Alþingi getur ekki farið í sumarfrí án þess að hemja leiguverð og hækka vaxtabætur Jóhann Páll Jóhannsson skrifar 24. maí 2023 11:30 Tvær snjóhengjur hanga yfir okkur. Annars vegar á íbúðalánamarkaði þar sem hundruða milljarða skuldir á sögulega lágum vöxtum koma til vaxtaendurskoðunar á þessu ári og því næsta. Þetta mun hafa í för með sér „umtalsverða aukningu greiðslubyrðar“ hjá heimilunum eins og Seðlabankinn orðar það. Skellurinn verður því meiri sem vextir eru hærri. Peningastefnunefnd Seðlabankans var að hækka vexti í þrettánda skipti í röð, nú um 1,25 prósent, og segir horfur á því að „hækka þurfi vexti enn meira“. Þetta stafar meðal annars af því að ríkisstjórnin hefur kynt undir verðbólgu með óábyrgri stefnu í ríkisfjármálum og ekki ráðist í trúverðugar aðgerðir til að slá á verðbólguvæntingar. Hin snjóhengjan er á leigumarkaði þar sem ónægt framboð, stórkostleg fólksfjölgun og okurstarfsemi hafa sett gríðarlegan þrýsting á leiguverð. „Það sem ég hef áhyggjur af er ástandið eigi eftir að versna og eigi eftir að versna töluvert mikið. Það er ákveðin snjóhengja núna á leigumarkaði hvað leiguverð varðar og ég held að hún sé jafnvel nú þegar komin af stað, miðað við síðustu fréttir,“ segir Már Wolfgang Mixa, dósent í viðskiptafræði. Á Íslandi er réttarstaða leigjenda með þeim veikari í okkar heimshluta og leiguverðshækkanir bitna harðast á tekjulægsta fólkinu sem á erfiðara og erfiðara með að ná endum saman. Alþingi lýkur störfum þann 9. júní næstkomandi samkvæmt starfsáætlun. Ríkisstjórn og stjórnarmeirihlutinn á þingi hafa þannig innan við þrjár vikur til að grípa til aðgerða vegna verðbólgu og vaxtahækkana. Þar þurfa bæði að koma til ráðstafanir sem eru til þess fallnar að vinna gegn þenslu og slá á verðbólguvæntingar, og aðgerðir til að verja heimilisbókhaldið hjá fólkinu í landinu. Í fyrsta lagi þarf að hækka strax vaxtabætur til að styðja við tekjulægri heimili með þunga greiðslubyrði. Breytingatillaga okkar í Samfylkingunni um 50 prósenta hækkun á eignaskerðingarmörkum vaxtabóta var samþykkt við afgreiðslu fjárlaga í desember síðastliðnum en með henni hækkuðu greiðslurnar og þeim heimilum fjölgaði sem eiga rétt á vaxtabótum í stað þess að fjöldi fólks dytti út úr kerfinu. Þessari aðgerð þarf að fylgja eftir með því að hækka hámark vaxtabóta sem myndi koma sér best fyrir allra tekjulægstu og skuldsettustu heimilin. Í öðru lagi þarf að taka upp fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar og herða á aðhaldi á tekjuhliðinni með sanngjörnum sköttum á tekjuhæstu og fjársterkustu hópana. Samfylkingin hefur sett fram tillögur um 17 milljarða tekjuöflun eða sem nemur tæpu hálfu prósenti af vergri landsframleiðslu. Með þessu má draga hraðar úr hallarekstrinum og senda skýr skilaboð um að Seðlabankinn verði ekki látinn einn um glímuna við verðbólguna. Í þriðja lagi þarf að lögfesta leigubremsu, setja takmarkanir á það með lögum hversu mikið leigufjárhæð getur hækkað milli ára hvort sem um er að ræða langtímasamninga eða endurnýjun á skammtímasamningum. Samhliða þarf að styrkja forgangsrétt leigjenda til áframhaldandi leigu að loknum umsömdum leigutíma og binda heimildir til uppsagnar á ótímabundnum leigusamningum sams konar skilyrðum og gilda um niðurfellingu forgangsréttarins. Í fjórða lagi þarf að ljúka nauðsynlegum lagabreytingum til að styðja við framboðshliðina á húsnæðismarkaði; stuðla að eðlilegri nýtingu þess húsnæðis sem þegar er til, liðka fyrir aukinni íbúðauppbyggingu og beina framleiðslukröftunum að uppbyggingu hagkvæmra íbúða á vegum óhagnaðardrifinna leigufélaga. Um þetta og fleira fjalla ég ígrein sem birtist nýlega hér á Vísi.is. Fjármálaráð hefur gagnrýnt ríkisstjórnina fyrir „lausung í fjármálastjórn“ og kallað eftir bæði auknu aðhaldi og „markvissum tilfærslum til þeirra sem bæði eru skuldsettir og tekjulágir og ráða þannig illa við núverandi aðstæður“. Þetta samræmist vel þeim áherslum sem við í Samfylkingunni höfum haldið á lofti undanfarna mánuði. Ríkisstjórnin ber sig aumlega þessa dagana. En þótt gerð hafi verið mistök við efnahagsstjórnina þá þýðir ekki að gefast upp. Alþingi verður að nýta næstu þrjár vikur vel. Ríkisstjórnin þarf að girða sig í brók og láta verkin tala ef ekki á illa að fara. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar - jafnaðarflokks Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jóhann Páll Jóhannsson Samfylkingin Alþingi Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Sjá meira
Tvær snjóhengjur hanga yfir okkur. Annars vegar á íbúðalánamarkaði þar sem hundruða milljarða skuldir á sögulega lágum vöxtum koma til vaxtaendurskoðunar á þessu ári og því næsta. Þetta mun hafa í för með sér „umtalsverða aukningu greiðslubyrðar“ hjá heimilunum eins og Seðlabankinn orðar það. Skellurinn verður því meiri sem vextir eru hærri. Peningastefnunefnd Seðlabankans var að hækka vexti í þrettánda skipti í röð, nú um 1,25 prósent, og segir horfur á því að „hækka þurfi vexti enn meira“. Þetta stafar meðal annars af því að ríkisstjórnin hefur kynt undir verðbólgu með óábyrgri stefnu í ríkisfjármálum og ekki ráðist í trúverðugar aðgerðir til að slá á verðbólguvæntingar. Hin snjóhengjan er á leigumarkaði þar sem ónægt framboð, stórkostleg fólksfjölgun og okurstarfsemi hafa sett gríðarlegan þrýsting á leiguverð. „Það sem ég hef áhyggjur af er ástandið eigi eftir að versna og eigi eftir að versna töluvert mikið. Það er ákveðin snjóhengja núna á leigumarkaði hvað leiguverð varðar og ég held að hún sé jafnvel nú þegar komin af stað, miðað við síðustu fréttir,“ segir Már Wolfgang Mixa, dósent í viðskiptafræði. Á Íslandi er réttarstaða leigjenda með þeim veikari í okkar heimshluta og leiguverðshækkanir bitna harðast á tekjulægsta fólkinu sem á erfiðara og erfiðara með að ná endum saman. Alþingi lýkur störfum þann 9. júní næstkomandi samkvæmt starfsáætlun. Ríkisstjórn og stjórnarmeirihlutinn á þingi hafa þannig innan við þrjár vikur til að grípa til aðgerða vegna verðbólgu og vaxtahækkana. Þar þurfa bæði að koma til ráðstafanir sem eru til þess fallnar að vinna gegn þenslu og slá á verðbólguvæntingar, og aðgerðir til að verja heimilisbókhaldið hjá fólkinu í landinu. Í fyrsta lagi þarf að hækka strax vaxtabætur til að styðja við tekjulægri heimili með þunga greiðslubyrði. Breytingatillaga okkar í Samfylkingunni um 50 prósenta hækkun á eignaskerðingarmörkum vaxtabóta var samþykkt við afgreiðslu fjárlaga í desember síðastliðnum en með henni hækkuðu greiðslurnar og þeim heimilum fjölgaði sem eiga rétt á vaxtabótum í stað þess að fjöldi fólks dytti út úr kerfinu. Þessari aðgerð þarf að fylgja eftir með því að hækka hámark vaxtabóta sem myndi koma sér best fyrir allra tekjulægstu og skuldsettustu heimilin. Í öðru lagi þarf að taka upp fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar og herða á aðhaldi á tekjuhliðinni með sanngjörnum sköttum á tekjuhæstu og fjársterkustu hópana. Samfylkingin hefur sett fram tillögur um 17 milljarða tekjuöflun eða sem nemur tæpu hálfu prósenti af vergri landsframleiðslu. Með þessu má draga hraðar úr hallarekstrinum og senda skýr skilaboð um að Seðlabankinn verði ekki látinn einn um glímuna við verðbólguna. Í þriðja lagi þarf að lögfesta leigubremsu, setja takmarkanir á það með lögum hversu mikið leigufjárhæð getur hækkað milli ára hvort sem um er að ræða langtímasamninga eða endurnýjun á skammtímasamningum. Samhliða þarf að styrkja forgangsrétt leigjenda til áframhaldandi leigu að loknum umsömdum leigutíma og binda heimildir til uppsagnar á ótímabundnum leigusamningum sams konar skilyrðum og gilda um niðurfellingu forgangsréttarins. Í fjórða lagi þarf að ljúka nauðsynlegum lagabreytingum til að styðja við framboðshliðina á húsnæðismarkaði; stuðla að eðlilegri nýtingu þess húsnæðis sem þegar er til, liðka fyrir aukinni íbúðauppbyggingu og beina framleiðslukröftunum að uppbyggingu hagkvæmra íbúða á vegum óhagnaðardrifinna leigufélaga. Um þetta og fleira fjalla ég ígrein sem birtist nýlega hér á Vísi.is. Fjármálaráð hefur gagnrýnt ríkisstjórnina fyrir „lausung í fjármálastjórn“ og kallað eftir bæði auknu aðhaldi og „markvissum tilfærslum til þeirra sem bæði eru skuldsettir og tekjulágir og ráða þannig illa við núverandi aðstæður“. Þetta samræmist vel þeim áherslum sem við í Samfylkingunni höfum haldið á lofti undanfarna mánuði. Ríkisstjórnin ber sig aumlega þessa dagana. En þótt gerð hafi verið mistök við efnahagsstjórnina þá þýðir ekki að gefast upp. Alþingi verður að nýta næstu þrjár vikur vel. Ríkisstjórnin þarf að girða sig í brók og láta verkin tala ef ekki á illa að fara. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar - jafnaðarflokks Íslands.