Hrávörustríðið – ný tegund heimsstyrjaldar Eldur Ólafsson skrifar 11. mars 2022 10:00 Innrásin í Úkraínu hefur veruleg áhrif á hrávöru, flutning á henni og hendur til að vinna hrávöru úr jörðu. Grunnur átakanna á svæðinu er beintengdur hagsmunum Rússa er kemur að hrávöru. Verð á olíu og öðrum málmum hefur hækkað gríðarlega út af vanfjárfestingu í þessum geirum á síðustu 15 árum. Með því að banna Rússum að selja hrávörur sínar þá hefur verðmæti hrávara skotist upp um tugi prósenta á örfáum dögum. Ekki er á það bætandi að birgðastaða er sögulega lág vegna Covid og því erfitt að metta markaðinn með birgðum enda er ekkert eftir inn á lager. Allt mun verða dýrara. Það sem við blasir er langvarandi verðbólga og verri lífskjör. Þetta hefur bein áhrif á Ísland en Ísland er að flytja inn jarðefnaeldsneyti síðustu ár fyrir um 60-80 milljarða. Þetta mun hækka gríðarlega og mun hafa áhrif á hagkerfið okkar. Á sama tíma áætla íslensk stjórnvöld að við þurfum að byggja um 100MW af raforku á ári til að mæta aukinni raforkunotkun og gera okkur óháð innflutningi á olíu. Þess ber þó að geta að þessi 100MW munu kosta okkur í fjárfestingu um 30-50 milljarða á ári. Nýting auðlinda/hrávöru er það sem við þurfum til að geta notið lífskjara alls annars en þrátt fyrir það þá hafa vestrænir valdhafa eftirlátið löndum líkt og Rússlandi að bæði framleiða hrávöru og stýra þeim markaði. Rússar framleiða um 15 prósent af olíu og gasi sem heimurinn þarf á að halda árlega, um 40% af kalí (potash) sem er uppistaðan í áburði kemur þaðan (að meðtöldu leppríkinu Hvíta-Rússlandi). Rússar og Úkraína framleiða um 30 prósent af öllu korni í heiminum. Af krítískum málmum þá framleiða Rússar á bilinu 5-40 prósent, eftir málmtegund. Ekki nóg með það að Rússar stýri stórum parti af þessari framleiðslu þá hafa önnur ríki eins og Kína, sem hafa ekki lengur eins mikið af auðlindum innan síns lands, keypt upp slíkar auðlindir frá Afríku og Suður-Ameríku, sérstaklega eftir 2012. Fjárfestar í hinum vestræna heimi eru með að meðaltali minna en 1% af fjármagni sínu úthlutað í hrávöru eins og olíu og málmum. Af þessu eina prósenti eru um 80% af því olía, gas og kol og um 20% af því eru málmar. Fjárfestar hafa á undanförnum árum fjárfest að stórum hluta í Facebook, Amazon, Google, Microsoft, Netflix og fleiri tæknifyrirtækjum en þar liggur meginþorri fjárfestinga í heiminum. Yfir 90% af orkuþörf mannsins er mætt með olíu, gasi og kolum. Til skamms tíma eru við háð þessari orku. En í stað þess að fasa þetta út og horfast í augu við lofslagsvandann þá höfum við um nokkurt skeið ákveðið að taka ekki ábyrgð á okkar afkomu og lífi og sett skorður við fjárfestingar í þessum orkugjöfum og látið löndum sem kenna stjórnarfar sitt við einræði frekar en lýðræði það eftir að nýta og selja okkur orkuna. Eitt sláandi dæmi er frá Þýskalandi sem slökkti á kjarnorkuverum sínum í framhaldinu á sprengingu í kjarnorkuverinu í Fukushima í Japan 2011. Eftir lokanir er landið nú háð Rússum um orku í formi gass. Það átti að vera augljóst hvert stefndi þegar Rússar réðust inn í Úkraínu 2014. Meirihluti gasleiðslna Rússa fer í gegnum Úkraínu. Svo ekki sé minnst á gríðarlegar auðlindir Úkraínu sem hefur gengið undir nafninu matarkarfa Evrópu. En viðbrögðin voru engin. Árið 2015 réðust Rússar inn í Sýrland í beinni andstöðu við vesturveldin. Ástæðan voru áform um að leggja gasleiðslu frá Miðausturlöndum til Evrópu sem hefði þýtt það að Rússar hefðu ekki haft sömu tök á evrópskum gasmarkaði. Nokkrum vikum fyrir stríðið í Úkraínu héldu Rússar stóra heræfingu undan ströndum Noregs en þeir eru með eina stærstu flotastöð sína rétt norðar en Noregur. Ef Rússar myndu ógna olíu- og gasframleiðslu Noregs þá á Evrópa ekki í mörg hús að venda. Allir helstu málmar sem þarf til að gera heiminn grænan eru í Grænlandi. Yfir 10 námur eru tilbúnar til uppbyggingar. Þetta yrði bein ógn við afgerandi stöðu sumra landa á sviði námuvinnslu þegar námavinnsla hefst í Grænlandi sem hefur bein áhrif á okkur Íslendinga sem varðstöð Norður-Atlantshafsins ef Grænlandi og okkur er ógnað. Nú er verið að senda sendinefndir BNA til Venesúela og Íran til að semja um kaup á olíu til að vega upp á móti því sem fer út af markaðinum þegar Rússar hverfa þaðan. En hafa þarf hugfast hverjir hafa stutt við bakið á þessum þjóðum þegar Vesturlönd snéru bakinu við þeim, nú Rússar og Kínverjar. Núverandi staða er mjög alvarleg og við megum ekki gera sömu mistök og þjóðarleiðtogar hafa gert síðustu 10 árin og gera ekki neitt. Nú er tími tilfinningastjórnmála og/eða popúlista lokið, við þurfum að sýna fyrirhyggju og vil ég leggja til 4 hugmyndir til skoðunar sem þarf bæði kjark og þor, auk langtímahugsunar og staðfestu, til að geta orðið að veruleika. Við þurfum að opna fyrir fjárfestingu frá Bandaríkjunum og standa við skuldbindingar okkar við Nato til tryggja öryggi Norður-Atlandshafsríkjana. Við þurfum að tryggja okkur nauðsynlegar hrávörur fyrir efnahag okkar næstu árin á meðan ógnin við heimsfrið er til staðar, þ.e. ef út af bregður þá erum við með möguleika að sjá okkur farborða til skemmri tíma. Við þurfum að tvöfalda orkuframleiðslu Íslands á jarðhitasvæðunum okkar til að auka framleiðslu gufu, heits og kalds vatns til að framleiða til dæmis rafmagn, rafeldsneyti, áburð og matvöru til að auka sjálfbærni og vera ekki öðrum háð. Samstarfið North Atlantic Alliance verði að veruleika en við þurfum að stuðla að því að lönd sem hafa svipuð gildi og við, t.d. Noregur, Færeyjar, Grænland, Danmörk, Kanada, Bandaríkin og Bretland, vinnum saman að því að gera okkur sjálfbær um auðlindir og setjum fókus á að færa heiminn frá kolum og olíu til grænnar orku. Stríðið um auðlindirnar er hafið, látum ekki okkar eftir liggja. Við erum menntuð og harðdugleg þjóð og gerum það sem við Íslendingar gerum best. Leggjum í nauðsynlegar framkvæmdir og verndum frelsið. Höfundur er jarðfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bensín og olía Innrás Rússa í Úkraínu NATO Orkumál Eldur Ólafsson Námuvinnsla Mest lesið Á tæpustu tungu Eiríkur Örn Norðdahl Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Gerum betur Kristín B. Jónsdóttir Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson Skoðun Ljúgandi málpípa Sjálfstæðisflokksins Tómas Kristjánsson Skoðun Um læknisvottorð til vinnuveitenda Gunnar Ármannsson Skoðun Aðför að ungmennum (Í minningu Hamarsins) Óskar Steinn Jónínuson Ómarsson Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Skoðun Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Gerum betur Kristín B. Jónsdóttir skrifar Skoðun Á tæpustu tungu Eiríkur Örn Norðdahl skrifar Skoðun Aðför að ungmennum (Í minningu Hamarsins) Óskar Steinn Jónínuson Ómarsson skrifar Skoðun „Betur borgandi ferðamenn“ Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Brosum breitt Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Um læknisvottorð til vinnuveitenda Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Ert þú í tengslum? Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hin hljóða millistétt Bjarki Ómarsson skrifar Skoðun Af hverju er verðlag hér tvöfalt hærra en í Evrópu? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Þegar hríðinni slotar Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Nemendalýðræði á brauðfótum Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Mikilvægi kínverskra ferðamanna fyrir Ísland og áhrif beins flugs frá Kína Guðmundur Franklín Jónsson skrifar Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun Þannig gæti Alþingi sameinast um orkumál Gunnhildur Fríða Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Samfylkingin – Með og á móti Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stuðlar ekki að sérstöðu eins fyrirtækis á BSÍ Björn Ragnarsson skrifar Skoðun Sex liða áætlun til að koma á jafnvægi í húsnæðismálunum. Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Ljúgandi málpípa Sjálfstæðisflokksins Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Hættur kynhlutleysisins Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Ólögleg áfengissala Ari Jónsson skrifar Skoðun Áhugaverðar ákvarðanir Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Gerræði ráðherranna Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Með lygina að vopni Páll Hermannsson skrifar Skoðun Leyfið til að drepa langreyði - óforsvaranleg ákvörðun Micah Garen skrifar Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir skrifar Skoðun UNICEF skóli Laugardals við Kirkjuteig Tryggvi Scehving Thorsteinsson skrifar Skoðun Leggðu rafskútunni vel í Kópavogi Bergur Þorri Benjamínsson skrifar Skoðun Fjórar brýnar ástæður til að hætta viðskiptum við Rapyd Björn B. Björnsson skrifar Sjá meira
Innrásin í Úkraínu hefur veruleg áhrif á hrávöru, flutning á henni og hendur til að vinna hrávöru úr jörðu. Grunnur átakanna á svæðinu er beintengdur hagsmunum Rússa er kemur að hrávöru. Verð á olíu og öðrum málmum hefur hækkað gríðarlega út af vanfjárfestingu í þessum geirum á síðustu 15 árum. Með því að banna Rússum að selja hrávörur sínar þá hefur verðmæti hrávara skotist upp um tugi prósenta á örfáum dögum. Ekki er á það bætandi að birgðastaða er sögulega lág vegna Covid og því erfitt að metta markaðinn með birgðum enda er ekkert eftir inn á lager. Allt mun verða dýrara. Það sem við blasir er langvarandi verðbólga og verri lífskjör. Þetta hefur bein áhrif á Ísland en Ísland er að flytja inn jarðefnaeldsneyti síðustu ár fyrir um 60-80 milljarða. Þetta mun hækka gríðarlega og mun hafa áhrif á hagkerfið okkar. Á sama tíma áætla íslensk stjórnvöld að við þurfum að byggja um 100MW af raforku á ári til að mæta aukinni raforkunotkun og gera okkur óháð innflutningi á olíu. Þess ber þó að geta að þessi 100MW munu kosta okkur í fjárfestingu um 30-50 milljarða á ári. Nýting auðlinda/hrávöru er það sem við þurfum til að geta notið lífskjara alls annars en þrátt fyrir það þá hafa vestrænir valdhafa eftirlátið löndum líkt og Rússlandi að bæði framleiða hrávöru og stýra þeim markaði. Rússar framleiða um 15 prósent af olíu og gasi sem heimurinn þarf á að halda árlega, um 40% af kalí (potash) sem er uppistaðan í áburði kemur þaðan (að meðtöldu leppríkinu Hvíta-Rússlandi). Rússar og Úkraína framleiða um 30 prósent af öllu korni í heiminum. Af krítískum málmum þá framleiða Rússar á bilinu 5-40 prósent, eftir málmtegund. Ekki nóg með það að Rússar stýri stórum parti af þessari framleiðslu þá hafa önnur ríki eins og Kína, sem hafa ekki lengur eins mikið af auðlindum innan síns lands, keypt upp slíkar auðlindir frá Afríku og Suður-Ameríku, sérstaklega eftir 2012. Fjárfestar í hinum vestræna heimi eru með að meðaltali minna en 1% af fjármagni sínu úthlutað í hrávöru eins og olíu og málmum. Af þessu eina prósenti eru um 80% af því olía, gas og kol og um 20% af því eru málmar. Fjárfestar hafa á undanförnum árum fjárfest að stórum hluta í Facebook, Amazon, Google, Microsoft, Netflix og fleiri tæknifyrirtækjum en þar liggur meginþorri fjárfestinga í heiminum. Yfir 90% af orkuþörf mannsins er mætt með olíu, gasi og kolum. Til skamms tíma eru við háð þessari orku. En í stað þess að fasa þetta út og horfast í augu við lofslagsvandann þá höfum við um nokkurt skeið ákveðið að taka ekki ábyrgð á okkar afkomu og lífi og sett skorður við fjárfestingar í þessum orkugjöfum og látið löndum sem kenna stjórnarfar sitt við einræði frekar en lýðræði það eftir að nýta og selja okkur orkuna. Eitt sláandi dæmi er frá Þýskalandi sem slökkti á kjarnorkuverum sínum í framhaldinu á sprengingu í kjarnorkuverinu í Fukushima í Japan 2011. Eftir lokanir er landið nú háð Rússum um orku í formi gass. Það átti að vera augljóst hvert stefndi þegar Rússar réðust inn í Úkraínu 2014. Meirihluti gasleiðslna Rússa fer í gegnum Úkraínu. Svo ekki sé minnst á gríðarlegar auðlindir Úkraínu sem hefur gengið undir nafninu matarkarfa Evrópu. En viðbrögðin voru engin. Árið 2015 réðust Rússar inn í Sýrland í beinni andstöðu við vesturveldin. Ástæðan voru áform um að leggja gasleiðslu frá Miðausturlöndum til Evrópu sem hefði þýtt það að Rússar hefðu ekki haft sömu tök á evrópskum gasmarkaði. Nokkrum vikum fyrir stríðið í Úkraínu héldu Rússar stóra heræfingu undan ströndum Noregs en þeir eru með eina stærstu flotastöð sína rétt norðar en Noregur. Ef Rússar myndu ógna olíu- og gasframleiðslu Noregs þá á Evrópa ekki í mörg hús að venda. Allir helstu málmar sem þarf til að gera heiminn grænan eru í Grænlandi. Yfir 10 námur eru tilbúnar til uppbyggingar. Þetta yrði bein ógn við afgerandi stöðu sumra landa á sviði námuvinnslu þegar námavinnsla hefst í Grænlandi sem hefur bein áhrif á okkur Íslendinga sem varðstöð Norður-Atlantshafsins ef Grænlandi og okkur er ógnað. Nú er verið að senda sendinefndir BNA til Venesúela og Íran til að semja um kaup á olíu til að vega upp á móti því sem fer út af markaðinum þegar Rússar hverfa þaðan. En hafa þarf hugfast hverjir hafa stutt við bakið á þessum þjóðum þegar Vesturlönd snéru bakinu við þeim, nú Rússar og Kínverjar. Núverandi staða er mjög alvarleg og við megum ekki gera sömu mistök og þjóðarleiðtogar hafa gert síðustu 10 árin og gera ekki neitt. Nú er tími tilfinningastjórnmála og/eða popúlista lokið, við þurfum að sýna fyrirhyggju og vil ég leggja til 4 hugmyndir til skoðunar sem þarf bæði kjark og þor, auk langtímahugsunar og staðfestu, til að geta orðið að veruleika. Við þurfum að opna fyrir fjárfestingu frá Bandaríkjunum og standa við skuldbindingar okkar við Nato til tryggja öryggi Norður-Atlandshafsríkjana. Við þurfum að tryggja okkur nauðsynlegar hrávörur fyrir efnahag okkar næstu árin á meðan ógnin við heimsfrið er til staðar, þ.e. ef út af bregður þá erum við með möguleika að sjá okkur farborða til skemmri tíma. Við þurfum að tvöfalda orkuframleiðslu Íslands á jarðhitasvæðunum okkar til að auka framleiðslu gufu, heits og kalds vatns til að framleiða til dæmis rafmagn, rafeldsneyti, áburð og matvöru til að auka sjálfbærni og vera ekki öðrum háð. Samstarfið North Atlantic Alliance verði að veruleika en við þurfum að stuðla að því að lönd sem hafa svipuð gildi og við, t.d. Noregur, Færeyjar, Grænland, Danmörk, Kanada, Bandaríkin og Bretland, vinnum saman að því að gera okkur sjálfbær um auðlindir og setjum fókus á að færa heiminn frá kolum og olíu til grænnar orku. Stríðið um auðlindirnar er hafið, látum ekki okkar eftir liggja. Við erum menntuð og harðdugleg þjóð og gerum það sem við Íslendingar gerum best. Leggjum í nauðsynlegar framkvæmdir og verndum frelsið. Höfundur er jarðfræðingur.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi kínverskra ferðamanna fyrir Ísland og áhrif beins flugs frá Kína Guðmundur Franklín Jónsson skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun