjóða sig fram og um hvað er rætt. „En hvað verður um hugmyndina um forseta sem gæslumann þjóðarviljans á eftir að koma í ljós. En ég ítreka það að við eigum enn eftir að skilgreina forsetaembættið og við vitum ekki enn hvenær verður af því,“ sagði Ragnheiður í lok erindis síns. Alþingi Forsetakosningar 2016 Tengdar fréttir „Engin tilviljun að konur eru algjörlega jaðarsettar í þessari kosningabaráttu“ Birgir Hermannsson, aðjúnkt við stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands, segir það athyglisvert hvernig Ólafur Ragnar Grímsson, forseti, hafi á síðustu vikum reynt að móta hugmyndir þjóðarinnar um það hvaða eiginleika mikilvægt sé að forseti hafi. 18. maí 2016 15:04 Mest lesið Bein útsending: Forsetaefnin skila inn framboðum sínum í Hörpu Innlent Dregur framboðið til baka Innlent Ákvörðun áfrýjunardómstólsins áfall og stórt skref aftur á bak Erlent Auglýsa eftir „eiganda“ fjármuna Innlent Niðri fyrir vegna Útlaganna Innlent Leyfislausar tjaldbúðir og sundsprettur eftir lokun Innlent „Þessi ákvörðun var ekki tekin í Valhöll“ Innlent „Ef ég get flogið þremur gerðum af þyrlum þá get ég tekið ákvörðun fyrir þjóðina“ Innlent Trump líklegur til að græða á úrskurði Hæstaréttar Erlent „Óskiljanlegt að menn skuli leggjast svona lágt“ Innlent Fleiri fréttir Viktor stal senunni: Hefði ekki haft tíma til að safna ef hann væri í vinnu Forsetaefni streymdu í Hörpu Ásdís Rán, Arnar og Ástþór mætast í Pallborðinu „Ef ég get flogið þremur gerðum af þyrlum þá get ég tekið ákvörðun fyrir þjóðina“ Rekin vinalega á brott en vonast til að fá að vera áfram „Þessi ákvörðun var ekki tekin í Valhöll“ „Óskiljanlegt að menn skuli leggjast svona lágt“ Dregur framboðið til baka Niðri fyrir vegna Útlaganna Bein útsending: Forsetaefnin skila inn framboðum sínum í Hörpu Kínverjar vara Bandaríkjamenn við að stíga á „rauðu strikin“ Samtök hernaðarandstæðinga fordæma „kúvendingu“ á afstöðu Íslands Leyfislausar tjaldbúðir og sundsprettur eftir lokun Framboðslistar opinberaðir eftir helgi Auglýsa eftir „eiganda“ fjármuna Glæsileg þjóðbúningamessa á Hvolsvelli Ögurstund og opnunarhóf hjá frambjóðendum Forsetaslagurinn, leit að eiganda fjármuna og rjómablíða Fjölbreytt verkefni hjá björgunarsveitum í dag Útlagar spreyjaðir gylltir Helga Þórisdóttir komin með lágmarksfjölda meðmæla Sinueldur í Reykjanesbæ Pétur Einarsson leikari látinn Kólnar á öllu landinu eftir óvenjugóðan fyrsta sumardag „Ákveðnar efasemdir um ákveðna þætti“ Fimm teravött af orku og 20 milljarðar í samgöngur Seltjarnarnesbær gengur frá sölu á Safnatröð Sigríði þykir ólíklegt að hún nái undirskriftum Umdeilt frumvarp, íslenskan og sumarveðrið Eiríkur og Bjarni takast á um nefnd um íslenska tungu Sjá meira
Ragnheiður Kristjánsdóttir, dósent í sagnfræði, segir að þrátt fyrir að hlutverk forseta Íslands sé illa skilgreint í stjórnarskrá þá sé hugmyndin um hann sem nokkurs konar handhafa þjóðarviljans mjög rótgróin í samfélaginu. Hugmyndina megi enda rekja til þess þegar hér var sett stjórnarskrá lýðveldisins Íslands árið 1944 en þá komu fram kröfur um að forsetinn væri einhvers konar umboðsmaður þjóðarviljans og ætti því að vera þjóðkjörinn. Þá hafi eftirskjálftar hrunsins jafnframt haft mikil áhrif á forsetakosningarnar sem fram fara nú í júní. Ragnheiður flutti erindi í Háskóla Íslands í gær í fyrirlestraröð Stofnunar stjórnsýslufræða og stjórnmála um forsetaembættið en yfirskrift viðburðarins í gær var „Væntingar til forsetaembættisins.“Ekki óumdeild hugmynd að til sé þjóðarvilji Í erindi sínu tengdi Ragnheiður hugmyndina um forsetann sem handhafa þjóðarviljans við þá hugmynd hafi orðið lýðræðisbylting á síðustu árum í kjölfar efnahagshrunsins. Hún byrjaði á að vísa í orð Ólafs Ragnars um sigur hans í forsetakosningunum árið 2012 þar sem hann sagði í viðtali að það mikilvægasta við kosningu hans hefði verið sú lýðræðisbylting sem átt hefði sér stað hér á landi og fælist í aukinni kröfu þjóðarinnar um að koma að ákvörðunum. „Hann sagði að kosningarnar hefðu ekki snúist um hann sem forseta heldur þessa lýðræðisbyltingu. Það er ekki ósannfærandi en ég held samt að margir af þeim sem kusu hann hafi gert það af því að þeir voru hrifnir af þeirri skoðun að forsetinn væri fulltrúi þjóðarviljans. Þessi skoðun byggir á rótgrónum hugmyndum að það sé til einhvers konar þjóðarvilji en það er vissulega ekki óumdeild hugmynd,“ sagði Ragnheiður. Í þessu samhengi er vert að rifja upp að Ólafur Ragnar var fyrsti forsetinn sem virkjaði 26. grein stjórnarskrárinnar um synjunarvald forseta þegar hann neitaði að skrifa undir fjölmiðlalögin sumarið 2004 og vísaði þeim þannig í þjóðaratkvæðagreiðslu. Þá talaði hann um það að gjá hefði myndast milli þings og þjóðar í málinu. Hann vísaði síðan bæði Icesave-samningum II og III í þjóðaratkvæðagreiðslu árin 2010 og 2011 sem Alþingi hafði samþykkti en þjóðin svo hafnaði.„Íslendingar hafa setið uppi með hálfkaraðar breytingar á hlutverki þjóðhöfðingjans“ Ragnheiður sagði 26. grein stjórnarskrárinnar bera vott um togstreitu um valdsvið forseta í aðdraganda stofnunar lýðveldisins. „Umræðan um valdsvið forseta var þvers og kruss og niðurstaðan var á endanum óljós. Það hafði það í för með sér að embættið er illa skilgreint og Íslendingar hafa setið uppi með hálfkaraðar breytingar á hlutverki þjóðhöfðingjans alla tíð síðan,“ sagði Ragnheiður. Hún rifjaði síðan upp það sem hún kallaði stjórnkerfiskreppu árin 1996 og 2004 þegar nokkuð var deilt um hvert væri hlutverk forseta. „Árið 2004 voru þannig miklar deilur milli forseta og forsætisráðherra, meðal annars vegna fjölmiðlalaganna. Þessi kreppa heldur síðan áfram í hruninu þegar koma fram bæði nýjar hugmyndir um grasrótarlýðræði en þá er einnig haldið í rótgrónar hugmyndir um forsetann sem fulltrúa þjóðarviljans, sem einhvern sem stendur gegn flokksræði ,“ sagði Ragnheiður. Hún sagði svo að lýðræðiskreppa og eftirskjálftar hrunsins hefðu haft afgerandi áhrif á forsetakosningarnar sem verða nú í júní, bæði hvað varðar það hverjir bjóða sig fram og um hvað er rætt. „En hvað verður um hugmyndina um forseta sem gæslumann þjóðarviljans á eftir að koma í ljós. En ég ítreka það að við eigum enn eftir að skilgreina forsetaembættið og við vitum ekki enn hvenær verður af því,“ sagði Ragnheiður í lok erindis síns.
Alþingi Forsetakosningar 2016 Tengdar fréttir „Engin tilviljun að konur eru algjörlega jaðarsettar í þessari kosningabaráttu“ Birgir Hermannsson, aðjúnkt við stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands, segir það athyglisvert hvernig Ólafur Ragnar Grímsson, forseti, hafi á síðustu vikum reynt að móta hugmyndir þjóðarinnar um það hvaða eiginleika mikilvægt sé að forseti hafi. 18. maí 2016 15:04 Mest lesið Bein útsending: Forsetaefnin skila inn framboðum sínum í Hörpu Innlent Dregur framboðið til baka Innlent Ákvörðun áfrýjunardómstólsins áfall og stórt skref aftur á bak Erlent Auglýsa eftir „eiganda“ fjármuna Innlent Niðri fyrir vegna Útlaganna Innlent Leyfislausar tjaldbúðir og sundsprettur eftir lokun Innlent „Þessi ákvörðun var ekki tekin í Valhöll“ Innlent „Ef ég get flogið þremur gerðum af þyrlum þá get ég tekið ákvörðun fyrir þjóðina“ Innlent Trump líklegur til að græða á úrskurði Hæstaréttar Erlent „Óskiljanlegt að menn skuli leggjast svona lágt“ Innlent Fleiri fréttir Viktor stal senunni: Hefði ekki haft tíma til að safna ef hann væri í vinnu Forsetaefni streymdu í Hörpu Ásdís Rán, Arnar og Ástþór mætast í Pallborðinu „Ef ég get flogið þremur gerðum af þyrlum þá get ég tekið ákvörðun fyrir þjóðina“ Rekin vinalega á brott en vonast til að fá að vera áfram „Þessi ákvörðun var ekki tekin í Valhöll“ „Óskiljanlegt að menn skuli leggjast svona lágt“ Dregur framboðið til baka Niðri fyrir vegna Útlaganna Bein útsending: Forsetaefnin skila inn framboðum sínum í Hörpu Kínverjar vara Bandaríkjamenn við að stíga á „rauðu strikin“ Samtök hernaðarandstæðinga fordæma „kúvendingu“ á afstöðu Íslands Leyfislausar tjaldbúðir og sundsprettur eftir lokun Framboðslistar opinberaðir eftir helgi Auglýsa eftir „eiganda“ fjármuna Glæsileg þjóðbúningamessa á Hvolsvelli Ögurstund og opnunarhóf hjá frambjóðendum Forsetaslagurinn, leit að eiganda fjármuna og rjómablíða Fjölbreytt verkefni hjá björgunarsveitum í dag Útlagar spreyjaðir gylltir Helga Þórisdóttir komin með lágmarksfjölda meðmæla Sinueldur í Reykjanesbæ Pétur Einarsson leikari látinn Kólnar á öllu landinu eftir óvenjugóðan fyrsta sumardag „Ákveðnar efasemdir um ákveðna þætti“ Fimm teravött af orku og 20 milljarðar í samgöngur Seltjarnarnesbær gengur frá sölu á Safnatröð Sigríði þykir ólíklegt að hún nái undirskriftum Umdeilt frumvarp, íslenskan og sumarveðrið Eiríkur og Bjarni takast á um nefnd um íslenska tungu Sjá meira
„Engin tilviljun að konur eru algjörlega jaðarsettar í þessari kosningabaráttu“ Birgir Hermannsson, aðjúnkt við stjórnmálafræðideild Háskóla Íslands, segir það athyglisvert hvernig Ólafur Ragnar Grímsson, forseti, hafi á síðustu vikum reynt að móta hugmyndir þjóðarinnar um það hvaða eiginleika mikilvægt sé að forseti hafi. 18. maí 2016 15:04