Innlent

Fjallsárlón á meðal dýpstu stöðuvatna landsins

Kjartan Kjartansson skrifar
Fjallsárlón er eitt þeirra jökullóna sem hafa myndast og stækkað ört á undanförnum áratugum. Það er nú á meðal dýpstu stöðuvatna landsins. Líklegt er að fleiri jökullón bætist í þann hóp á næstu árum og áratugum.
Fjallsárlón er eitt þeirra jökullóna sem hafa myndast og stækkað ört á undanförnum áratugum. Það er nú á meðal dýpstu stöðuvatna landsins. Líklegt er að fleiri jökullón bætist í þann hóp á næstu árum og áratugum. Þorsteinn Sæmundsson

Mælingar jarðvísindamanna á Fjallsárlóni á Breiðamerkursandi benda til þess að það sé um 130 metra djúpt þar sem það er dýpst. Þorsteinn Sæmundsson, jarðfræðingur við Háskóla Íslands, segir líkur á því að jökullón sem stækka nú ört vegna hops jökla eigi eftir að verða enn dýpri þegar fram líða stundir.

Fjallsárlón fyrir framan Fjallsjökul, skriðjökul sem gengur austur úr Öræfajökli, er eitt fjölda jökullóna sem hefur myndast og farið ört stækkandi vegna hlýnandi loftslags á undanförnum árum og áratugum. Talið er að lónið hafi byrjað að myndast í kringum 1945 og það hefur stækkað hratt síðan þá.

„Þessi jökullón hafa verið að stækka hratt á undanförnum árum og áratugum,“ segir Þorsteinn við Vísi.

Ef marka má lista yfir dýpstu stöðuvötn landsins sem kom fram í svari á Vísindavef Háskóla Íslands árið 2003 væri Fjallsárlón fjórða dýpsta vatn landsins. Samkvæmt upplýsingum frá Veðurstofu Íslands liggja ekki fyrir nýrri upplýsingar um dýpt stöðuvatna á Íslandi.

Jöklar sverfa miklar dældir í landslagið og þegar þeir hörfa fyllir leysingarvatn trogin sem þeir skilja eftir sig. Í sumar mældi Þorsteinn Fjallsárlón með dýptarmæli til þess að kortleggja botninn og dýptardreifingu lónsins. Slík gögn gefa jarðvísindamönnum mikilvægar upplýsingar, meðal annars að átta sig á hvernig jökullinn hefur hörfað með tilliti til dýpis lónanna.

Í spilaranum hér fyrir neðan má sjá drónamyndir frá því þegar bátur Köfunarþjónustunnar sigldi um Fjallsárlón með dýptarmæli síðasta sumar. Landsvirkjun styrkti verkefnið.

Klippa: Dýptarmælingar á Fjallsárlóni

Dýptarmælingar af þessu tagi hafa áður verið gerðar á Jökulsárlóni en þetta var í fyrsta skipti sem lón sem ekki er tengt sjó er mælt.

„Þetta er gríðarlega mikilvægt að eiga þessi gögn og kortleggja þær miklu breytingar sem eru að eiga sér stað fyrir framan jökulsporða þar sem lón eru að myndast,“ segir Þorsteinn.

Vísindamenn vissu það fyrir að Fjallsjökull hefði grafið sig töluvert niður þökk sé svonefndum íssjármælingum Háskóla Íslands. Íssjár senda bylgjur í gegnum ísinn og er ferðatími þeirra notaður til þess að meta þykkt hans.

„Íssjármælingar hafa sýnt fram á að jöklarnir eru að grafa tiltölulega djúpa dali, langt niður fyrir núverandi sjávarmál,“ segir Þorsteinn.

Þorsteinn Sæmundsson, jarðfræðingur hjá Háskóla Íslands, hefur rannsakað jökullón á Íslandi um árabil.Vísir/Stöð 2

Aðdjúpt lón

Dýptarmælirinn í sumar sýndi að lónið er orðið um og yfir 130 metrar að dýpt. Yfirborð lónsins stendur um fimmtán metrum yfir núverandi sjávarmáli og því nær lónið að minnsta kosti 115 metra niður fyrir sjávarmál.

Sérstaklega kom það Þorsteini á óvart hversu aðdjúpt Fjallsárlón er, það er að segja hversu skarpt það dýpkar frá ströndinni.

„Þetta er ekki eins og í vötnum sem við getum vaðið út kannski tíu til tuttugu metra upp að mitti. Þá værirðu kannski kominn í tuttugu metra dýpi í þessum lónum eða meira,“ segir Þorsteinn.

Dýptarmælingar eru vissum takmörkunum háðar en með því að bera saman íssjár- og dýptarmælingar segir Þorsteinn að fáist nákvæmari mynd af dýptardreifingu lónanna.

Mælingarnar benda til þess að Fjallsjökull hafi hörfað mest þar sem lónið er dýpst. Þar sem vatnið er grynnra hafi jökullinn náð að halda betur í. Með því að bera saman hraða hörfunar jökla við dýptardreifingu lónanna er hægt að leggja mat á hvernig jöklar gætu hugsanlega hörfað í komandi framtíð og hversu hratt. Þorsteinn bendir þó á að margir þættir hafi áhrif á það. Almennt hörfi jöklar hraðar þar sem vatnsdýpi er meira og kelfing verður meiri.

„Það eru gögn frá ísjármælingum sem segja okkur að þessi lón eigi eftir að verða ennþá dýpri eftir því sem jöklar hörfa lengra inn. Þegar jöklarnir eru horfnir úr þessum dölum þá munu myndast þar mörg djúp lón, þegar og ef þeir gera það,“ segir Þorsteinn.

Sporður Fjallsjökul sem kelfir út í Fjallsárlón. Í baksýn er Öræfajökull sem Fjallsjökull gengur niður úr.Þorsteinn Sæmundsson

Gefur gleggri mynd af hvað gæti gerst við skriður eða berghlaup

Þorsteinn hefur undanfarin ár beint sjónum sínum að hættunni á skriðuföllum og berghlaupum úr óstöðugum hlíðum dala sem jöklarnir sverfa og skilja eftir fulla af vatni. Hann hefur varað við því að flóðbylgjur gætu myndast í jökullónum falli stórar skriður eða berghlaup í þau.

Tiltölulega nýleg dæmi eru um slíkt hamfaraflóð á Íslandi. Þannig varð mikið vatnsflóð úr lóni fyrir framan Steinsholtsjökul árið 1967 þegar berghlaup féll í það. Má enn sjá merki þess í sethólum og stórgrýti í Steinsholtsdal. Fyrir rúmum áratug féll stórt berghlaup á Morsárjökul. Á undanförnum árum hafa fundist ummerki um óstöðugar hlíðar fyrir ofan hörfandi skriðjökla og lón þeirra.

Þessar mælingar sem nú standa yfir gefa gleggri mynd af því hvernig lögun botns lónanna er og ekki síst hversu mikið vatn er í þessum lónum. Upplýsingar um vatnsmagn, dýpt og landslag botnsins eru nauðsynlegar við gerð líkana um hvað getur gerst ef skriður og berghlaup féllu í lónin.

„Þetta skiptir allt miklu máli þegar við erum að tala um svona hafnarbylgjur sem myndu líklega myndast við að stór efnismassi félli ofan í lónin,“ segir Þorsteinn.

Þá segir hann afar mikilvægt að fylgjast grannt með þeim öru breytingum sem eiga sér stað í þessu umhverfi. Fyrirhugað sé að mæla fleiri lón í sumar í samstarfi við Náttúrustofu Suðausturlands á Höfn í Hornafirði.

Dýptardreifing Fjallsárlóns. Rauði liturinn sýnir dýpsta hluta lónsins við jökulsporðinn en sá blái grynnstu hluta þess. 

Tengdar fréttir

Endurskapa hverfandi jöklana í kringum Höfn

Tölvulíkön og drónatækni gerðu íslenskum og skoskum vísindamönnum kleift að endurskapa jökla í kringum Höfn í Hornafirði eins og þeir litu út fyrir fjörutíu og allt að 75 árum í nýrri stuttmynd. Á sama tíma sýna myndirnar glöggt hversu stórfelldar breytingar hafa orðið á jöklunum með áframhaldandi hnattrænni hlýnun af völdum manna.

Jöklarnir tapa um fjórum milljörðum tonna af ís á ári

Íslenskir jöklar hafa tapað um fjórum milljörðum tonna af ís að meðaltali á ári undanfarin 130 ár og er rýrnun þeirra ein sú mesta á jörðinni utan heimskautanna. Um helmingur massatapsins hefur átt sér stað síðasta aldarfjórðunginn.




Fleiri fréttir

Sjá meira


×