Á tíu ára afmæli flóðbylgjunnar; lærdómur sögunnar gildir í dag Þórir Guðmundsson skrifar 11. mars 2021 15:06 Á þessum degi fyrir tíu árum stóð japönsk kona á áttræðisaldri, Nobuku Kono, frammi fyrir erfiðu vali. Hún bjó í Rikuzen-takata, 24 þúsund manna bæ sem var byggður sitt hvoru megin við árfarveg við sjávarströndina norðarlega í Japan. Það hafði orðið harður jarðskjálfti og hún þurfti að ákveða hvort hún gerði eins og stjórnvöld ráðlögðu og leitaði skjóls í fjöldahjálparstöð í skólabyggingu innar í dalnum. Pabbi hennar hafði hins vegar sagt henni þegar hún var á barnsaldri, líklega um 65 árum fyrr því hún var 72 ára þegar þetta var, að kæmi jarðskjálfti þá skyldi hún hlaupa strax upp í nálæga hæð. Það ráð hafði hann líklega fengið frá sínum foreldrum og þeir frá sínum. Þessi brúða við höfnina hefur barn í Rikuzen-takata líklega átt. Tvö þúsund manns létu lífið þegar flóðið fór í gegnum bæinn.Mynd/Þórir Guðmundsson Nú hafði orðið mikill jarðskjálfti og hún þurfti að taka ákvörðun. Teningunum var kastað þegar nágranni hennar, fatlaður eldri maður, leitaði ásjár hjá henni. Hann myndi ekki komast í fjöldahjálparstöðina í skólanum í tæka tíð. Hún ákvað að draga hann upp hæðina. Skömmu síðar kom gífurleg flóðbylgja af hafi, rann upp dalverpið og tók húsið hennar og lagði síðan skólann í eyði þannig að allir sem þar voru létu lífið. Hún og fatlaði nágranninn lifðu flóðbylgjuna af uppi á hæðinni. Áminning um að læra Þegar ég ræddi við Nobuku Kono bjó hún í einu herbergi í gámhýsi, sem hafði verið komið upp fyrir tilhlutan gjafafjár frá útlöndum, þar á meðal Íslandi. Allar hennar eigur skoluðust burtu með húsinu hennar og fallega garðinum í vatnsflaumi sem engu eirði. Japönsk stjórnvöld, sem í upphafi áttu erfitt með að þiggja aðstoð frá útlöndum, opnuðu síðan á slíka aðstoð og þess naut Nobuku. Nobuku Kono með höfundi í júní 2012. Hún var ánægð með herbergið í gámhýsinu en saknaða hússins og garðsins sem flóðin tóku með sér. Þessi reynsla Nobuku, sem er við hæfi að rifja upp í dag þegar tíu ár eru frá flóðbylgjunni miklu í Japan, er áminning fyrir okkur sem búum líka í hamfaralandi. Hún er áminning um að læra af því sem áður hefur gerst og gleyma því ekki. Hlaðborð náttúruvár Ísland býður íbúum sínum upp á óvenjufjölbreytt hlaðborð náttúruvár: stórviðri af ýmsu tagi, sjávar- og ofanflóð, grjóthrun, aurskriður, jarðskjálfta og eldgos. Um þessar mundir skelfur jörð á Reykjanesskaganum þannig að vart líður dagur að ekki verði skjálfti sem skekur byggingar á svæði þar sem tveir af hverjum þremur íbúum landsins á heima. Eldgos getur hafist hvenær sem er á svæði þar sem víða er byggt á hrauni. Sem betur fer er líklegast að gos, ef af verður, komi upp í óbyggðum. Þó að meira en 300 ár séu frá Móðuharðindunum í Skaftáreldum 1783 þá megum við vita, af þeirri reynslu, að eldgosum geta fylgt öskufall og eiturgufur sem hafa áhrif langt út fyrir sjálft gossvæðið. Mikil mildi var að enginn mannskaði varð í Kópaskersskjálftanum 1974 og Suðurlandsskjálftunum árin 2000 og 2008. Eyðileggingarmáttur Básendaflóðsins árið 1799 minnir okkur á hvað getur gerst þegar saman fara stórstreymi og djúp lægð. Hættan fyrir byggð, sem er nánast í fjöruborðinu sums staðar, eykst eftir því sem sjávarhæð hækkar vegna hnattrænnar hlýnunar. Stöðug ógn Í Kompás var nýlega rætt við íbúa sem búa undir bröttum fjöllum á Flateyri og Seyðisfirði og hafa nýlega orðið fyrir snjóflóðum og jarðskriðum. Þó að milljörðum sé varið í að verja hús þá er best að byggja ekki þar sem flóð og skriður hafa áður farið um. Náttúran á Íslandi er þannig stöðug ógn við líf í landinu og á meðan við viljum búa í þessu góða landi þurfum við að hafa varan á okkur, bæði með það hvar við byggjum og hvernig við búum okkur undir hinar ýmsu hamfarir sem yfir okkur geta gengið. Öflugur viðbúnaður Undanfarin ár höfum við byggt upp öflugan viðbúnað gegn vá í formi almannavarnaskipulags sem reiðir sig að miklu leyti á sveitir sjálfboðaliða auk opinberra stofnana svo sem Veðurstofunnar, Almannavarnadeildar ríkislögreglustjóra, Landhelgisgæslunnar, slökkviliðs og annarra. Þessa dagana fylgjumst við með því, oftar en ekki í beinni útsendingu, hvernig starfsmenn þessara stofnana vakta yfirstandandi og yfirvofandi vá. En jafnvel öflugustu kerfi geta þurft utanaðkomandi aðstoð ef bjargir innanlands duga ekki til. Líkt og með Japani eftir flóðbylgjuna fyrir áratug þá getur komið til þess að Íslendingar þurfi stuðning að utan. Verum viðbúin að þiggja aðstoð Fyrr á þessu ári var birt í samráðsgátt frumvarp um almannavarnir sem heimilar dómsmálaráðherra að setja reglur um móttöku erlends hjálparliðs, þar á meðal til þess að veita undanþágur frá lögum sem „tefja eða takmarka möguleika á innflutningi dýra og búnaðar“ til nota við björgunarstörf. Í yfirstandandi jarðskjálftahrinu er umhugsunarvert, svo dæmi sé tekið, að ef svo illa færi að byggingar yrðu fyrir skaða þannig að leita þyrfti að fólki í húsarústum þá er ekki víst að nóg sé af leitarhundum í landinu og lög hamla að hægt sé að fá slíka aðstoð frá útlöndum. Lög, sem ætlað er meðal annars að koma í veg fyrir að hundaæði berist til landsins, myndu því hamla því að hægt væri að kalla eftir sérhæfðum leitarhundasveitum frá löndum eins og Noregi og Þýskalandi í lífsbjargandi verkefni á Íslandi. Og engin vissa er fyrir því að björgunarsveitarmaður frá landi utan Schengen ætti greiða leið inn í landið. Með samþykkt frumvarps um þetta efni og setningu reglugerðarinnar, sem það leyfir, væri tekið skref í þá átt að bæta umgjörð almannavarna á Íslandi. Þegar náttúran lætur til sín taka þá er mikilvægt að mannfólkið geti brugðist fumlaust við; tekið réttar ákvarðanir fljótt og örugglega. Nobuku Kono getur vottað það. Þórir Guðmundsson er ritstjóri fréttastofu Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar. Hann var í Japan 2012 sem yfirmaður alþjóðlegs hjálparstarfs Rauða krossins. Hann átti meðal annars aðild að rannsókn sem leiddi í ljós hömlur á móttöku alþjóðlegs hjálparliðs á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Náttúruhamfarir Japan Eldgos og jarðhræringar Þórir Guðmundsson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Misskiljum ekki neitt Jón Helgi Björnsson Skoðun Mýtur um veitt og sleppt á laxi Karl Lúðvíksson Skoðun Ráðherra Kári Stefánsson Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Uppalendur bera mikla ábyrgð Fastir pennar „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Á þessum degi fyrir tíu árum stóð japönsk kona á áttræðisaldri, Nobuku Kono, frammi fyrir erfiðu vali. Hún bjó í Rikuzen-takata, 24 þúsund manna bæ sem var byggður sitt hvoru megin við árfarveg við sjávarströndina norðarlega í Japan. Það hafði orðið harður jarðskjálfti og hún þurfti að ákveða hvort hún gerði eins og stjórnvöld ráðlögðu og leitaði skjóls í fjöldahjálparstöð í skólabyggingu innar í dalnum. Pabbi hennar hafði hins vegar sagt henni þegar hún var á barnsaldri, líklega um 65 árum fyrr því hún var 72 ára þegar þetta var, að kæmi jarðskjálfti þá skyldi hún hlaupa strax upp í nálæga hæð. Það ráð hafði hann líklega fengið frá sínum foreldrum og þeir frá sínum. Þessi brúða við höfnina hefur barn í Rikuzen-takata líklega átt. Tvö þúsund manns létu lífið þegar flóðið fór í gegnum bæinn.Mynd/Þórir Guðmundsson Nú hafði orðið mikill jarðskjálfti og hún þurfti að taka ákvörðun. Teningunum var kastað þegar nágranni hennar, fatlaður eldri maður, leitaði ásjár hjá henni. Hann myndi ekki komast í fjöldahjálparstöðina í skólanum í tæka tíð. Hún ákvað að draga hann upp hæðina. Skömmu síðar kom gífurleg flóðbylgja af hafi, rann upp dalverpið og tók húsið hennar og lagði síðan skólann í eyði þannig að allir sem þar voru létu lífið. Hún og fatlaði nágranninn lifðu flóðbylgjuna af uppi á hæðinni. Áminning um að læra Þegar ég ræddi við Nobuku Kono bjó hún í einu herbergi í gámhýsi, sem hafði verið komið upp fyrir tilhlutan gjafafjár frá útlöndum, þar á meðal Íslandi. Allar hennar eigur skoluðust burtu með húsinu hennar og fallega garðinum í vatnsflaumi sem engu eirði. Japönsk stjórnvöld, sem í upphafi áttu erfitt með að þiggja aðstoð frá útlöndum, opnuðu síðan á slíka aðstoð og þess naut Nobuku. Nobuku Kono með höfundi í júní 2012. Hún var ánægð með herbergið í gámhýsinu en saknaða hússins og garðsins sem flóðin tóku með sér. Þessi reynsla Nobuku, sem er við hæfi að rifja upp í dag þegar tíu ár eru frá flóðbylgjunni miklu í Japan, er áminning fyrir okkur sem búum líka í hamfaralandi. Hún er áminning um að læra af því sem áður hefur gerst og gleyma því ekki. Hlaðborð náttúruvár Ísland býður íbúum sínum upp á óvenjufjölbreytt hlaðborð náttúruvár: stórviðri af ýmsu tagi, sjávar- og ofanflóð, grjóthrun, aurskriður, jarðskjálfta og eldgos. Um þessar mundir skelfur jörð á Reykjanesskaganum þannig að vart líður dagur að ekki verði skjálfti sem skekur byggingar á svæði þar sem tveir af hverjum þremur íbúum landsins á heima. Eldgos getur hafist hvenær sem er á svæði þar sem víða er byggt á hrauni. Sem betur fer er líklegast að gos, ef af verður, komi upp í óbyggðum. Þó að meira en 300 ár séu frá Móðuharðindunum í Skaftáreldum 1783 þá megum við vita, af þeirri reynslu, að eldgosum geta fylgt öskufall og eiturgufur sem hafa áhrif langt út fyrir sjálft gossvæðið. Mikil mildi var að enginn mannskaði varð í Kópaskersskjálftanum 1974 og Suðurlandsskjálftunum árin 2000 og 2008. Eyðileggingarmáttur Básendaflóðsins árið 1799 minnir okkur á hvað getur gerst þegar saman fara stórstreymi og djúp lægð. Hættan fyrir byggð, sem er nánast í fjöruborðinu sums staðar, eykst eftir því sem sjávarhæð hækkar vegna hnattrænnar hlýnunar. Stöðug ógn Í Kompás var nýlega rætt við íbúa sem búa undir bröttum fjöllum á Flateyri og Seyðisfirði og hafa nýlega orðið fyrir snjóflóðum og jarðskriðum. Þó að milljörðum sé varið í að verja hús þá er best að byggja ekki þar sem flóð og skriður hafa áður farið um. Náttúran á Íslandi er þannig stöðug ógn við líf í landinu og á meðan við viljum búa í þessu góða landi þurfum við að hafa varan á okkur, bæði með það hvar við byggjum og hvernig við búum okkur undir hinar ýmsu hamfarir sem yfir okkur geta gengið. Öflugur viðbúnaður Undanfarin ár höfum við byggt upp öflugan viðbúnað gegn vá í formi almannavarnaskipulags sem reiðir sig að miklu leyti á sveitir sjálfboðaliða auk opinberra stofnana svo sem Veðurstofunnar, Almannavarnadeildar ríkislögreglustjóra, Landhelgisgæslunnar, slökkviliðs og annarra. Þessa dagana fylgjumst við með því, oftar en ekki í beinni útsendingu, hvernig starfsmenn þessara stofnana vakta yfirstandandi og yfirvofandi vá. En jafnvel öflugustu kerfi geta þurft utanaðkomandi aðstoð ef bjargir innanlands duga ekki til. Líkt og með Japani eftir flóðbylgjuna fyrir áratug þá getur komið til þess að Íslendingar þurfi stuðning að utan. Verum viðbúin að þiggja aðstoð Fyrr á þessu ári var birt í samráðsgátt frumvarp um almannavarnir sem heimilar dómsmálaráðherra að setja reglur um móttöku erlends hjálparliðs, þar á meðal til þess að veita undanþágur frá lögum sem „tefja eða takmarka möguleika á innflutningi dýra og búnaðar“ til nota við björgunarstörf. Í yfirstandandi jarðskjálftahrinu er umhugsunarvert, svo dæmi sé tekið, að ef svo illa færi að byggingar yrðu fyrir skaða þannig að leita þyrfti að fólki í húsarústum þá er ekki víst að nóg sé af leitarhundum í landinu og lög hamla að hægt sé að fá slíka aðstoð frá útlöndum. Lög, sem ætlað er meðal annars að koma í veg fyrir að hundaæði berist til landsins, myndu því hamla því að hægt væri að kalla eftir sérhæfðum leitarhundasveitum frá löndum eins og Noregi og Þýskalandi í lífsbjargandi verkefni á Íslandi. Og engin vissa er fyrir því að björgunarsveitarmaður frá landi utan Schengen ætti greiða leið inn í landið. Með samþykkt frumvarps um þetta efni og setningu reglugerðarinnar, sem það leyfir, væri tekið skref í þá átt að bæta umgjörð almannavarna á Íslandi. Þegar náttúran lætur til sín taka þá er mikilvægt að mannfólkið geti brugðist fumlaust við; tekið réttar ákvarðanir fljótt og örugglega. Nobuku Kono getur vottað það. Þórir Guðmundsson er ritstjóri fréttastofu Stöðvar 2, Vísis og Bylgjunnar. Hann var í Japan 2012 sem yfirmaður alþjóðlegs hjálparstarfs Rauða krossins. Hann átti meðal annars aðild að rannsókn sem leiddi í ljós hömlur á móttöku alþjóðlegs hjálparliðs á Íslandi.
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar