Árið er 2023 Linda Björk Oddsdóttir og Berglind Brynjólfsdóttir skrifa 15. október 2023 06:31 Þann 11. október sl. birtist grein í Morgunblaðinu undir yfirskriftinni “Árið er 2025”. Þar fjallar greinarhöfundur, Þorgrímur Þráinsson, um það hvernig hann sér fyrir sér að líf og líðan barna og unglinga gæti orðið verði ekki gripið til aðgerða. Grein þessari var svo fylgt eftir með viðtali við greinarhöfund í Bítinu á Bylgjunni daginn eftir þar sem m.a. kom fram að hann telji neyðarástand vera í landinu sem kalli á aðgerðir, foreldrar séu að bregðast og að kennarar og skóli geti ekki meira. Undirritaðar fagna umræðunni og geta tekið undir sumt af því sem fram kom m.a. mikilvægi þess að koma böndum á skjátíma barna og unglinga og kenna þeim að umgangast tækin og miðlana öllum til heilla. Við tökum líka undir það með Þorgrími að miklar og oft óraunhæfar kröfur séu gerðar til kennara í dag. Hins vegar eru nokkur atriði sem komu fram í greininni og viðtalinu sem vert er að staldra aðeins við og viljum við gera tvö þeirra að umfjöllunarefni hér. Reynsla okkar í vinnu með börnum og unglingum er víðtæk og mikil. Fyrir utan að sinna meðferðarvinnu á stofu höfum við sinnt skólaþjónustu víðs vegar um landið og talað við fjölda barna og unglinga, foreldra, kennara, skólastjórnenda og annað starfsfólk skóla. Við teljum okkur því bæði geta talað út frá reynslu auk þess að vera báðar þriggja barna mæður og líkt og Þorgrímur, orðnar nógu gamlar til að segja hlutina eins og þeir blasa við okkur. Í hverju felst vanlíðan barna og unglinga? Fyrra atriðið sem við hnutum sérstaklega um er líðan unglinga í dag. Í viðtalinu vísar Þorgrímur í glæru úr fyrirlestrum sínum, með þeim upplýsingum að 43% nemenda í unglingadeildum segist ekki líða vel. Ekki kemur fram hvaðan sú tala er fengin en við gerum ráð fyrir að hann vísi þar í kannanir Skólapúlsins. En hvað þýðir það að líða ekki vel? Við sem hittum börn og unglinga alla daga í okkar vinnu, fáum á okkar borð allt frá vægum vanda yfir í alvarlega vanlíðan. Öll myndu þó blessuð börnin taka undir að þeim liði ekki vel. Það að setja alla vanlíðan undir einn hatt er mikil einföldun. Rannsóknir síðustu ára benda vissulega til að kvíði og depurð fari vaxandi meðal unglingsstúlkna á meðan líðan unglingsdrengja virðist standa meira í stað. Nokkrar tilgátur hafa þegar komið fram um ástæðu þess sem verið er að rannsaka nánar. Í starfi okkar hittum við fjölda barna og unglinga sem glíma við kvíða og þunglyndi. Sum þeirra hafa upplifað áföll, hafa orðið fyrir einelti, búa við erfiðar aðstæður eins og t.d. við líkamleg eða andleg veikindi foreldra o.s.frv. Í slíkum tilvikum er mikilvægt að sýna samkennd og viðurkenna erfiða lífsreynslu og áhrif hennar. Við hittum að sjálfsögðu líka börn og unglinga sem eins og greinarhöfundur lýsir eru of mikið í snjalltækjum og upplifa vanlíðan af vanvirkni, svefnleysi og skorti á tengslum við annað fólk. Þar fellst svarið líkt og Þorgrímur bendir á m.a. í að auka virkni og koma böndum á skjátíma með virkri aðkomu foreldra. Grunnur í allri okkar vinnu er að komast að því af hverju vanlíðan stafar áður en farið er af stað við að finna lausnir. Það að gera lítið úr vanlíðan unglinga sem oft hafa gengið í gegnum margt er ekki bara einföldun heldur getur bókstaflega verið skaðlegt. Í því samhengi er vert að nefna þá staðhæfingu Þorgríms að foreldrar vilji leysa vanda barna sinna með pillum við hinu og þessu. Í fyrsta lagi geta lyf verið gagnleg og í sumum tilfellum lífsnauðsynleg. Í öðru lagi er það nú svo í okkar samfélagi að aðgengilegasta þjónustan (sem er þó oft margra vikna bið í) er heilsugæsla og heimilislæknar og oft eru lyf þeirra eina eða aðgengilegasta lausnin. Því er ekki um áhugalausa foreldra að ræða sem leita sér að einföldum lausnum, heldur oft eini kosturinn í stöðunni þar sem t.d. biðlistar í sálfræðiþjónustu heilsugæslu eru langir og sálfræðiþjónusta sjálfstætt starfandi barna- og unglingasálfræðinga á stofum er ekki niðurgreidd líkt og önnur heilbrigðisþjónusta. Hvar liggur vandinn? Og þá að næsta atriði sem er okkur hugleikið. Á viðtalinu mátti skilja sem svo að það væri á allra vitorði að foreldrar í dag væru almennt áhugalausir um uppeldi barna sinna, væru að bregðast skyldum sínum og nenntu ekki lengur að vera foreldrar, en að enginn þyrði að segja það. Foreldrar eru jafn misjafnir og þeir eru margir, þannig hefur það ávallt verið og mun verða. Frá störfum okkar þekkjum við vel þessa breidd; sumir foreldrar eru að gera sitt besta en samt er vandi, við hittum foreldra sem eiga einhverra hluta vegna erfitt með að setja börnum sínum mörk, einhverjum tekst illa að átta sig á í hverju uppeldi er fólgið eða heldur að það sé að gera vel með nálgun sinni í uppeldi. Við höfum einnig hitt foreldra sem ætlast til alls konar hluta, eiga sjálfir erfitt með að axla ábyrgð á uppeldi barna sinna og benda á aðra í þeim efnum. En reynsla okkar er sú að þessi hópur er minnihluti foreldra. Stærstur hluti foreldra í dag er að reyna að gera sitt allra besta til að fóta sig og finna jafnvægi í nútímasamfélagi. Í samfélagi þar sem tækniþróun er mjög hröð, upplýsingaflæði er stöðugt og oft misvísandi. Hversu mikið er nóg og hvaða leiðir er best að fara þannig að úr verði sjálfbær einstaklingur? Þar sem mikilvægt er að þjálfa upp seiglu og sjálfstæði en samt gæta þess að ýta ekki of mikið því það er mikilvægt að gæta að líðan og gera ekki óraunhæfar kröfur. Að kenna börnum og ungmennum að spreyta sig sjálf undir hæfilegri leiðsögn – hvað þýðir það og hvað felur það í sér? Getur verið að foreldrum vanti e.t.v. líka leiðsögn í sífellt meira krefjandi umhverfi? Sú staðhæfing sem Þorgrímur hefur eftir kennara að „foreldrar nenni ekki lengur að vera foreldrar“ er ekki í samræmi við rannsóknir síðustu ára og reynslu okkar sem sýna að börn og unglingar verja almennt meiri tíma með foreldrum sínum en áður, finnst auðveldara að eiga samtöl við foreldra um allskonar auk þess sem dregið hefur úr áfengisneyslu, reykingum og áhættuhegðun unglinga t.a.m. Við getum líklega öll verið sammála um að margt sé hægt að bæta á öllum vígstöðvum en það er vafasamt að setja alla undir einn hatt og fullyrða að langflestir foreldrar viti að þeir séu ekki að standa sig nógu vel. Ef tilgangur greinarinnar er að vekja foreldra til vitundarvakningar þá er því miður ólíklegt að sá hópur foreldra sem ætti að taka skrifin til sín, geri það. Það er nefnilega reynsla okkar að þegar talað er við hóp þá taka þeir síst til sín sem ættu, en þeir sem eru að vanda sig og leitast eftir að gera betur taka skilaboðin til sín af öllum mætti, jafnvel svo miklum mætti að um þverbak keyrir. En hver er þá sökudólgurinn ef það eru ekki foreldrar og ekki kennarar? Er það svarið að finna sökudólg til að benda á í stað þess að horfa á þetta sem samfélagslegt verkefni sem við viljum öll leggjast á eitt að bæta? Þegar miklar breytingar eiga sér stað tekur tíma að finna jafnvægi og átta sig á því hversu mikið er of mikið og hvað er óhollt. Þetta vitum við yfirleitt ekki fyrr en eftir á og tíminn og reynslan sýnir okkur hvað skal varast, hvað er gagnlegt og hvernig við finnum jafnvægi. Sagan sýnir okkur að breytingar hræða yfirleitt þau sem eru eldri, hvort sem það er rokktónlist, dans eða sítt hár á meðan unga fólkið upplifir að þau eldri skilji sig ekki og geti ekki sett sig í þeirra spor. Hvernig væri að gera ráð fyrir að öll séu að gera sitt besta; foreldrar, kennarar og aðrir sem sinna börnum og unglingum. Sitt besta miðað við eigin færni, aðstæður, kröfur í dag og allskonar ólíkan vanda barna, unglinga og fjölskyldna. Oft er þetta besta alls ekki nóg en í stað þess að einblína á þann minnihlutahóp foreldra sem gengst ekki við ábyrgð sinni í uppeldinu ættum við að taka höndum saman og utan um unga fólkið okkar, framtíðina og vera fyrirmynd að uppbyggilegum samskiptum og sameiginlegum lausnum. Höfundar eru sálfræðingar á Sálstofunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Barnapíu á Bessastaði! Karl Sigurðsson Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Sjá meira
Þann 11. október sl. birtist grein í Morgunblaðinu undir yfirskriftinni “Árið er 2025”. Þar fjallar greinarhöfundur, Þorgrímur Þráinsson, um það hvernig hann sér fyrir sér að líf og líðan barna og unglinga gæti orðið verði ekki gripið til aðgerða. Grein þessari var svo fylgt eftir með viðtali við greinarhöfund í Bítinu á Bylgjunni daginn eftir þar sem m.a. kom fram að hann telji neyðarástand vera í landinu sem kalli á aðgerðir, foreldrar séu að bregðast og að kennarar og skóli geti ekki meira. Undirritaðar fagna umræðunni og geta tekið undir sumt af því sem fram kom m.a. mikilvægi þess að koma böndum á skjátíma barna og unglinga og kenna þeim að umgangast tækin og miðlana öllum til heilla. Við tökum líka undir það með Þorgrími að miklar og oft óraunhæfar kröfur séu gerðar til kennara í dag. Hins vegar eru nokkur atriði sem komu fram í greininni og viðtalinu sem vert er að staldra aðeins við og viljum við gera tvö þeirra að umfjöllunarefni hér. Reynsla okkar í vinnu með börnum og unglingum er víðtæk og mikil. Fyrir utan að sinna meðferðarvinnu á stofu höfum við sinnt skólaþjónustu víðs vegar um landið og talað við fjölda barna og unglinga, foreldra, kennara, skólastjórnenda og annað starfsfólk skóla. Við teljum okkur því bæði geta talað út frá reynslu auk þess að vera báðar þriggja barna mæður og líkt og Þorgrímur, orðnar nógu gamlar til að segja hlutina eins og þeir blasa við okkur. Í hverju felst vanlíðan barna og unglinga? Fyrra atriðið sem við hnutum sérstaklega um er líðan unglinga í dag. Í viðtalinu vísar Þorgrímur í glæru úr fyrirlestrum sínum, með þeim upplýsingum að 43% nemenda í unglingadeildum segist ekki líða vel. Ekki kemur fram hvaðan sú tala er fengin en við gerum ráð fyrir að hann vísi þar í kannanir Skólapúlsins. En hvað þýðir það að líða ekki vel? Við sem hittum börn og unglinga alla daga í okkar vinnu, fáum á okkar borð allt frá vægum vanda yfir í alvarlega vanlíðan. Öll myndu þó blessuð börnin taka undir að þeim liði ekki vel. Það að setja alla vanlíðan undir einn hatt er mikil einföldun. Rannsóknir síðustu ára benda vissulega til að kvíði og depurð fari vaxandi meðal unglingsstúlkna á meðan líðan unglingsdrengja virðist standa meira í stað. Nokkrar tilgátur hafa þegar komið fram um ástæðu þess sem verið er að rannsaka nánar. Í starfi okkar hittum við fjölda barna og unglinga sem glíma við kvíða og þunglyndi. Sum þeirra hafa upplifað áföll, hafa orðið fyrir einelti, búa við erfiðar aðstæður eins og t.d. við líkamleg eða andleg veikindi foreldra o.s.frv. Í slíkum tilvikum er mikilvægt að sýna samkennd og viðurkenna erfiða lífsreynslu og áhrif hennar. Við hittum að sjálfsögðu líka börn og unglinga sem eins og greinarhöfundur lýsir eru of mikið í snjalltækjum og upplifa vanlíðan af vanvirkni, svefnleysi og skorti á tengslum við annað fólk. Þar fellst svarið líkt og Þorgrímur bendir á m.a. í að auka virkni og koma böndum á skjátíma með virkri aðkomu foreldra. Grunnur í allri okkar vinnu er að komast að því af hverju vanlíðan stafar áður en farið er af stað við að finna lausnir. Það að gera lítið úr vanlíðan unglinga sem oft hafa gengið í gegnum margt er ekki bara einföldun heldur getur bókstaflega verið skaðlegt. Í því samhengi er vert að nefna þá staðhæfingu Þorgríms að foreldrar vilji leysa vanda barna sinna með pillum við hinu og þessu. Í fyrsta lagi geta lyf verið gagnleg og í sumum tilfellum lífsnauðsynleg. Í öðru lagi er það nú svo í okkar samfélagi að aðgengilegasta þjónustan (sem er þó oft margra vikna bið í) er heilsugæsla og heimilislæknar og oft eru lyf þeirra eina eða aðgengilegasta lausnin. Því er ekki um áhugalausa foreldra að ræða sem leita sér að einföldum lausnum, heldur oft eini kosturinn í stöðunni þar sem t.d. biðlistar í sálfræðiþjónustu heilsugæslu eru langir og sálfræðiþjónusta sjálfstætt starfandi barna- og unglingasálfræðinga á stofum er ekki niðurgreidd líkt og önnur heilbrigðisþjónusta. Hvar liggur vandinn? Og þá að næsta atriði sem er okkur hugleikið. Á viðtalinu mátti skilja sem svo að það væri á allra vitorði að foreldrar í dag væru almennt áhugalausir um uppeldi barna sinna, væru að bregðast skyldum sínum og nenntu ekki lengur að vera foreldrar, en að enginn þyrði að segja það. Foreldrar eru jafn misjafnir og þeir eru margir, þannig hefur það ávallt verið og mun verða. Frá störfum okkar þekkjum við vel þessa breidd; sumir foreldrar eru að gera sitt besta en samt er vandi, við hittum foreldra sem eiga einhverra hluta vegna erfitt með að setja börnum sínum mörk, einhverjum tekst illa að átta sig á í hverju uppeldi er fólgið eða heldur að það sé að gera vel með nálgun sinni í uppeldi. Við höfum einnig hitt foreldra sem ætlast til alls konar hluta, eiga sjálfir erfitt með að axla ábyrgð á uppeldi barna sinna og benda á aðra í þeim efnum. En reynsla okkar er sú að þessi hópur er minnihluti foreldra. Stærstur hluti foreldra í dag er að reyna að gera sitt allra besta til að fóta sig og finna jafnvægi í nútímasamfélagi. Í samfélagi þar sem tækniþróun er mjög hröð, upplýsingaflæði er stöðugt og oft misvísandi. Hversu mikið er nóg og hvaða leiðir er best að fara þannig að úr verði sjálfbær einstaklingur? Þar sem mikilvægt er að þjálfa upp seiglu og sjálfstæði en samt gæta þess að ýta ekki of mikið því það er mikilvægt að gæta að líðan og gera ekki óraunhæfar kröfur. Að kenna börnum og ungmennum að spreyta sig sjálf undir hæfilegri leiðsögn – hvað þýðir það og hvað felur það í sér? Getur verið að foreldrum vanti e.t.v. líka leiðsögn í sífellt meira krefjandi umhverfi? Sú staðhæfing sem Þorgrímur hefur eftir kennara að „foreldrar nenni ekki lengur að vera foreldrar“ er ekki í samræmi við rannsóknir síðustu ára og reynslu okkar sem sýna að börn og unglingar verja almennt meiri tíma með foreldrum sínum en áður, finnst auðveldara að eiga samtöl við foreldra um allskonar auk þess sem dregið hefur úr áfengisneyslu, reykingum og áhættuhegðun unglinga t.a.m. Við getum líklega öll verið sammála um að margt sé hægt að bæta á öllum vígstöðvum en það er vafasamt að setja alla undir einn hatt og fullyrða að langflestir foreldrar viti að þeir séu ekki að standa sig nógu vel. Ef tilgangur greinarinnar er að vekja foreldra til vitundarvakningar þá er því miður ólíklegt að sá hópur foreldra sem ætti að taka skrifin til sín, geri það. Það er nefnilega reynsla okkar að þegar talað er við hóp þá taka þeir síst til sín sem ættu, en þeir sem eru að vanda sig og leitast eftir að gera betur taka skilaboðin til sín af öllum mætti, jafnvel svo miklum mætti að um þverbak keyrir. En hver er þá sökudólgurinn ef það eru ekki foreldrar og ekki kennarar? Er það svarið að finna sökudólg til að benda á í stað þess að horfa á þetta sem samfélagslegt verkefni sem við viljum öll leggjast á eitt að bæta? Þegar miklar breytingar eiga sér stað tekur tíma að finna jafnvægi og átta sig á því hversu mikið er of mikið og hvað er óhollt. Þetta vitum við yfirleitt ekki fyrr en eftir á og tíminn og reynslan sýnir okkur hvað skal varast, hvað er gagnlegt og hvernig við finnum jafnvægi. Sagan sýnir okkur að breytingar hræða yfirleitt þau sem eru eldri, hvort sem það er rokktónlist, dans eða sítt hár á meðan unga fólkið upplifir að þau eldri skilji sig ekki og geti ekki sett sig í þeirra spor. Hvernig væri að gera ráð fyrir að öll séu að gera sitt besta; foreldrar, kennarar og aðrir sem sinna börnum og unglingum. Sitt besta miðað við eigin færni, aðstæður, kröfur í dag og allskonar ólíkan vanda barna, unglinga og fjölskyldna. Oft er þetta besta alls ekki nóg en í stað þess að einblína á þann minnihlutahóp foreldra sem gengst ekki við ábyrgð sinni í uppeldinu ættum við að taka höndum saman og utan um unga fólkið okkar, framtíðina og vera fyrirmynd að uppbyggilegum samskiptum og sameiginlegum lausnum. Höfundar eru sálfræðingar á Sálstofunni.