Biðlisti eftir fangelsisplássi? Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar 29. mars 2021 07:01 Málsmeðferðartími innan réttarkerfisins kom aftur til umræðu nýlega þegar fréttir bárust af sérstöku verkefni af hálfu dómsmálaráðherra um vinnu við að rýna málsmeðferðartíma í efnahagsbrotamálunum. Þessi vandi á hins vegar við um marga brotaflokka og allir armar kerfisins verða þess vegna að hafa burði til að vinna hratt, án þess að gefa afslátt á gæðum málsmeðferðar. Það eru þess vegna sérstök skilaboð að taka sérstaklega fyrir einn brotaflokk og annan en þann mest hefur verið til umfjöllunar vegna þessa vanda. Það er nefnilega enn reglulega að gerast að dómar fyrir alvarleg kynferðisbrot séu mildaðir á áfrýjunarstigi vegna þess að málin hafa dregist. Dómar fyrir kynferðisbrot mildaðir Þessi vandi hefur eðli máls samkvæmt mesta þýðingu í þeim málum þar sem þungir dómar falla, svo það er eðlilegt að horfa á alla þá brotaflokka sem það á við um. Efnahagsbrotamálin eru vissulega þar á meðal en sannarlega ekki ein. Dómar í nauðgunarmálum eru mildaðir og dómar í málum þar sem sakfellt er fyrir alvarleg kynferðisbrot gegn börnum. Dæmin um þetta eru fjölmörg og yfir nokkurra ára tímabil og umræðunnar virði hvort þar sé að eiga sér stað einhver breyting af hálfu dómstóla um það hversu fast þeir stíga niður fæti, en það gera þeir hins vegar með þann grundvallarrétt sakborninga í huga að þeir eigi rétt á skjótri málsmeðferð. Í dómum er gjarnan talað um að ákæruvaldið hafi ekki getað gefið skýringar á töfum. Svarið er hins vegar ekki flóknara en að kerfið hefur ekki haft undan. Afleiðingin er að dómar fyrir alvarleg brot eru vægari en annars hefði verið og það bitnar á brotaþolum og samfélaginu öllu. Þetta hefur gerst á undanförnum árum þrátt fyrir að kynferðisbrotamálin séu í forgangi innan kerfisins og þrátt fyrir að margt gott hefur verið gert inni í kerfinu til að bregðast við. Þar er árangur að nást þrátt fyrir að málafjöldi aukist. Það blasir hins vegar við að það er bæði erfitt og sárt fyrir þolendur að þurfa að bíða lengi eftir því að fá svör um afdrif máls, máls sem varðar stórt áfall í lífi þeirra og að fá svo til viðbótar að upplifa það refsing sé milduð vegna tafa. Óvissan er auðvitað mönnum sem sæta rannsókn einnig þungbær. Á þessari stöðu bera stjórnvöld ábyrgð og þeim ber að bregðast við í þágu hagsmuna samfélagsins alls. 638 biðu eftir afplánun En biðin er vandamál víðar í kerfinu. Dæmdir menn bíða lengi eftir því að komast í afplánun eftir að dómur fellur. Meðalbiðtími eftir afplánun er nú um 7 mánuðir og biðin í einhverjum tilvikum því lengri. Og við sjáum að dómar eru að fyrnast. Hvað þýðir það, að dómur fyrnist? Það þýðir að menn þurfa ekki að afplána dóminn. Til þess dómar hafi tilætluð áhrif fyrir þann dæmda þarf hann að geta setið dóminn af sér sem fyrst. Dragist það lengi getur líf sakbornings verið á allt öðrum og betri stað þegar loks kemur að afplánun og afplánun þá farin að vinna gegn upphaflegu markmiði. Biðin felur í sér viðbótarrefsingu því líf manna er í biðstöðu á meðan afplánunar er beðið. Dæmdir menn hafa beðið mánuðum saman eftir að sitja dóma af sér. Í lok árs 2020, biðu 638 menn á eftir að hefja afplánun. Dómsmálaráðherra er nú að bregðast við biðlistum í fangelsi með því að leggja fram frumvarp um að auka samfélagsþjónustu sem taki þá til allt að 2 ára dóma. Í greinargerð með frumvarpinu er rakið hvers vegna þessi leið er farin, en það er gert til að stytta boðunarlista í fangelsin sem hefur lengst síðustu ár þannig að biðtími eftir að afplána hefur lengst verulega. Það væri kannski brosleg tilhugsun, að það séu biðlistar á Íslandi eftir því að komast í fangelsi ef hagsmunirnir að baki væru ekki svona alvarlegir. Biðlisti í fangelsi er auðvitað absúrd staða. Viðbrögðin við þessum vanda eru þess vegna eðlileg en með þessu er hins vegar ekki ráðist að rót vandans, heldur bara klippt aftan á alltof langan boðunarlista í fangelsi. Samfélagsþjónusta er hins vegar af hinu góða og ég er þeirrar skoðunar að dómarar ættu að hafa heimild til að dæma menn í samfélagsþjónustu. Þessi staða er um málsmeðferðartíma innan kerfisins er því miður ekki ný. Það hvernig samfélag bregðast við, taka á og reyna að sporna gegn afbrotum er ákveðinn spegill á samfélagsgerðina. Þessi staða er kannski til marks um að skynsamleg refsipólitík er ekki ofarlega á dagskrá stjórnvalda. Í umræðum um síðustu fjármálaáætlun átti ég samtal við dómsmálaráðherra um þetta efni og aftur nú við umræðu um þá fjármálaáætlun sem nú liggur fyrir þinginu. Ég sé því miður ekki engar sérstakar grundvallarbreytingar sem munu ná markvisst að vinna á þessum vanda. Það er áhyggjuefni. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Fangelsismál Skoðun: Kosningar 2021 Viðreisn Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Skoðun Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Sjá meira
Málsmeðferðartími innan réttarkerfisins kom aftur til umræðu nýlega þegar fréttir bárust af sérstöku verkefni af hálfu dómsmálaráðherra um vinnu við að rýna málsmeðferðartíma í efnahagsbrotamálunum. Þessi vandi á hins vegar við um marga brotaflokka og allir armar kerfisins verða þess vegna að hafa burði til að vinna hratt, án þess að gefa afslátt á gæðum málsmeðferðar. Það eru þess vegna sérstök skilaboð að taka sérstaklega fyrir einn brotaflokk og annan en þann mest hefur verið til umfjöllunar vegna þessa vanda. Það er nefnilega enn reglulega að gerast að dómar fyrir alvarleg kynferðisbrot séu mildaðir á áfrýjunarstigi vegna þess að málin hafa dregist. Dómar fyrir kynferðisbrot mildaðir Þessi vandi hefur eðli máls samkvæmt mesta þýðingu í þeim málum þar sem þungir dómar falla, svo það er eðlilegt að horfa á alla þá brotaflokka sem það á við um. Efnahagsbrotamálin eru vissulega þar á meðal en sannarlega ekki ein. Dómar í nauðgunarmálum eru mildaðir og dómar í málum þar sem sakfellt er fyrir alvarleg kynferðisbrot gegn börnum. Dæmin um þetta eru fjölmörg og yfir nokkurra ára tímabil og umræðunnar virði hvort þar sé að eiga sér stað einhver breyting af hálfu dómstóla um það hversu fast þeir stíga niður fæti, en það gera þeir hins vegar með þann grundvallarrétt sakborninga í huga að þeir eigi rétt á skjótri málsmeðferð. Í dómum er gjarnan talað um að ákæruvaldið hafi ekki getað gefið skýringar á töfum. Svarið er hins vegar ekki flóknara en að kerfið hefur ekki haft undan. Afleiðingin er að dómar fyrir alvarleg brot eru vægari en annars hefði verið og það bitnar á brotaþolum og samfélaginu öllu. Þetta hefur gerst á undanförnum árum þrátt fyrir að kynferðisbrotamálin séu í forgangi innan kerfisins og þrátt fyrir að margt gott hefur verið gert inni í kerfinu til að bregðast við. Þar er árangur að nást þrátt fyrir að málafjöldi aukist. Það blasir hins vegar við að það er bæði erfitt og sárt fyrir þolendur að þurfa að bíða lengi eftir því að fá svör um afdrif máls, máls sem varðar stórt áfall í lífi þeirra og að fá svo til viðbótar að upplifa það refsing sé milduð vegna tafa. Óvissan er auðvitað mönnum sem sæta rannsókn einnig þungbær. Á þessari stöðu bera stjórnvöld ábyrgð og þeim ber að bregðast við í þágu hagsmuna samfélagsins alls. 638 biðu eftir afplánun En biðin er vandamál víðar í kerfinu. Dæmdir menn bíða lengi eftir því að komast í afplánun eftir að dómur fellur. Meðalbiðtími eftir afplánun er nú um 7 mánuðir og biðin í einhverjum tilvikum því lengri. Og við sjáum að dómar eru að fyrnast. Hvað þýðir það, að dómur fyrnist? Það þýðir að menn þurfa ekki að afplána dóminn. Til þess dómar hafi tilætluð áhrif fyrir þann dæmda þarf hann að geta setið dóminn af sér sem fyrst. Dragist það lengi getur líf sakbornings verið á allt öðrum og betri stað þegar loks kemur að afplánun og afplánun þá farin að vinna gegn upphaflegu markmiði. Biðin felur í sér viðbótarrefsingu því líf manna er í biðstöðu á meðan afplánunar er beðið. Dæmdir menn hafa beðið mánuðum saman eftir að sitja dóma af sér. Í lok árs 2020, biðu 638 menn á eftir að hefja afplánun. Dómsmálaráðherra er nú að bregðast við biðlistum í fangelsi með því að leggja fram frumvarp um að auka samfélagsþjónustu sem taki þá til allt að 2 ára dóma. Í greinargerð með frumvarpinu er rakið hvers vegna þessi leið er farin, en það er gert til að stytta boðunarlista í fangelsin sem hefur lengst síðustu ár þannig að biðtími eftir að afplána hefur lengst verulega. Það væri kannski brosleg tilhugsun, að það séu biðlistar á Íslandi eftir því að komast í fangelsi ef hagsmunirnir að baki væru ekki svona alvarlegir. Biðlisti í fangelsi er auðvitað absúrd staða. Viðbrögðin við þessum vanda eru þess vegna eðlileg en með þessu er hins vegar ekki ráðist að rót vandans, heldur bara klippt aftan á alltof langan boðunarlista í fangelsi. Samfélagsþjónusta er hins vegar af hinu góða og ég er þeirrar skoðunar að dómarar ættu að hafa heimild til að dæma menn í samfélagsþjónustu. Þessi staða er um málsmeðferðartíma innan kerfisins er því miður ekki ný. Það hvernig samfélag bregðast við, taka á og reyna að sporna gegn afbrotum er ákveðinn spegill á samfélagsgerðina. Þessi staða er kannski til marks um að skynsamleg refsipólitík er ekki ofarlega á dagskrá stjórnvalda. Í umræðum um síðustu fjármálaáætlun átti ég samtal við dómsmálaráðherra um þetta efni og aftur nú við umræðu um þá fjármálaáætlun sem nú liggur fyrir þinginu. Ég sé því miður ekki engar sérstakar grundvallarbreytingar sem munu ná markvisst að vinna á þessum vanda. Það er áhyggjuefni. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun